Muotathaler Dialekt	Schriftsprache	Erläuterung	Foto	Audio
ussä	auswendig	(ussä chönnä, leerä, singä, uufsägä, wüssä)
ussä	draussen, ausserhalb	1775 stosst ussen an die Allmeind vo ussä inä (von Schwyz) im Tüütschä ussä im Namitaag ussä wiit ussä värwandt z Schwiiz ussä im Schopf ussä > dussä, värussä
ussäfüür	aussen
ussächönnä	auswendig können	(Gedicht aufsagen, Lied singen)
ussädraa	aussendran	> innädraa
ussädurä	draussen herum	(um Schwyz herum) ussädurä heds Näfel, äusserlich: ussädurä weis waas, abär innädurä ..
ussäfüür	aussenherum, ausserhalb	> innäfüür
ussälaa	auslassen, unterlassen	neu usslaa > uuslaa
ussäleerä	auswendig lernen
ussänachä	aussenherum	(z. B. in Schwyz) > innänachä
ussäinä	von draussen herein	(Schwyz) > innänuusä
ussäumä	aussenherum, aussenseitig	> innänumä
Ussär	Äussere, Ausländer	(ausserhalb Muotathal, Land Schwyz) än Ussärä Ussäri, kä Hiäsägi! 1315 mit den Uzzeren so di Ussern frävel begant Flurname: Ussär Gibel vgl Ausser Schwyz, Ausser Dorf, Ausser Rhoden, Ausser Ferrera, Ausser Berg > Innär-
ussärt	aussert
Aarmähüüsler	Armenhausinsasse	- Heuet: Heuernte auf dem Landgut des Armenhauses, mit Zuzug der arbeitsfähigen Insassen (auch: Levitiertes Hochamt): ä Huuffä driussä und äs gaad nüüd!
Aatä	Atem	dr Aatä värschlaa ussär Aatä choo
Aff	Affe	Tornister (> Haaraff), Schimpfwort äffälä (nachäffen) Äffli Z Schwiiz ussä hed einä dr Güntärä Balz wellä aazündä: vorig isch äs ganzäs Poschtauto voll Affä is Taal inä gfaarä! dä seid dr Balz: worum bisch duu nu daa? hesch kä Platz me ghaa?
Bitz	ein Bissen	ä Bitz = ä kä Bitz!da chasch as wenig machä as ä kä Bitz! kä Bitz und kä Gluussä > Gluussä
chald	kalt	ahd/mhd kalt, värussä isch chald > chalt, chelter, Chelti, schiissächald
choo	gekommen	d Poscht isch choo äs Wättär isch ussä inä choo > aachoo, bchoo, gchoo, übärchoo, füürchoo, uuschoo, värkoo
Chussäli, Chussi	Kissen	ahd chussîn > Chopfchussi, Gufächussi anderswo Chüssi
da	hier	da obä da undä da hindä da änä da anä da durä da voor da ussä da innä da inä da uusä
dinnä	darinnen, drinnen	si sind i dr Schtubä dinnä Dinnä isch mä gleitigär wedr dussä (in Verpflichtungen)! dinnä: von Schwyz aus gesehen im Tal drinnen, vom Tal aus gesehen im Bisisthal > dussä
driussä	draussen	äs isch alls driussä (am Tanz)
dussä	draussen, heraus	mhd da uzzen herausgekommen: d Sunnäwirbel sind scho dussä d Hääg sind scho dussä (aus dem Schnee) ds Vee isch scho dussä (im Freien) du bisch dussä (aus dem Spiel) draussen, ausserhalb des Thals: dussä värschtands das nüüd > driussä
Fätzä	Fetzen	mhd vetzen kä Fätzä und kä Gluussä z Hudlä und z Fätzä värschlaa neu: schwerer Mann Fätzli gfätzät in Fetzen
flach	flach	mhd vlach im flachä Land ussä vgl Flaach ZH > Flechi
Gang	Gang, Korridor	im Gang ussä ahd gang Mz Gäng Verkl. Gängli 3) Garten-Gänge Schachen-Allmeind (neu: Gängstrasse)
Gluussä	Funken	mhd glunse (ä) kä Gluussä = kein bisschen kä Gluussä gsee = nichts sehen das machsch ä kä Gluussä = gar nichts! Verkl. Glüüssäli
gluussä	glimmen, Funken machen	mhd glunsen
glüüsslä	blinzeln, lauern	> luussä
Gnepfi	Kippe	uf dr Gnepfi ussä = auf der Kippe> Gämpfi
Graat	Grat	mhd grât Bergrücken, First (vgl Fischgrat, Rückgrat) uf um Graat ussä d Fluä mässä > Chratzärägraat
güüssä	aufschreien	mhd gunseln = winseln , wehklagen Won einä nüd glaubt hed as Telifon, hed im das einä ärchläärt: dänk diär ä langä Hund vo hiä bis uf Schwiiz uusä,wännt im hiä uf ä Schwanz trampisch, güüssät är z Schwiiz ussä!
hindä(n)ussä	hintendraussen	> vooruusä
inä	hinein, herein	inä! = hinein! herein! dur dTürä inä is Huus inä übärs Huus inä flüügä übärä inä ghiid allpott inä und uusä inä inä gschossä > innä, ussäinä, durinä
innädurä	innenherum	(z.B. vom Pragel über Silberen nach Glattalp) > ussädurä
innäfüür	innenherum, im Innern	> füür, uussäfüür
innänachä	innenherum, im Innern	> ussänachä
innäumä	innenherum	> ussä-n-umä
Innär-	Inner-	> Ussär
innärisch	innerst	> zinnärischinnä, zussärischussä
kä	kein	(abgekürzt) kä Bitz kä Fätzä kä Gluussä ä weisch kä Taag niä käbitz(ä): kein bisschen > Bitz, Gluussä
Kanisi	Katechismus	(neu Kati) Miär hend nu müässä dr Kanisi ussä leerä
kant	kantig	kant as schöön = ebenso schön kant zwee m: genau 2 m hindär-, innä-, ussä-, vor­där- engl cant (schräg) > unkant
Kantoon	Kanton	frz canton (Ecke, Bezirk) Mz Kantöön,Verkl. Kantööndli im Kantoon ussä: zu Schwyz draussen Du schlächtä Kantoon! (Schimpf)Kantööndlär: Angestellter beim Kanton Kantööndligeischt: Spottwort
Land	Land	mhd lant Gegensatz zur Stadt ufm Land ussä >?Obärland, Undärland
luurä	lauern	mhd lûre > luussä
luussä	lauern, lauschen	dä Füchsä gluussät mhd lûschen, lûsenen (irrig auch gluussä, glüüsslä) > luurä, gschpüürä
Muggätussär	Neugieriger
Muulaffää	Maulaffe(n)	Dr Güntärä Balz hed z Schwiiz ussä im änä Gschäft dr Maa gfraagt: was hend är dä feil? - Muulaffä! - Diä sind mäni woolfeil, as är nur nu einä hend! -
näbätussä	nebenaussen, abgelegen
nachä	reif, nachgekommen	d Chriäsi sind scho nachä! hesch mögä nachä? äs wäär widär nachä (eine Pflicht) > hindä-, innä-, ussä-, voor-, därvo-
Namita(a)g	Nachmittag	zmitzt im Namitag ussä
öppis	einige, etwelche	öppis sind dinnä und öppis sind dussä
Poort	Bord, Rand, Böschung	mhd bord uf um Poort ussä > Bach-, Schattä-, Schnee-, Aport ital bordo
Räsäls		(Räsuls) Fam. Betschart des Erasmus > Rasis, Mussä
Rasis		Fam. Gwerder des Erasmus > Rasäli, Räschig, Mussä
rückä	vorwärts kommen	(vgl von der Stelle rücken, vorrücken) mhd rücken rückts? (Zuruf beim Vorbeigehen an Arbeitende) - äs rückt ä käbitz är hed eistär uf rückä inä ghaa äs rückt bis Hammichels! (Paulina beim Tod ihrer 2 Schwestern 1997) Armenhäuslerheuet und Levitenamt: ä Huuffä Lüüt driussä - und rückä tuät s nüüd!
Russä	Russen	Fam. Gwerder (Gwerder-Buch 1999 S. 70 ff)
sägä	sagen	ahd seggen, mhd sagen ich sägä, du seisch, är seid, miär sägid, säg! sägädmär nüüd! sägid! ich sägi, ich seidti, ich has gseid Chönntisch au öppis sägä! är hed nüüd z sägä säg einisch äs Woort! i sägs am Leerer (ich sage es dem L.) i sägäräsdä: ich sage es ihr dann Mr sägid denä ds Länzä, ds Ruätschä, ds Sagäherrs (hier heissen sie so) > aa-, ab-, ii-, nachä-, uuf-, ussä-, umä-, voor-
sauft	sehr, gut, leicht	mhd sanfte (nhd sanft, engl soft) magsch äs träägä? sauft! hesch gnuäg? medä sauft! hesch äs ghöört? sauft han is ghöört! chasch ds Gedicht ussä? sauft!
Schopf		mhd schopf, engl shop Vorlaube, gedeckter Hauseingang im Schopf ussä vgl. Haarschopf,Schuppen (notdürftiges Gebäude mit Stroh-Schopfen gedeckt)
Schtreipfä	Streifen	mhd strîfe Robutzli: Ussär - Innär -
Schutz	Schuss	mhd schuz ä Schutz ablaa dr Schutz isch dussä! 1477 Tellenlied: der ersti Schutz
Schwaabächäfär	Küchenschabe	(anderswo Russä, Walsärguägä)
Schwiiz		1) Ort Schwyz uf Schwiiz uusä z Schwiiz ussä 2) Schweiz CH d Schwiiz di ganz Schwiiz (manche meinen, man müsse jetzt Schweiz sagen) > Bund, Eidgenossenschaft
Siäch		Schimpf- und Kraftwort urspr. Siecher = Aussätziger mhd siech vgl. dahinsiechen, Siechenhaus, Siechtum ä blöödä, dummä, frächä, glattä S.
singä	singen	Im Bisistaal hed dr Kapälaan predigät, äs muässid etz all singä mid dem nüüwä Büächli - ds Schmidigs Aläwiisi hed drnaa värussä gseid: as lang as iich daa i z Chilä gaa, singid daa nüd all! Vo Hand singä = ohne Orgelbegleitung ds Heimä värsungä: mit Lustigleben verloren
Taal	Tal, Thal, Muotathal	im Taal innä, ussät äm Taal, durs Taal durä, is Taal inä siehe HK?II 75 f > Tuälä, Loch
Tätsch	Flecken, Platz	ä Tätsch Bluät ufm Bodä nüd ob Tätsch gaa ä Tätsch Schnee im Tätsch ussä (auf dem Platz vor dem Haus) > Tätschli
tuussä	anschleichen
tuussät	misstrauisch	tüüssälä > luussä
Tüütschland	Deutschland	im Tüütschä ussä auch: im Schwaabäland 1600 Schaffhausen: der alten Tütschen Brüüch > Schwaabä
übärinnä	im inneren Raum	> übärussä, värussä
übärussä	draussen, im vorderen Teil, auswärts	> übärinnä, värussä
umänand	herum	umänand umä umänandgaa umänandschtaa z Schwiiz umänand, dussä umänand (draussen herum) dinnä umänand (im Thal herum im Allgemeinen)
us	aus	ahd,mhd ûz engl out > usäm, uus, uusä, ussä, ussär 1) us dä Bärgä, us dä Alpä, us dr Schuäl, us Ängland, usem Tüütschä 2) us Holz, us Iisä, us Tuäch 3) us Liäbi, us Teubi, us Füüli, us Dümmi
usslaa	auslassen, nicht berücksichtigen	auch: ussälaa
uussägnä	aussegnen	der Wöchnerinnen (jetzt ersetzt durch Dankgebet)
värussä	draussen	im Freien värussä isch chald auch frussä (mhd veruzern = veräussern) > voor ussä, dussä
vo	von	mhd von GL vu 1) örtlich vo änä, vo daa, vo dännä, vo dett, vo hiä, vo hindä, vo innä, vo nooch, vo obä, vo undä, vo ussä, vo voorä, vo wiitem vo Schwiiz, vo Rickäbach, vo Züri, vo Bäärä, vo Luzäärä uf Wäggis zuä 2) zeitlich vo geschter, vo fäärä, vo Chiläs heichoo 3) Beschaffenheit vo Silbär, vo Gold, vo Ankä, vo Chääs, vo Holz, vo Iisä, vo Schnee 4) Herkunft vo dr Muättär, vo dr Gottä, vo dr Chilbi, vo miär, vo diär, vo üüs, vo inä, vo öppis, vo nüüd, vo waas, vo sälbär, vo älei, vo nüüd chund nüüd 5) vo Aug von Auge das mag i vo Aug gsee,vo Hand machä (ohne Maschine) vo Hand nää und ässä (ohne Besteck) vo Hand singä (ohne Orgelbegleitung) > vom, vonem, vor, voor, drvoo
voorussä	vorne draussen	> hindänussä, värussä
Walsärli	fliegengrosse Stechmücke	(Wallissär Bräämä) Vorsprech 1821 fol 146 Walserli waren häufig und Hitz gemein gross: andere Namen Schwoobe, Schwyzerli, Zürcher, Bärner, Walliser (in Uri und Schwyz) also: ungeliebte Nachbarn! vgl. Walsärguägä = Schwabenkäfer > Schwaabä, Russä
wiit	weit	z.B wiit im Meerzä ussä, as wiit as gscheesch, wiitär, am wiitäschtä , wiitär sägä
wiitussä	weit entfernt	z.B. verwandt
wiit driussä	weit draussen
z	zu oder das	1) zu zallärieerscht zbescht zhindärisch zmitzt zletscht zundärisch zobärisch zussärisch zdrittä zsibätä zzweitä zhindärfüür zinnärischt 2) zu, auf, nach z Alp gaa z Chilä gaa z Chilä tuä z Doorf gaa z Fuäss gaa z Bodä ghiijä z Schwiiz ussä z Seebä z Zuug undä z Züri ussä z Fadä schlaa z Lumpä ghiijä z Nacht ässä z Morgäd ässä z Siin choo 3) zu, allzu z alt (> zalt) zlang zliäb zleid ztratz zviil zwenig zsüäss zsuur zschwäär zschpaat viil zschöön viil zzaam zzweitä (dsz..)man hört neuerdings: zuä lang, zuä schöön ... in Schwiiz, in Zürich . 4) d’s das ds ds Huus ds Goof ds Süüli ds Zaabäd ds Zmorgäd ds Znacht ds Zügli ds Zugärbiät ds Züribiät ds Zändwee
Züri	Zürich	-biät, -see, -obärland, -chriäg (1444), -tüütsch, -gschnätzläts z Züri ussä
zussärisch	zuäusserst	zussärisch ussä (am Rand, am Sterben) > zinnärisch
Pfnuäl	treibsandähnlicher Schnee	äs hed änu ächli as Pfnuäl ggää vo dä Autoräder im Land ussä. Oder: I dem Pfnuäl innä chamä schiär nüd gaa.