Muotathaler Dialekt	Schriftsprache	Erläuterung	Foto	Audio
taa	getan	das hesch käm Tootnä taa! äs heds duä ttaa > tuä In ärä Familli mid ä Huuffä Goofä hend alig am Abäd, wänn der Vattär heichoo isch, alli müässä anäschtaa, und dr Vattär hed a jedem dr Reihe naa a Grind anä gschlagä,wänn eis grüäft hed: i ha dä nüüd ttaa! - hed är gseid: tuäsch dänk nu! und drnaa sinds abghockät zum ds Nacht ässä!
Taag	Tag	engl day äs isch Taag all Taag Guät Taag! all und ei Taag Taagheitäri, Taagwach, Taagsatzig > Heiligtaag, Landtaag, Namäs-taag, Ziistaag, Läbtig
Taal	Tal, Thal, Muotathal	im Taal innä, ussät äm Taal, durs Taal durä, is Taal inä siehe HK?II 75 f > Tuälä, Loch
Taalär	Taler	(altes Geld aus Joachimstal, engl Dollar Id 12,1303) neu: Thaler = Muotathaler
Taappä	Tatze, Pfote, Pratze, Pranke	(Tierfuss ohne Hufe), grob für Hand mhd tâpe vgl tappen, ertappen, hineintappen, täppisch > Tatzä, Tschaaggä
taappä	tappen	auch taapplä nüd alls aatääpplä! > untappät
Taaschi	Taschi	> Tannä
Taatsach		äs isch ä waari Taatsach!
a	an	a dr Sunnä a dr Muotaa a d Heiteri gaa a d Händ früürä a dr Naasä nää a Wiänachtä a dä Fiirtigä a dr Fasnacht a dr Gmeind (an der Versammlung) a dä Bluämä schmöckä, Wemfall (Dativ) a wem bisch du? a wem isch das Auto? gib s a dä Goofä! gib s a miär! seisch äs a niämerem! a dem gseet mäs nüd aa a allem aa Hau a dr Chatz dr Schwanz ab > a dr, am, an
aaschnerzä	anschnauzen	Stöösler-Gedicht: wiit hindärä hends müässä z Chilä is Taal, und aagschnerzt heds dr Pfarr nu medän äs maal! > schnerzä
aaschtaa	anstehen	in die Reihe zum Biichtä aaschtaa
aaschtaa	passen	äs schtaad im wool aa (passt gut zu ihm)
aattaa	angetan	aatuä
aatääplä	berühren	nüd alls aatääplä! > Taapä
abglägä	hinlegen	är isch abglägä = hat sich zum Schlafen gelegt ds Taal isch abglägä
abschtaa	den Fuss aufsetzen	uf d Bei abschtaa abgschtandäs Wasser
Aff	Affe	Tornister (> Haaraff), Schimpfwort äffälä (nachäffen) Äffli Z Schwiiz ussä hed einä dr Güntärä Balz wellä aazündä: vorig isch äs ganzäs Poschtauto voll Affä is Taal inä gfaarä! dä seid dr Balz: worum bisch duu nu daa? hesch kä Platz me ghaa?
all	alle	all Taag all und ei Taag all und eis maal (jedesmal) all Jaar all Sünntig all Mannä, alli Frauä, alli Goofä dur all Bödä durä (um jeden Preis > übäraal) alls Cheibs, allä Cheibs, allä Chabis, allä Tüüggärs (alles mögliche) alli Längi, alli Wiiti (sehr lang, sehr weit) a allnä öppis gää alls isch värbottä alls adär nüüd allämaa (a alläm aa, allum aa) allem Anschein nach allumaa chunds gu rägnä
anäschtaa	heranstehen	tüänd det anäschtaa!
Bäärätaappä	Bärentatze
BättTaag	Eidgenössischer Buss- und Bettag
Beinigs		Name eines steinigen Grundstückes, beidüürr: dürr wie Totengebein beihert: hart wie Knochen beimager: beinmager2) Bein (Schenkel) äs Bei schtellä uf d Bei schtaa Bei machä mit em lätzä Bei uufgschtandä hesch kä Siin sä hesch Bei! vgl Holz-, Stuhl-, Tisch-, Stand-
biischtaa	beistehen
bis	bis	bis da anä bis is Taal bis hütt bis anä Tubak bis äs tätscht bis moorä bis a Hals uufä bis uf Züri uusä bis i drüü zellt ha bis änä uusä (endlos)
Bisistaal	Bisisthal
Bittaag	Gebetstag
Brood	Brot	ahd prôt mhd brôd einä wo mee cha weder Brood ässä (Heilkundiger) im Bisistaal gids Rössär und Bröödär und Parisöölär > Ankäbruud
Brügg	Brücke	(anderswo Brugg, UR,NW,VS Brigg) mhd brucke, brügg Bettbach-, Vorder-, Föllmis-, Chilä-, Hinder-, Zwings-, Euschä-, Laui-, Saali-, Teufbach-, Staarzlä- > Brüggli, Schtääg vgl Familienname Brugger, Bruckner, Bruggmann, Brügger,ON Brugg AG, Brügg BE, Brügglen SO Brügg
bbrunnä	gebrannt	äs hed schonu bbrunnä! wo s im Taaschi bbrunnä hed: der Wald brunn (an der kleinen Meiten)
bschtaa	bestehen	mhd bestân
bschtaa	stehen bleiben	ds Ziit isch bschtandä
bschtaa	unterstützen, verteidigen	muäsch im etz nu bschtaa! i bschtiänd im nu!
bsundär	besonder	ä bsundärä Taag bsundäri Tääg
büütä	bieten, anbieten	ahd biotan mhd bieten Handel: was büütisch? Staat: Poliziischtund büütä > Bott, bottä, uufbüütä kirchlich: es soll ein Kilchherr den Tag büten
Chaschtä	Kasten	ahd kasto, neu: öffentliches Gebäude, höhere Schule > Chuchi-Chäschtli, Wintärchaschtä Im Alten Land Schwyz: Behälter mit 7 Schlössern für das Staatsvermögen
Chaschtägäld		Staatsvermögen des Alten Landes Schwyz
Chaschtävogt	Verwalter des obigen Staatsvermögens	(Inderbitzin: Kastengeld)
cheerä	kehren	ahd cherren dr Wind cheert Am Telifon hed ä Laschtwagäfaarär gfraagt, öb är dä im Taal innä chönn cheerä?
Chilä	Kirche	(Gemeinschaft der Gläubigen, Gebäude, Gottesdienst) mhd kirche, kilche anderswo Chirche (vgl ON Kirchberg, Kirchdorf) Mz: mr hend 7 Chilä (Chilänä?) im Taal Verkl. Chiläli Kirchlein z Chilä gaa am Sunntig zChilä tuä = beerdigen wer tüänds da z Chilä? - der vorderisch! Gottesdienst: isch hüt kä Chilä? vor Chiläs, undär Chiläs, na Chiläs (Genitivbildung)
Chlöön	Klön	Chlööntaal GL Flurname Chlüü
choo	anschwellen	d Muätaa isch choo, d Bäch chömid
chund	er/sie/es kommt	> choo är chund, dr Hund d Muätaa chund hööch äs chund gu rägnä dr Chlaus chund ds Laub chund äs chund druf aa: wo s ä Schtööslär gfragt hend, öb si viil Schnee heigid ufem Schtoos, hed är gseid: äs chund druf aa, wevil Land as einä hed!
chuurz	kurz	ahd kurz chuurzä Taag chuurzi Hosä chuurzäs Hämmli
Dachä	Docht	(T) ahd tacht ZH Taachte
Damm	Damm	(T) mhd tamm, Für uns Bödlemer war es der Muotaa-Damm, der nach dem Hochwasser von 1910 erbaut wurde: da simmer durä Damm fürä z Chilä und i d Schuäl, und mängisch simmär dr Damm appä und uufä gchräslät, wämm mer durhindärä hei sind > Tänsch
dämpfä	dampfen	d Muätaa dämpft dünsten: verdämpftes
dem		(Dativ, betont) gibs dem Bättlär! gibs dem Cheib! dem hanis gseid! dem heds guät ttaa! a dem aa (demnach) isch är widär gsund
dettä	jenem, jene	am dettä Taag a dr dettä Türä di dettä Bäum
dörffä	dürfen, gedurft	ahd durfan dörffä barfuäss gaa är hed nüd dörffä uufschtaa (ist noch krank) daarfsch is Wassär? (wagen) Gotthelf
driischtaa	dreinstehen
druuf	darauf	äs isch druuf gschribä nüd druuf schtaa!
dur	durch	mhd dur 1) Ort: dur d Türä, durs Pfeischter, durs ganz Taal, durdurä, dur alls uusä hends bääggät (den ganzen Weg hinaus weinten sie) 2) Zeit: dur s Jaar, dur d Wuchä, dur d Nacht (die Nacht hindurch, nachtsüber,auch: derdnacht) 3) Ursache: dur der Rägä värdoorbä dur diinärtwillä 4) bildlich: dur alls durä dur all Bödä durä > duur-
duruusgaa	zum Tal hinaus gehen	mä gseed ä all Taag duruusgaa im Duruus(ä)gaa: im Hinausgehen (nach Schwyz)
durä	hindurch, hinüber	(zeitlich): dur d Türä durä,dr Taag durä, durs Jaar durä,is andär Huus durä Schülerdeutsch: Ich bin ins andere Haus duren.
Eermi	Armut	üsä Groossvatter dr Pfandweibel heig alig durs Taal hindärä gluägt und gseid: jee, wel än Eermi sind ä diä Lüüt!
ei	ein	ei Maa, ei Frau, eis Goof, ei Seel, ei Frankä, all und ei Taag > einä, eini, eis, übärei
Fääljaartaag	Unglückstag (Mittwoch), Fehltag
Fiirtig	Feiertag	mhd virtag Fiirtig aaleggä, gfiirtigät (Feiergewand anziehen) > Friitaag
flöötzä	flössen	mhd vloezen: Schlagholz befördern auf Flüssen, früher auch auf der Muotaa. Mehrmals im Totenbuch: im Flötzen in der Mutah ertrunken mhd vlôz (Floss)
Flungg		nasser Saum am langen Weiberrock auch: Pfungg, Pflungg Flüngg überchoo bis a d Chnüü uufä Wänn Maria am 2. Juli ä Flungg hed, sä sött är bis zum 3. Taag tröchnä, susch isch dä lang wüäscht!
Friitaag	Freitag	arbeitsfreier Tag är hed ä friiä Taag
füräschtaa	vorne stehen	füräschtaa truuid nüd all! herausragen (Stein, Holz, Nagel) ä Nagel schtaad fürä
füürschtaa	voranstehen, beschützen	z. B. vor der Türe stehen, um jene hinter der Türe zu beschützen
Gebuurtstaag	Geburtstag	früher haben wir den Namenstag gefeiert neu Geburi
ghaa	gehabt	haa hesch z Mittaag ghaa? hesch gnuäg ghaa?
gottloobloos	gottlos	mhd lôs = frei, ledig, ohne Schimpfwort bei uns aber meist nur Kraftwort (wie usinnig): gottlos schöön, fromm, braaf,gottlos gschruuä, wee taa
Grind		grob für Kopf Kluge: Grind mhd grint Schorf,alem Kopf Sundgauerlied: wir müessends an d Grind schlan Uf dr Fiirscht hed einä nümmä truuät schtaa und isch uf d Chnüü - dä seid der andär: da chasch frööli schtaa, schlaasch dr Grind niänä aa! > Grütz-, Groppä-, Schtiärä-, Zwing-
guätschtaa	gutstehen	> schtaa (äs schtaad im guät)
guätschtaa	Bürge sein	> schtaa (äs schtaad im guät)
Heiligtaag	Heiliger Tag	(Weihnachten, Ostern, Pfingsten) > Naaheilig
helig		alte Form für heilig: Helig Aabäd, Helig Nacht, Helig Taag, Naahelig
Herrgottstaag	Fronleichnam
Herrgottstaag	sehr schöner Tag
Hiäsigä	Hiesige, Einheimische	di Hiäsigä Frönd hend i der Chilä der Sigärisch gfragt, weer diä 4 grossä Heiligä siigid am Hauptaltaar Leitärä kä Hiäsigi, hed är gseid!
Hirtätaag	Hirtetag	(winters im Stall)
Hindärtaal	Hinterthal	(Postkreis 1891-1995) Äs isch hiä im Taal hiä und daa öppär choo gu fraage, wo etz das Vordärtaal siig: mä heigs niänä aagschribä gsee, nur Hinterthal!
hindärisch(t)	hinterst	der hindärisch und letscht Rappä zhindärisch hindä = zuallerhinterst Dr Güntärä Balz isch zschpaat zum Hauptvärläsä choo,dr?Hauptmä hed än aagschnerzt: zhindärisch iischtaa! Dr Balz isch glii widär fürä choo und hed gmäldät: zhindärisch isch scho einä!
hüttig		vom heutigen Tag am hüttigä Taag hüttigs Tags nümmä hüttig: nicht mehr ganz neu
Hüttä	Hütte	mhd hütte (= welche behütet) engl hut 1) Alphütte, mhd hütten = lagern) 2) Heutrocknungsgestell in Form eines Dachstuhles, Zuruf: iittaa isch gheuät, nüd hüttnä!
iischniijä	einschneien	mit dem ersten Schneefall in den Alpen: eingesperrt sein durch unzeitigen Schneefall Äs hed einä iigschniid bim Wildiheuä im Heubäärg,är hed det im Hüttli müässä waartä, bis äs dr Schnee appäglauänät hed,wos duä einisch ä chli uuftaa hed, hends um vo undänuufä grüäft, öb är nu z ässä heig,dä hed är vo obänappä gruäft: Baläntä hani nu, aber Tubak äkeinä mee!
iischtaa	einstehen	zhindärisch i d Reihä
im	im	im Wald, im Huus, im Gadä,im Gaa, im Nää, im Schtaa vgl FN Imbach, Imboden, Imfeld, Imhof, Imholz, Immoos
innä	innen, drinnen	mhd inne innä voll, innä hool, innä läär im Huus innä im Schnee innä im Bisistaal innä -
irär	ihrer	Irär drii heigid alig müässä vorem zmittaag gu Schnidlauch määjä für d Suppä, hed ds Schuänis Thummäs värzellt vo Amerika!
isisch	du isst	du isisch wuäscht du isisch das! was isisch du daa? - z Mittaag!
Itaaliä	Italien
Jaartaag	Jahrestag	mhd jartag (meist des Todes)
Johannästaag		Täufer Johannes 24. Juni, Apostel Johannes 28. Dez.
kä	kein	(abgekürzt) kä Bitz kä Fätzä kä Gluussä ä weisch kä Taag niä käbitz(ä): kein bisschen > Bitz, Gluussä
Kapitaal	Kapital
Kapitaal	Hochwasser	la det, ds Hundänärs Kapitääli schwimmt au nu durfürä! > Hauptguät
Landtaag	Landtag	Hochgerichtstag mit Todesurteil
lengscht	längster	dr lengscht Taag, die lengscht Nacht dr lengscht und dr dümmscht (längst = scho lang)
Loos	Los	durchs Los Zugeteiltes mhd lôz Loostaag äs Loos Holz Loosholz ds grooss Loos loosä, gloost lööslä, glööslät
luusä	lausen	all Taag müässä luusä
Maiätaal	Meiental, Maiental	UR, TI (Maggia)
Mälchtaal	Melchtal	(klein und gross)
Männtaag		was man in 1 Tag männen kann
Michel	Michael	(-ul) Michelstaag, Michelsgmeind (29.Sept. Bräuche: SZ 25.9.81) > Hammichel
Midwuchä	Mittwoch	(Mitte Woche) mhd mittewoche Midwuchä isch ä Taag, kä Wuchä!
miinä	meiner	(betont) mhd mîn welä Huät isch miinä? das isch miinä! Dr Güntärä Balz hed ä Hund zuächätaa oni Maarkä,dr Lanteger hed ä gfraagt, öb der Hund siinä siig - Nei - Abär är lauft Inä nachä! - Du laufsch miär au nachä und bisch nüd miinä!
Mittaag	Mittag, Tagmitte, Süden	mhd mittetag > namitta(a)g, vor-
Mittaagässä	Mittagessen
Mittaaglüütä	Mittagsläuten
Mittaaghorä	Mittagshorn
Mittaagschtei	Mittagstein
moorä	morgen, am nächsten Tag	mhd mornen moorä isch au widär ä Taag i chumä dä moorä
Möördär	Mörder	mhd mordaere Möördär-Haag im Muätitaal