Muotathaler Dialekt	Schriftsprache	Erläuterung	Foto	Audio
uf	auf	mhd ûf > ufä, ufärä, ufs, uuf, uufä 1) hin, nach: uf Schwiiz uf Züri uf Eirollä uf Poscht uf d Chilbi uf d Alp uf d Siitä (vgl. Ufhusen LU, Aufiberg SZ) 2) oben: uf dr Alp uf d Achslä nää uf d Schoos nää uf em (um) Dach uf em Trochnä uf em Chopf uf eim obä uf dr Muur (vgl FN Aufdermaur - Ufdärmuur) 3) Zweck: uf Dings uf än Aart uf all Fääl uf ei Tätsch ufs Woort 4) Zeit: uf di Füüfi uf Wiänächtä uf Nüüjaar uf d Lengi uf einisch uf eismaal uf drüü zellä 5) Versch. uf ä Magä schlaa ufs Gmüät gää uf eim haa
durä	ufgebraucht	ds Gäld isch durä, dr Moscht isch durä
Uflaat	Unflat	Mensch mit einer ungewaschenen Seele, Dreckskerl mhd unvlat (Unsauberkeit, ahd flawen = waschen) Mehrzahl Ufläät > ufläätig Illgau: Uflaat und Safiaan (Unflat und noch schlimmer!)
Ufridä	Unfriede, Streit	si hend ä Ufridä midänand
ufläätig	unflätig	mhd unvlaetic
ufrüntli	unfreundlich	(mhd ungevrünnt: nicht verwandt)
ufä	auf den	(uf ä ..) ufä Tisch ufä Buuch ufä Rüggä ufä Schooss ufä Wiis und Aart ufä Magä schlaa ufä Chlaus chuusch äs übär
ufänand	aufeinander	ufänand uufä ufänand uufpassä ufänand leggäufänand obä = eng gedrängt, dicht beieinander
ufärä	auf einer	(ufär ä) ufärä leitärä ufärä obä ufärä chilbi
ufärti	wenn schon	1347 ufärti chasch gad daas ä nu machä ufärti miäch ich das gad änu Illgau: uferthii > fürti
ufs	auf’s, auf das	ufs Dach uufä ufs Brood schtriichä ufs Muul schlaaufs Bett liggä ufs Ässä uufä ä Schnaps ufs Fäscht uufä ä Süüoornig
ufäwärts	aufwärts, gegen hinauf
Aalauf	Anlauf	än Aalauf nää ohne Anlauf: siehe aahäbligä
Aasatz	Ansatz	än Aasatz vom änä Baaart Ansatz zur Lösung einer mathematischen Aufgabe: dr Aasatz wäär rächt Lippenbildung zum Trompetenspielen: Aasatz haa, nümmä haa
Aaschtand	Anstand	Sprung aus dem Anstand, Jagd auf dem Anstand, Aaschtellig
aachoo	angehen, betreffen	wänns uf üüs aachoo wäär
aagwisä	angewiesen	ufs Aarmägäld aagwisä
aalääg	sanft ansteigend	äs gaad aalääg uufä
aalauffä	beschlagen werden	(Fenster)
aalauffä	einlaufen	(Sport, Motor)
aalintä	linde machen, aufweichen	dr Rägä hed dr Bodä aaglintät > lint
aaschtiilä	einen Stil anbringen	(an Schaufel, Pickel, Sense)
aaträägä	zum Kauf anbieten	Fleisch aaträägä sich zur Hilfe anbieten: si hend si aatreid üüs gu hälffä
aazellä	anzählen	aazellä, Böllä schellä, d Chatz gaad uf Wallisellä .. (Kinderlied)
Aabädweid	Abendweide	(auf den Alpen)
aabär	aper	im Aabärä gaa, Im Summär wänns schön aabär isch und uf dä Alpä grüän .. Duden: aper, apern (obdt) Kluge: aber (äber, äfer, aper)
aabärä	aper werden	äs aabärät scho schöön äs hed scho schöön ggaabärät uufä-aabärä, uusä-aabärä
äändli	ähnlich	Gotthelf auf und ähnlich
Aarmä	Arm	än Aarmä uusgränkt uf d Aarmä nää Äärmäli > Eermel
Aarmähüüsler	Armenhausinsasse	- Heuet: Heuernte auf dem Landgut des Armenhauses, mit Zuzug der arbeitsfähigen Insassen (auch: Levitiertes Hochamt): ä Huuffä driussä und äs gaad nüüd!
Aart	Art	das isch etz au än Aart! uf än Aart und Wiis (irgendwie)
Absiitä	abgelegener Ort	uf dr Absiitä
abchauffä	abkaufen	(Ware, schlechtes Benehmen, Lüge)
abchoo	abkommen	ä Chuä isch abchoo (hat sich losgerissen) i bi mi nüüd abchoo = ich konnte nichts verkaufen neu: abchoo = lustig werden druuf abchoo laa = es darauf ankommen lassen
abhasä	davonlaufen	> hasä
abhauä	abschneiden	(Holz, Brot, Tuch, Haare, neu: fortlaufen > hauä
ablauffä	ablaufen	Wasser la ablauffä Absätz ablauffä
abrüäffä	abrufen, ungültig erklären
abschtaa	den Fuss aufsetzen	uf d Bei abschtaa abgschtandäs Wasser
abschtellä	abstellen	dr Chruäg uf ä Tisch abschtellä ds Trääggabäli abschtellä neu: Motor, Maschine, Strom abstellen (abschalten)
abziä	abziehen	d Tschööpä abziä und d Ermäl uufälitzä! am Loo abziä
Achslä	Achsel	uf d Achslä nää bis under d Achslä iighiid i Schne eAchslä pütschä (Kraftspiel > pütschä)
Achslä	Achseln	Flurname Alp uf Achslä obä Achsläschtock (Illgau: Mittagshorä)
Ackä, Ackälärs		Betschart auf Bürglen Familienzuname
adär	oder	adär? zwee adär drii? appä adär uufä? adär meintsch nüd au?
allpott	ständig, die ganze Zeit	allpott rägnäts nüd allpott, allbott = zu jedem Aufgebot > Bott
Alpfaart	Alpfahrt	Auffahrt oder Abfahrt
Alpplunder		was man für den Alpbetrieb hinaufträgt > Plundär
Alpvogt	Aufseher	Aufseher über die Alpen der Oberallmeind
anähaa	dauern	das Wätter hed anä söttigs Fleisch hed nüd lang anä (hält nicht lange frisch) dr Doktr hed am groossä Hofär gseid, är müäss ufs Häärz uufpassä - da hed deer glachät: as lang as i läbä, heds glaub i anä!
andärs	anders	auf andere Weise äs andärs Maal äs andärs Hämli
Antritt	offener Stall-Vorraum	mhd antrit (Eintritt) Farwäg über den Husgaden Antritt ufen und apen
Appäwääg	Hinunterweg	im Appäwääg: im Hinuntergehen > Uufä
appäluägä	hinunterschauen	uufä gaa gu appäluägä
appäschniijä	zu Boden schneiden	frühzeitig einschneien > schniijä äs hed scho appägschniid! - jä, uufäschniijä tuäts niä! we lang predigät der nu? - wänns nüd appäschniid, isch är nu lang dobä!
ärchiimä	aufkeimen, wieder genesen	bisch ärchiimät?
ärlinggsä	auf listige, trügerische Art erwerben
ärnüüärä	erneuern	mhd erniuwern ds Landrächt ärnüüärä auf Besuch kommen
ärrüäffä	mit Rufen erreichen	är hed ä nu mögä ärrüäffä
ärschlaa	verprügeln	(nicht zu Tode) mhd erslân > värschlaa dr Pfandweibel hed gsee, we da ä Fecker si Frau eeländ ärschlaad,won är hed wellä mit dem chiippä, isch sii uufgschossä und seid: das isch mii Maa!
ärschtützä	abstützen	uf ä Winter ds Dach ärschtützä i dr Hüttä muäsch di ächli ärschtützä, susch ghiisch um!
ärteubä	zornig machen	mhd ertouben auch: Wunden aufwühlen
ärthaa	aufrechthalten	d Bei ärthend mi nümmä! entgegenstemmen magsch nu ärthaa? > värthaa -
ärtlimmä	auftauen	lugg, locker OW ertlimme
ärtrumpä	mit den Fäusten verprügeln	(auf einem herumtrommeln)
ärtüüflä	erteufeln, verprügeln	värtüüflä
äsoo	auf diese Weise, dermassen	äsoo muäsch äs machä, nüd anderisch! jä äsoo? äsoo lang äsoo schöön äsoo schwäär
äuffnä	äuffnen	mhd ufenen Kluge: aufen (mehren) >?hüüffälä
Baabiloch		(Verdoppelung) is Baabisnamä (ins Teufels Namen) sofort, unverzüglich
baas	besser, mehr	ahd bâz” vgl. fürbaswe gaats? - baas weder voranä! baasfeilär (billiger) dr baasischt (am besten) bas behuset ein wenig mehr: baasappä, baasfürä, baasuufä, baasuusä mhd uf baz auch basappä ff: einige bas hinten, andere bas vornen
Ba(a)waltär	Bannwart	Aufseher über den Bann mhd banwart > Bammärt
Band	häufiger Flurname in unseren Bergen	(auch >Zingel, BE Fluesatz) Chüeband, Gross Band, Stränzenbänder, Urner Band Bändär: Mehrzahl i dä Bändärä gseed mä öppä Gämschi
Bank	Bank	ursprünglich auf einer langen Bank abgewickelt GL BS Bangg
Bänkli	Bänklein	mhd benkelin uf em Bänkli vorm Huusli BLS Bänggli
Baraggä	Baracke, Schuppen	baufälliges Gebäude (span Lehmhütte)
bareglisch	brünstig	bargäugisch (seltsam, närrisch),parjägisch (sonderbar, verstört, geil) Musikgruppe “pareglish” 1997 Muotathal > jegisch, läuffig, narchtig, rüüssig, schtiärig
Bäsähälm	steife Halme zum Binden von Handbesen	(wir fanden sie im Riedmattli auf Kreuz)
Bäschi	Teufel
Bättruäff	Betruf, Alpsegen
Bättli		hör auf zu betteln!
Beck	Bäcker	Familienname, Familie Hediger Beckärii: Bäckerei beckä: den Beruf eines Bäckers ausüben (är hed bbeckät) > bachä, heitärä Beck! Puuräbeckä
Becki	grosses Gefäss	(vgl. Schwimm-, Tauf-, Waschbecken) Beckibüäzär: Geschirrflicker, die früher umherzogen und zerbrochenes Geschirr mit Drähten und Kitt wieder zusammenflickten
Beeriwiib	das Beeren sammelt und verkauft	Schimpfname
begänä	blöcken, meckern, ausrufen	auch begä ‘begänät
Beinigs		Name eines steinigen Grundstückes, beidüürr: dürr wie Totengebein beihert: hart wie Knochen beimager: beinmager2) Bein (Schenkel) äs Bei schtellä uf d Bei schtaa Bei machä mit em lätzä Bei uufgschtandä hesch kä Siin sä hesch Bei! vgl Holz-, Stuhl-, Tisch-, Stand-
beizä, Beizi	beizen, Beize	mhd beitzen a) Jagdköder legen am Fuchs beizä, as är uf d’Beizi chund b) Geburtsvorfall der Kuh c) Leder oder Holz mit scharfer Flüssigkeit behandeln d) zähes Fleisch mürbe machen durch Einlegen in Essig e) Pferde füttern,in Gaststätte einkehren neu: Beiz, Beizli = Wirtshaus, Speiserestaurant
Bhänki	Aufhängvorrichtung, Angel	(für Türen, Fenster)
bibibi		Lockruf für Hühner
biibiibii		Lockruf an Hühner, auch bi bi bi
bis	bis	bis da anä bis is Taal bis hütt bis anä Tubak bis äs tätscht bis moorä bis a Hals uufä bis uf Züri uusä bis i drüü zellt ha bis änä uusä (endlos)
Blaamasä	blaue	(Bluntunterlauf) mhd blamal auch Blaamaal
Blaascht	Blähung, Luftblase, Platzregen	mhd blâst, Blaascht ablaa: Überdruck ablassen (wörtlich, bildlich)
Blaatärä	Wasserblase, Luftblase	mhd blâtere
Bläätärli	Luftbläschen im Wasser
bläätärlä	Bildung von Luftbläschen	äs bläätärlät umäblaatärä: sinnlos etwas tun >Blattärä
Blächäschtangä	Aufhängestange
Blackä	Huflattichblätter	> Fuuschtär-, Grinds-, Süü-
Bläss	Haustier mit weissem Fleck auf der Stirne	(Hund, Kuh) auch: Bless
blättlä	Musik blasen auf einem Laubblatt	> plättlä
Bleiki	Bleicheplatz	häufiger Flurname bei Städten und Dörfern, im Gebirge: Lichtung
blöössäli	lose	nur noch an einem Faden, auf der Kippe d Muusfallä blöössäli richtä ä blöössäli Iirichtig (mhd bloezliche: entblösst, gänzlich)
Bluämä	Blume, Blumen	mhd bluome in Gülten: uf die Bluomen fallend = Graswuchs inbegriffen > Heubluämä
Blutt		der Teufel der Blutt
bockä	bocken sich wie ein Bock gebärden	mhd Ob er seiner Frau treu bleibe im Militär? - “i bi dä ggimpft gägä Bockä” (= gegen Pocken)! > uufbockä
Bodä	Boden Erdboden	d s Bodä ghiijä d s Bodä schlaa undärä Bodä choo ufum läärä Bodä schlaaffä a Bodä hockä Dr Bodä isch schonu raass choo:? hed einä värzellt, wonär im Ruusch z Bodä gschossä isch!
Bodä	Gebäude	Bodä = Erdgeschoss, Fussboden, Dachboden, Heubodendiä zwee hend ds Heu nüd ufäm gliichä Bodä!
Bodä	Häufigster Flurname im Muotathal	vgl Familienname: Bodenmann, Bodmer, Imboden
bödälä	beim Tanzen auf den Boden stampfen	(vgl. Schuhplattler) bödäla und cheibä Werbetanz
Böölimaa	Schreckgespenst	(anderswo: Vogelscheuche, Teufel)
Bööni	Bohnenkraut	(vgl Teufböni Stoos, Flurname Böni, Böhni) > Schtafelbööni, Süüboonä
Boort	Flussufer, Anhöhe	Aport, Bachboort, Poort
Bott	Bote	ahd boto > Haupt-, Uuf-, Rächts-, allpott, 12 Botten