Muotathaler Dialekt | Schriftsprache | Erläuterung | Foto | Audio |
---|---|---|---|---|
uuftriibä | auftreiben | auf die Alp,aufblähen, neu beim Fliegen > ii- uus- | ||
uuftrumpfä | auftrumpfen | beim Jass, sonst im Wettstreit | ||
uuftuä | aufmachen, öffnen | Türe, Fenster, Mund, Augen, Ohren, Kleider auftrennen, Garten aufbrechen, Geschäft eröffnen, Strasse von Schnee räumen, der Himmel wird wolkenfrei (äs tuäd uuf) tuä d Augä uuf! käs Muul uuftuä (zum Singen, zur Begrüssung) 1530 einanderen den Weg uffthun (= durchlassen) | ||
uufwäschä | abwaschen | (Geschirr reinigen: Abwäsche machen) | ||
uufwiisä | aufweisen, aufwiegeln, aufhetzen | |||
uufzeerä | aufzerren, aufreissen | |||
uufzellä | aufzählen | |||
uufziä | aufziehen | eine Last am Aufzug, Kinder und Kälber aufziehen, eine Uhr aufziehen d Milch la uufziä ass mee Niidlä gid | ||
Uufzuug | Aufzug, Aufritt, Daherkommen, Lift | |||
Uur | Uhr | lat hora (Stunde) mhd ore, ure, Mehrzahl Uurä, Uurä flickä Verkl. Üürli > Sackuhr, Chiläziit, Ziit, Gellärettli | ||
uuralt | uralt | mhd ur alt (sehr alt) vgl. Urgrosseltern | ||
uuralt | uralt | |||
Uurfeed | Urfehde | mhd urvehde Urfehde schwören = Un-Fehde, Verzicht auf Rache | ||
Uuri | Kanton Uri | auch Uurä z Uurä innä hends au Uurä siehe Hüribach, Hürithal UR Üri NW Uiri | ||
Uurlaub | Dienstferien | mhd urloub = Erlaubnis | ||
uurnärä | reden wie die Urner | si hend güürnärät (uurig > urchig) | ||
Uurochs | Auerochs | vgl. Auerhahn > Orhaan | ||
Uurschwiiz | Urschweiz | UR SZ UW (Streit, ob auch LU ZG GL dazu) | ||
Uurwald | Urwald | |||
uus | aus, heraus | mhd ûz UR üüs NW uis zum Huus uus zum Hüüsli uus d Chilä isch uus d Schuäl isch uus (beendet) > uusä | ||
uusä | aus, heraus | mhd uzhin 1555 usshingfüert uusä! (hinaus!) zum Huus uusä zum Pfeischter uusä uusä übärchoo (Herausgeld bekommen, zuviel Herausgeld bekommen) > usänand | ||
uusä- | heraus- | uusächnüüä, -flüügä, -gaa, -hangä, -hänkä, -laa, -länä, -luägä, -mischtä, -nää, -rüärä, -rüäffä -schlaa, -schriibä, -schtreckä, -schpränggä, -tuä, -ziä (> uus-) | ||
uusäbäckä | auspickeln, ausgraben | |||
uusäbutzä | Schmutz und Dreck hinausbefördern > uusbutzä | |||
uusächoo | herauskommen | (wörtlich äs isch öppis uusächoo bildlich äs isch nüüd uusächoo drbii: es hat nichts herausgeschaut) > uusä übärchoo, uus-choo | ||
uusäfuulä | zur Wahl hinausfallen | |||
uusägää | zum Fenster hinaus reichen, Kleingeld herausgeben, erbrechen | |||
Uusägäld | Herausgeld | |||
uusägaa | hinausgehen | > uusgaa, iigaa, inägaa | ||
uusäghiijä | hinauswerfen, herausfallen | ä Zand isch mär uusäghiid, det isch einisch d Fluä uusäghiid (Schluocht-Risi) | ||
uusäluägä | zum Fenster herausschauen, Gewinn herausschauen daa luägt nüüd uusä | |||
uusämögä | knapp entkommen, knapp in der Wahl, im Spiel gewinnen | |||
uusämeerä | abwählen, ablehnen | auch auszählen bei Unklarheit | ||
uusänand | auseinander | |||
uusäschiässä | herausschiessen | Wasser aus dem Rohr, Pflanzen im Frühling aus dem Boden, Hund aus der Türe .. > uus-schiässä | ||
uusässä | ausessen | das muäs uusggässä sii! | ||
Uusäwääg | Hinausweg | im Uusäwääg uusäwägs > Inäwääg, Uuswääg | ||
uusäwärts | gegen aussen hin | |||
uusäwärts | auswärts | auch usswärts | ||
uusäwäschä | einen Raum gründlich kehren: Chuchi, Buutig, Ladä ..> obäninäwäschä | |||
uusäwachsä | üppig wachsen | 1826 Vorsprech: dies Jahr war ein gutes Jahr, und auf den Bergen ist viel aussen gewachsen | ||
uusäzündä | Licht machen beim Hinausgehen | |||
Uus-cheer | Auskehr, Schlusstanz | |||
uus-chnöötschä | ausquetschen | (wörtlich, bildlich) | ||
uusaabärä | von Schnee frei werden d Bachpöörtär aabärid scho uus! | |||
uusalpä | ausalpen, aufhören, konkurs gehen | är hed uusgalpät | ||
uusamtä | aus dem Amt fliegen | är hed uusgamtät | ||
Uusbürgär | alt Ausbürger: Auswärtige ins Stadtrecht aufgenommen (vgl neu: ausschliessen vom Bürgerrecht) | |||
uusbeindlä | Knochen entfernen,etwas aushandeln | |||
uusblaasä | ausblasen | (Feuer, Kerze) |
Dialekt: | uuftriibä |
Deutsch: | auftreiben |
auf die Alp,aufblähen, neu beim Fliegen > ii- uus- | |
Dialekt: | uuftrumpfä |
Deutsch: | auftrumpfen |
beim Jass, sonst im Wettstreit | |
Dialekt: | uuftuä |
Deutsch: | aufmachen, öffnen |
Türe, Fenster, Mund, Augen, Ohren, Kleider auftrennen, Garten aufbrechen, Geschäft eröffnen, Strasse von Schnee räumen, der Himmel wird wolkenfrei (äs tuäd uuf) tuä d Augä uuf! käs Muul uuftuä (zum Singen, zur Begrüssung) 1530 einanderen den Weg uffthun (= durchlassen) | |
Dialekt: | uufwäschä |
Deutsch: | abwaschen |
(Geschirr reinigen: Abwäsche machen) | |
Dialekt: | uufwiisä |
Deutsch: | aufweisen, aufwiegeln, aufhetzen |
Dialekt: | uufzeerä |
Deutsch: | aufzerren, aufreissen |
Dialekt: | uufzellä |
Deutsch: | aufzählen |
Dialekt: | uufziä |
Deutsch: | aufziehen |
eine Last am Aufzug, Kinder und Kälber aufziehen, eine Uhr aufziehen d Milch la uufziä ass mee Niidlä gid | |
Dialekt: | Uufzuug |
Deutsch: | Aufzug, Aufritt, Daherkommen, Lift |
Dialekt: | Uur |
Deutsch: | Uhr |
lat hora (Stunde) mhd ore, ure, Mehrzahl Uurä, Uurä flickä Verkl. Üürli > Sackuhr, Chiläziit, Ziit, Gellärettli | |
Dialekt: | uuralt |
Deutsch: | uralt |
mhd ur alt (sehr alt) vgl. Urgrosseltern | |
Dialekt: | uuralt |
Deutsch: | uralt |
Dialekt: | Uurfeed |
Deutsch: | Urfehde |
mhd urvehde Urfehde schwören = Un-Fehde, Verzicht auf Rache | |
Dialekt: | Uuri |
Deutsch: | Kanton Uri |
auch Uurä z Uurä innä hends au Uurä siehe Hüribach, Hürithal UR Üri NW Uiri | |
Dialekt: | Uurlaub |
Deutsch: | Dienstferien |
mhd urloub = Erlaubnis | |
Dialekt: | uurnärä |
Deutsch: | reden wie die Urner |
si hend güürnärät (uurig > urchig) | |
Dialekt: | Uurochs |
Deutsch: | Auerochs |
vgl. Auerhahn > Orhaan | |
Dialekt: | Uurschwiiz |
Deutsch: | Urschweiz |
UR SZ UW (Streit, ob auch LU ZG GL dazu) | |
Dialekt: | Uurwald |
Deutsch: | Urwald |
Dialekt: | uus |
Deutsch: | aus, heraus |
mhd ûz UR üüs NW uis zum Huus uus zum Hüüsli uus d Chilä isch uus d Schuäl isch uus (beendet) > uusä | |
Dialekt: | uusä |
Deutsch: | aus, heraus |
mhd uzhin 1555 usshingfüert uusä! (hinaus!) zum Huus uusä zum Pfeischter uusä uusä übärchoo (Herausgeld bekommen, zuviel Herausgeld bekommen) > usänand | |
Dialekt: | uusä- |
Deutsch: | heraus- |
uusächnüüä, -flüügä, -gaa, -hangä, -hänkä, -laa, -länä, -luägä, -mischtä, -nää, -rüärä, -rüäffä -schlaa, -schriibä, -schtreckä, -schpränggä, -tuä, -ziä (> uus-) | |
Dialekt: | uusäbäckä |
Deutsch: | auspickeln, ausgraben |
Dialekt: | uusäbutzä |
Deutsch: | |
Schmutz und Dreck hinausbefördern > uusbutzä | |
Dialekt: | uusächoo |
Deutsch: | herauskommen |
(wörtlich äs isch öppis uusächoo bildlich äs isch nüüd uusächoo drbii: es hat nichts herausgeschaut) > uusä übärchoo, uus-choo | |
Dialekt: | uusäfuulä |
Deutsch: | zur Wahl hinausfallen |
Dialekt: | uusägää |
Deutsch: | |
zum Fenster hinaus reichen, Kleingeld herausgeben, erbrechen | |
Dialekt: | Uusägäld |
Deutsch: | Herausgeld |
Dialekt: | uusägaa |
Deutsch: | hinausgehen |
> uusgaa, iigaa, inägaa | |
Dialekt: | uusäghiijä |
Deutsch: | hinauswerfen, herausfallen |
ä Zand isch mär uusäghiid, det isch einisch d Fluä uusäghiid (Schluocht-Risi) | |
Dialekt: | uusäluägä |
Deutsch: | |
zum Fenster herausschauen, Gewinn herausschauen daa luägt nüüd uusä | |
Dialekt: | uusämögä |
Deutsch: | knapp entkommen, knapp in der Wahl, im Spiel gewinnen |
Dialekt: | uusämeerä |
Deutsch: | abwählen, ablehnen |
auch auszählen bei Unklarheit | |
Dialekt: | uusänand |
Deutsch: | auseinander |
Dialekt: | uusäschiässä |
Deutsch: | herausschiessen |
Wasser aus dem Rohr, Pflanzen im Frühling aus dem Boden, Hund aus der Türe .. > uus-schiässä | |
Dialekt: | uusässä |
Deutsch: | ausessen |
das muäs uusggässä sii! | |
Dialekt: | Uusäwääg |
Deutsch: | Hinausweg |
im Uusäwääg uusäwägs > Inäwääg, Uuswääg | |
Dialekt: | uusäwärts |
Deutsch: | gegen aussen hin |
Dialekt: | uusäwärts |
Deutsch: | auswärts |
auch usswärts | |
Dialekt: | uusäwäschä |
Deutsch: | |
einen Raum gründlich kehren: Chuchi, Buutig, Ladä ..> obäninäwäschä | |
Dialekt: | uusäwachsä |
Deutsch: | üppig wachsen |
1826 Vorsprech: dies Jahr war ein gutes Jahr, und auf den Bergen ist viel aussen gewachsen | |
Dialekt: | uusäzündä |
Deutsch: | Licht machen beim Hinausgehen |
Dialekt: | Uus-cheer |
Deutsch: | Auskehr, Schlusstanz |
Dialekt: | uus-chnöötschä |
Deutsch: | ausquetschen |
(wörtlich, bildlich) | |
Dialekt: | uusaabärä |
Deutsch: | |
von Schnee frei werden d Bachpöörtär aabärid scho uus! | |
Dialekt: | uusalpä |
Deutsch: | ausalpen, aufhören, konkurs gehen |
är hed uusgalpät | |
Dialekt: | uusamtä |
Deutsch: | aus dem Amt fliegen |
är hed uusgamtät | |
Dialekt: | Uusbürgär |
Deutsch: | |
alt Ausbürger: Auswärtige ins Stadtrecht aufgenommen (vgl neu: ausschliessen vom Bürgerrecht) | |
Dialekt: | uusbeindlä |
Deutsch: | Knochen entfernen,etwas aushandeln |
Dialekt: | uusblaasä |
Deutsch: | ausblasen |
(Feuer, Kerze) | |