Muotathaler Dialekt	Schriftsprache	Erläuterung	Foto	Audio
inä	in eine(n)	är isch inä Rägä choo är isch inä inägschossä
inä	ihnen	gib inä öppis! säg inä nüüd!
inä	hinein, herein	inä! = hinein! herein! dur dTürä inä is Huus inä übärs Huus inä flüügä übärä inä ghiid allpott inä und uusä inä inä gschossä > innä, ussäinä, durinä
inägaa	hineingehen
inägää	hineingeben
inäghiijä	hineinfallen
inäs	in ein	in äs Huus gaa in äs Chessi läärä in äs Rägäli choo
inä-		aus der Fülle von Tätigkeitswörtern mit der Vorsilbe inä- nur einige Beispiele:
inäbrööggä	hineinrufen
inädrückä	hineindrücken	i d Chiläbänk inädrückä dr Näfel drückt äso inä
inägaa	hineingehen	is Hus inä gaa äs gaad nüd alls inä (ins Gefäss)
inägää	hineinreichen	Heu inägää -
inähaa		uf Rückä inähaa: auf Eile drängen
inähangä	hineinhangen	dr Näfel hangät äso inä
inälaa	hineinlassen	d Lüüt inälaa ds Wasser inälaa schlächt Wätter laad si inä
inäleggä	hineinlegen	neu: betrügen > iileggä
inäliggä	hineinliegen	(in die Kurve, Schräglage beim Motorradfahren)
inäluägä	hineinschauen	äs chan üs niämärt inäluägä!
inämeerä	hineinmehren	durchs Mehr in ein Amt wählen > meerä
inämögä	hineinmögen	är hed grad nu inämögä (knapp hineingekommen)
inämoorxä	hineindrücken	i d Chiläbänk inämoorxä
inänää	hereinnehmen	d Wösch inänää neu: eim dr Eermel inänää
inärägnä	hineinregnen	äs hed schöön inägrägnät!
inärüärä	hineinwerfen, hineinrühren
inäschleukä		dr Chlaus tuät inäschleukä, är chund nüd as män ä gseed
inäschiässä	hineinschiessen	mit Gewehr, mit Auto, mit den Füssen > iischiässä
inätuä	hineintun	i d Trukä inä tuä ds Biis inätuä > iituä
inätuä	versorgen
Inägaa	Hereingehen	im Inägaa im Hereingehen, auf dem Heimweg
Inäwääg	Hereinweg	im Inäwääg (von Schwyz ins Tal) > Uusäwääg
inäwägs	im Heimweg	> uusäwägs
inäwärtsi	hineinwärts	> uusäwärts
inänand	ineinander	inänand häägglä
inänandinä	ineinander	inänandinä gschossä = frontal zusammengestossen insgesamt betrachtet: inänandinä sinds guäti Lüüt, sinds schlächt Hünd auch -innä, -durä
inäwärts	nach innen
ä	und	einäzwänzg (einundzwanzig), zweeäzwänzg
äbäinä	ebenerdig	äbäninä Erdgeschoss
abschiinig	abscheinend	schattenhalb, wenig Sonne > schiinä
ä chli	einen kleinen Bissen	äs isch gad ächli chalt är isch ächli ä chliinä mr sind duä ächli ggangä
Aff	Affe	Tornister (> Haaraff), Schimpfwort äffälä (nachäffen) Äffli Z Schwiiz ussä hed einä dr Güntärä Balz wellä aazündä: vorig isch äs ganzäs Poschtauto voll Affä is Taal inä gfaarä! dä seid dr Balz: worum bisch duu nu daa? hesch kä Platz me ghaa?
äkeinä	niemand	ä keinä keiner
äleinig	Alleinkind	äs äleinigsauch äs leinigs diä hend ä nu medigs än äleinägi Religioon!
ämal	einmal	äs isch ämal einä i d Schiissä appäghiid, dä hed är drnaa gseid: amänä Oort muäss mä dänk sii! > einisch
Ankäruumi	begehrter Rückstand von eingesottener Butter	z Amerika isch einisch einä i dr Milch värtrunkä und erscht i dr Ankäruumi widär fürächoo! > Ankägroon
ärliidä	aushalten	nüd zum ärliidä, nüd ärlittä Meister zum Knecht: äs ärliid da nur nu einä är und iich gaa nüüd! > värliidä
ärschiinä	erscheinen	Günteren Balz sollte vor Gericht erscheinen, da meinte er: är chönn nüd ärschiinä, är läbi nu!
äs	irgend	äs weer isch nämä äs wiä i d Schiissä appäghiid, und wo all glachät hend, seid är: äs woo muäss einä dänk sii!
äso	irgendwie	ä so gaads? - äs gaad äso! Hauts? - Nüd äso! Füllwort: äso chliini Aügli dr Näfel hangät äso inä äso afig ä paar
äwägg	weg	enweg engl away äwägg! wiit äwägg vom Määndig äwägg vo Schwiiz awägg durinä vom Riäd awägg duruusä
Bäsi	Base	weibliche Verwandte ahd basa (heute: Gusiinä, Cousine)Bäsifrau: Schwester von Vater oder Mutter (heute: Tante)
Bei	Knochen	zu dem Fleisch au nu ä chli Bei! ds beschti Graas isch bi dä Schteinä, ds beschti Fleisch a dä Beinä! nur nu Huut und Bei
beinigs	Fleisch mit Bein	auch beinär: beinern, aus Knochen gemacht (früher Essgeschirr, Griffe)
beindälä, beindlä	schnell gehen	> underbeinägsli
bi	bei	bi diär, bi miär, bi dr Hüttä, bi eim Haar > bider, bii, bim, binä
biinä	bei ihnen	(bi inä) äs isch niämär biinä
binä	bei ihnen	(bi inä) binä gsii
binänand	beieinander	binänand sii Gesundheitszustand: guät binänand schlächt binänand
Binätsch	Spinat	Spinätsch südwestdeusch für Spinat
binem	bei ihm	(binäm, binum) ich bi binem gsii > binä, biinä
blooss	nur, kaum blooss	nu einisch schlaaffä, und dä isch Wiänachtäsi hend blooss mögä inä, isch äs scho choo gu haglä mhd bloz =nackt
Bodä	Boden Erdboden	d s Bodä ghiijä d s Bodä schlaa undärä Bodä choo ufum läärä Bodä schlaaffä a Bodä hockä Dr Bodä isch schonu raass choo:? hed einä värzellt, wonär im Ruusch z Bodä gschossä isch!
boorzä	zwängen	äs Boorzi machä der Schnee boorzät: Schneedruck macht Wellen inäboorzä sich in eine Reihe zwängen (mühsam tun)
brännä	brennen	äs brännt mi Schnaps brännä bbrännti Greem värbrännti Zeinä! ze zimmeren und zu brennen (Bauholz und Brennholz) > brünnä
Brood	Brot	ahd prôt mhd brôd einä wo mee cha weder Brood ässä (Heilkundiger) im Bisistaal gids Rössär und Bröödär und Parisöölär > Ankäbruud
Buäb	Bube, Knabe	mhd buobey UR BüebPater Ottokar hed Schuälbuäbä ghaa zum eerschtä Maal biichtä,dä isch einä choo und hed nüüd truuäd z sägä,dr Pater hed im wellä hälfä: ich bin ä Buäb, ich bin ä Buäb ..-- dä isch äs dä einärsmaal choo: ja ich au!
büässä	büssen	(püässä) einä gu büässä das hed är büässt der müesste es büessen
Büätzmaschinä	Nähmaschine
Chäärbholz	Kerbholz	> Chlausäbeinär
Chlausäbeinär		Rosenkranzzähler auf St. Niklaus (Kerbholz)
chli		oft nur Füllwort beim Erzählen: är isch ä chli ä chliinä är isch ä chli ä groossä mr sind duä ä chli ggangä si hend än ä chli aabbundä
chlii	klein, wenig	ahd kleini mhd klein ä chliinä Maa, ä chliini Frau, äs chliis Gööfli, di chliinä Goofä
chliinä	klein werden	gchliinät
Chliinässlär		Familie Schelbert Töbeli/Kuchli/Menzingen
chnoosä	zusammendrängen	z.B. i Chiläbank inä chnoosä äs Gchnoos ein Gedränge bair Knös värchnoosä zusammenquetschen
choo	gekommen	d Poscht isch choo äs Wättär isch ussä inä choo > aachoo, bchoo, gchoo, übärchoo, füürchoo, uuschoo, värkoo
Chöörbli	Körblein	> Chrattä, Zeinä
Chrääjä	Krähe	ahd kraja, krija Spottwort für Reichsadler > Rappä Unterschiid zwüschet Chrääjä und Pfarr? - Keinä: beed sind schwarz und schrijid di ganz Ziit: gää, gää!
chund	er/sie/es kommt	> choo är chund, dr Hund d Muätaa chund hööch äs chund gu rägnä dr Chlaus chund ds Laub chund äs chund druf aa: wo s ä Schtööslär gfragt hend, öb si viil Schnee heigid ufem Schtoos, hed är gseid: äs chund druf aa, wevil Land as einä hed!
da	hier	da obä da undä da hindä da änä da anä da durä da voor da ussä da innä da inä da uusä
dä	den	(Dativ Plural) sägs dä Mannä sägs dä Lüütä 1838 Haaruus dä Biisäässä! oft nur Füllwort: das isch dä schonu einä! das isch dä schöön!
daanig	dieser	da der daanig da chund mer nüd inä di daanigä da
därnaa	je nachdem, dementsprechend	därnaa für einä äs hätti Heu, aber ds Wätter isch nüd därnaa äs isch därnaa äs Preichä
därsuusä	daraus	äs hed nu Schnee: d Hagschtüd chömid eerscht därsuusä nüd is Graas inä: gand därsuusä! därsuusä leerä (daraus lernen)
der	am	dr bescht isch äs = am besten dr meischt isch äs = am meisten dr entsch = am ehesten dr entsch as einä = am ehesten dieser dr breitäwägät (breitwegs), dr langä-wägät, dr hööchäwägät
didaanäda	diese	da di daanäda lammär nüd inä! auch didaanigä > di, daanä, da
dii	dein	(betont) dii Vatter, nüd miinä
diinä	deiner	das isch diinä Schuä, nüd miinä >dinä
disälb	dieselbe, diese da	disälb chund mer nümmä is Huus inä
driinä	darin, hinein	drininäschiässä drininäredä
driuusä	hinaus	auf den Tanzplatz! Wo s Gletschger ghaa hed uf der Straass und än altä Maa värtschlipft isch und d Aarmä värrüärt hed as är nüd umghiid, da heid einä gmeint: la det, hüt gand numedigs di Altä driuusä!
drüberinä	darüber hinaus	- gaa - gää - ghiijä - schiässä
drückä	drücken	mhd trücken Ostschweiz drucke GL BS drugge (Vorspr.) > ii- inä- uus- uusä- vär- zämä-
drufinä	darauf hin	mä muäss usinnig drufinä sii, susch gaad nüüd -
Drüübeinär	Dreibeiner, Dreibeiniger	dr Drüübeinig (mit Stock)
du		du bisch .. du chasch ... du hesch .. Du heiligs Värdiänä! Du heitärä Beck! Du Schtäärnä Cheib! Du värbrännti Zeinä! > ä, duu, e du, t
dur	durch	mhd dur 1) Ort: dur d Türä, durs Pfeischter, durs ganz Taal, durdurä, dur alls uusä hends bääggät (den ganzen Weg hinaus weinten sie) 2) Zeit: dur s Jaar, dur d Wuchä, dur d Nacht (die Nacht hindurch, nachtsüber,auch: derdnacht) 3) Ursache: dur der Rägä värdoorbä dur diinärtwillä 4) bildlich: dur alls durä dur all Bödä durä > duur-
durinä	von draussen herein	är chund vo Schwiiz durinä im Durinägaa: im Heimkehren von Schwyz
e		Ausruf (Unwillen, Erstaunen) z. B. e e e ! e värfluächt! e Sack!e meinäd! e sässä! e du Cheib! e du Sack! e du heiligs Värdiänä! e du Dummä! e du heitärä Beck! e du värbrännti Zeinä! e jaa! e nei!
eerscht	erste	där eerscht äs einä = der fähigste dazu där allärieerscht zum eerschtä dässälb glaubä ich am eerschtä Maal! zeerscht
ei	ein	ei Maa, ei Frau, eis Goof, ei Seel, ei Frankä, all und ei Taag > einä, eini, eis, übärei
einä	einer, jemand	einä vo denä äs isch nur einä einä isch gschuld duu bisch einä, daa hends einä! = sonderbar, wenig brauchbar dr meischt as einä
einä	einen	(Akkusativ): gang einä gu holä si hend einä
einäzwänzg	einundzwanzig
Einär	Note 1, Treffer 1
Einärsitz	Einersitz	vgl. einerseits: uf där eintä Siitä
Einärbett	Einerbett
einär, einärä	einer	(Dativ) a einär Tuur a einärä isch äs schlächt woordä
einärlei	einerlei
einärsmaal	auf einmal, plötzlich	einärsmaal heds tätscht einärsmaal isch ggangä
einärschtä	einerst	nüd all i einärschtä!
einäwääg	eineswegs, ohnehin	auch einäwägät, einäwägs Hebel
eis	eines	eis Tags, eis Nachts, eis Jaars > undäreis, einärsmaal
Eis	1 Uhr	äs isch Eis vor dä Einä, na dä Einä (vor 1, nach 1 Uhr): anä Eis (Eis > Iisch)
Elti	Älte	(Alter) i siinär Elti, vor Elti nümmä mögä, dr Elti naa iischriibä
entscht	am ehesten dieser	där entscht as einä:
Etärich	krankhafter Hunger	Mä chönnti meinä är hätti dr Etärich (MK): Ettike mhd etica (vgl Hektik, hektisch)
faarä	fahren	mhd varen alte Bedeutung: mit Vieh fahren (= führen), zum Markt, vor allem aber auf die Alpen: vgl. Fahrhabe, Fahrendes Volk, Wallfahrt. Heutige Bedeutung: mit Auto oder Bahn oder Schiff fahren, mit Fahrplan Där Frentschälär isch einisch im Militäär gsii i dr Pünt und isch det inä reformiärti Chilä inä choo,diä isch oni d’Schtüäl flätt läär gsii, käs Bild und nüüd,da hed är gseid: da sind’s meini gfaarä!
Fels	Fels	Wort früher ungebräuchlich >Fluä, Nossä, Schtei, gschteinät
fiin	fein, zart	mhd fîn, fiinä Fadä, fiins Tuäch, fiini Rüätli, fiinglismät (empfindlich) > fein, Finöggel
Fingär	Finger	mhd vinger d Fingär i alls inä haa d Fingär värbrännä a dä Fingär zellä dur d Fingär pfiiffä
friin	friedlich, gutmütig	Sind ä chli frii mitänand! ä friinä, ä friini, äs friis, friini, ä friinä Maa, ä friinä Hund, ä friinä Tüüfel (gutmütiger Riese) Am friintschtä Muni isch nüd z truuwä!
friinä	friedlich werden	urspr. freimachen ds Wättär hed gfriinät (nach einem Sturm) är hed gfriinät (nach seinem Zorn)
Füdläloch	Arschloch	Am Palmsunntig hends früänär ä hölzigä Palmesel um d Chilä umägfüärt,einisch wäär är schiär umghiid, und dr Sigärisch hed ä wellä am Schwanz widärhaa,da hed är im dr Schwanz uuszeert - gschwind hed är am Esel is Füdläloch gschpeuzt und dr Schwanz widär inägschtoossä! Daas Glächtär, wos da ghaa hend!
für	Eigenschaft	was isch das für einä? drnaa für einä > fürig, fürtig
füräwärts	vorwärts	füräwärts gaads ringär weder inäwärts
fuul		Verstärkung ä fuulä meinädä Schelm
Gaa	Gehen	im Appä-Gaa, Fürä-Gaa, Inä-Gaa, Uufä-Gaa, Uusä-Gaa > Gang, Gäng, gäng
Gaab	Gabe	äs isch ä schööni Gaab, wänn einä cha guät zuäredä
gaar	sehr, ganz und gar	mhd gare gaar glii gaar ä chliinä gaar ä kä Gattig gaar än aarigä gaar nüd gaar nüüd gaar niä gaar niämärt Verst. gaggaar (grad gaar) > nüggär, niänägär
Garettä	Karrette, Schubkarren, Carette	(jenisch: Gare = Wagen) Z Oberwil hed einä ds Garettli zundärobsi umägschtoossä: “i bi daa zum Schpinnä und nüd zum Schaffä!” >Charä (Karren)
geinä	gähnen	mhd geinen, gînen vgl gähnender Abgrund ds Muul zuähaa bim Geinä! ZG, BE giinä
geislä	mit der Geissel hantieren	Ds Baschä Seebäli hed meischt gschlaaffä, wänn är mid um Fuärwärch duruus ader durinä isch, und hed am Ross d Geislä ums Füdlä gschtrichä,dä hed um dr Wiisäli im Ried usem Pfeischter uusä grüäft: Der für uns ist gegeisselt worden!
ggeinät	gegähnt
Ginöffäl	Dummkopf Gähn-Affe	(-ul) >gainä (mhd gînen)
glii	sogleich, bald	chumm glii einisch! glii drübärappä gaarglii gliinär zfridä, am gliindschtä dr Gliinär isch dr Gleitigär (gegen bald), obwohl im Schriftdeutschen die Entsprechung: ich komme gleich!