Muotathaler Dialekt	Schriftsprache	Erläuterung	Foto	Audio
Bäärgmanndli	Härdmanndli
Band	häufiger Flurname in unseren Bergen	(auch >Zingel, BE Fluesatz) Chüeband, Gross Band, Stränzenbänder, Urner Band Bändär: Mehrzahl i dä Bändärä gseed mä öppä Gämschi
betschgä	hämmern, poltern	lautmalerisch
bhangä	hängenbleiben	amä Nagel a dä Döörnä bhangät voll
Bodä	Häufigster Flurname im Muotathal	vgl Familienname: Bodenmann, Bodmer, Imboden
Häärzchäfer	Herzkäfer	(Kosewort)
Grämplär	Händler
hä?	hä? wie bitte?	mhd he
hä!	he!	Zwischenlaut, oder Anhängsel: gell, nicht wahr gält hä! o hä! ohä lätz! hä hä! (ätsch!) Hä hä! bisch nüd bessär wedär andär!
Hääggel(ul)	grosser Haken	mhd haekel > Wasser-, Bach-, Güllä-
häägglä	häkeln	Kraftspiel mit Fingern
Häägglätä	Häkelei
Häägglätä	Kraftspiel
hääl	schlüpfrig	äs isch hääl (vgl. Hehl, verhehlen) mhd haele
hääl	unaufrichtig	ä häälä Cheib
hääl	grell	ds hääl Klarinett
hääl	viel, sehr	hääl nüüd wärt
Hääli		verstellbare Hänge-Einrichtung für Käskessi über Wellgrube Mz Häälänä ahd hahila
Härä	reicher Haarschopf	deer hed ä Härä! ghärät: behaart > Tschuupp
Häärli	Häärlein, Häärchen
härä		an den Haaren reissen muäss di härä?
haarig	hären, aus Haar, mit Haar	neu: ärgerlich
häärig		> roothäärig, wiisshäärig
Häärd	Erde	(Humus) mhd herd, hert vgl Herd Kochherd: früher auf der Erde!)
Häärdguu	Erdgeschmack
Häärdmanndli	Erdmännlein
Häärdöpfel	Erdäpfel	(bei uns Gumäli,anderswo Häppere = Erdbirnen)
Häärdwasä		Rasenziegel mit viel Erde
häärdälä		nach frischer Erde schmecken
häärschtä	raufen, ringen, kämpfen	“geharnischt” (unter Kindern, unter Erwachsenen)
Häärz	Herz	mhd herz uf um Häärz haa drii Finger ufs Häärz!
häärzä	herzen	auch: häärzälä: herzen, ans Herz drücken
Häärzli	Herzlein
hääs		Treibruf für Schweine häs! für Ferkel
häätschä	erwischen
häätschä	erhaschen
hächlä	hecheln, durchkämmen	(Flachs, Hanf, Wolle,Leute),rasch atmen (Hunde)
häckärlä	kleinhacken
Häckärli	Häckerlinge, Häcksel
Häckälär		in die Haut eingewachsene Erde, raue Haut voll Risse. Das Resultat mangelnder Körperhygiene. > Haaggä, häägglä, Chrüüsch
Häfäli	kleiner Hafen	ufs Häfäli gaa!
Häfälischuäl	Kleinkinderschule
häftlä	Häftlein machen	(Haäggli und Ringli)
Häftli	Häftlein, kleine Haft
Häftlimachär	Häftleinmacher	uufpassä wenä HM
hähä!	haha! aha!	> hä
hälä, hälä!		Lockruf an Schafe
Hälblig	Hälfte von etwas	z.B. halber Baumstamm als Steg > Helfti
Halbä	Hälfte	ä Halbä (Liter) äs sind medä di halbä daa
hälbälä	hälfteln, in die Hälfte teilen
hälffä	helfen	mhd helfen Hälf dir Gott is Himäli uufä! > hilf, Hilf, hulf, ghulffä, Hülf
Hälffär	Helfer	(engl helper), Gehilfe, bei uns meist: > Pfarrhälffär
hälig		alte Form für helig, heilig (hie und da noch zu hören)
Hälmbäsä		Besen aus dürren Halmen gemacht > Bäsähälm
Hälmli	kleiner Grashalm
Hälmli	irreführen	=Hälmli durs Muul ziä
hälmlä		losen mit Halmziehen (beim Ziirk nää) auch hälmälä
Hälslig		Hals-Strick für Rindvieh mhd helsling, helsing Janx amänä Hälslig! (Ausruf) dr Hälslig uuftuä: Vieh losbinden,Verlobung auflösen
Hämmli	Hemd	(Hemdlein) mhd hemede, hemdelin am wöölschtä isch üüs i Hosä und Hämmli > Hiirthämmli
Hämmlisigärischt		wenn einer im blossen Hemd in der Stube steht und aussieht wie früher der Sigrist im blossen Chorhemd
hämpfläwiis	handvollweise	hampfläwiis hends drvoo gnuu
hämpflig		hämpfligä mälchä (ohne Daumen) ä hämpfligä Schtei (handgrosser Stein)
Händschä	Handschuhe	auch Häntschä mhd hentsche wen ä umkeertä Häntschä
Häntäli	fingerfreie Handschuhe, Pulswärmer
Hängälä		grossgewachsene Frau
Hängscht	Hengst	Hängevorrichtung
Hängscht	männliches Pferd	mhd hengest > Waldhängscht
Hängscht		Bergname
Hängschthorä	Hengsthorn	Flurname
hänkä	henken, aufhängen	mhd henken > aa-, drinä-, ii-, uuf-, uus-, zämä-,
Hänkäl	Henkel
Hänkär	Henker
Hänki	Aufhängevorrichtung	vgl Familienname Hänggi > Bhänki, Ghänk, Wöschhänki
Hänis		Familienzuname
Hännässlär		Nachkommen des Johannes Rickenbacher
hänsälä	hänseln, necken
hänsänä	stehlen, betrügen	ghänsänät
Hänsis		Nachkommen des Johann Betschart
Härmäli	Hermelin	mhd hermelin > Wisäli
häsälä		nach Hasen riechen
hässig	gehässig, voll Hass	ä hässigä Cheib dr hässig Bodä auch ghässig
Hässigi	Gehässigkeit	är isch etz au ä Hässigi!
Hässlig	ein gehässiger Mensch
hätt	hätte	ich hätt(i), du hättisch, är hätt, miär hättid
Hätti		dr Hätti und dr Wetti sind Brüädärä gsii und hend beed nüüd ghaa! > sötti, wäär, wett
Häu(p)tli Vee	ein Haupt Vieh
Häx	Hexe	mhd hagsaeze, häxe > Wasser-
Häxä	Hexen
Häxäbäsä	Hexenbesen
Häxäbäsä	Mistel
Häxäbödäli		Flurname
Häxäbüächli	Hexenbüchlein
Häxämeitli	Hexenmädchen
Häxäschutz	Hexenschuss	(Ischias)
häxä	hexen
Heeg	Häge, Zäune	eim i d Heeg choo (ins Gehege kommen) > Haag
Helfti	Hälfte, Halbteil	mhd helfte
helftig	hälftig	> halb
heltä	hälten, schräg halten	Kind bei der Taufe: ä chli heltä! der Baum heltät durä: steht schräg > abheltig
Herti	Härte	das Holz isch etz au ä Herti! vgl. Flurname Herti vielerorts (harter Boden)
Hüübli	Häubchen	Nüd undär jedem Hüübli isch äs Tüübli! auch: Hüübäli
Hüüffäli	Häuflein
hüüffälä	häufeln, Häuflein machen	ghüüffälät
huuffnä	häufeln, Haufen machen
Hüüsär	Häuser	vgl. Althäusern AG, Kalthäusern TG, Holzhäusern ZG
Huusli	Häuslein	ufem Bänkli vor em Huusli
Hüüt	Häute	(Felle)
hüütä	häuten
Hüütli	Häutlein
rüüssig	hässig	> rüüdig, Rüässäl
a	an	a dr Sunnä a dr Muotaa a d Heiteri gaa a d Händ früürä a dr Naasä nää a Wiänachtä a dä Fiirtigä a dr Fasnacht a dr Gmeind (an der Versammlung) a dä Bluämä schmöckä, Wemfall (Dativ) a wem bisch du? a wem isch das Auto? gib s a dä Goofä! gib s a miär! seisch äs a niämerem! a dem gseet mäs nüd aa a allem aa Hau a dr Chatz dr Schwanz ab > a dr, am, an
Aahänkär	Anhänger	(am Lastwagen)
Aalauf	Anlauf	än Aalauf nää ohne Anlauf: siehe aahäbligä
Aazuug	Bettüberzug	Ziächä neu: Anzug > Kleidig
aabruuchä	anbrauchen	Hesch guäti Voorsätz gmacht fürs nüü Jaar? - Nei, i ha nu die altä, nu nüd aabruucht!
aachoo	Feuer fangen	ds Huus isch aachoo! (Schülerdeutsch: das Haus ist angekommen!) “1809 sind 3 Häuser verbrunnen in der Tschalun, weil ein Glarner Enzionen Wurzlen brannte und davon angekommen sind!”
aaggässä	angefressen	aaggässnä Chääs, Öpfel, Mockä
aahäbligä	vom Stand aus	(springen)
aahäbägslä	vom Stand aus	(springen)
aahänkä	anhängen	ä Wagä aahänkä dr Schnee hänkt aa (hat Gewicht) d Obschtbäum hänkid aa (tragen reiche Früchte) äs faad mr afä aahänkä (beschwerlich werden)
aamachä	Speisen	Salaad aamachä aamächälig
aamachä	Anreiz	das macht mi gaar nüüd aa (keine Lust danach)
aapütschä	anstossen	pütschä
aatätschä	den Kopf anschlagen	dr Grind aatätschä aatätscht > tätschä
aatischä	antischen	tüänd afig aatischä!
aaträägä	zum Kauf anbieten	Fleisch aaträägä sich zur Hilfe anbieten: si hend si aatreid üüs gu hälffä
Aahoris	Ahorn-Holz	(geschätzt für Holzschuhe)
Äärbätli	kleine Arbeit	äs schöns Äärbätli arbeiten: Wort aarbeitä bei uns ungebräuchlich > schaffä, wärchä
Äärdä	Erde	ganzä-n-Äärdä, Himel und Äärdä > Häärd
Abschüüchä	Abscheu
abärchännä	aberkennen, ungültig erklären	(Wegrechte)
abchochä	abkochen	(im Militär, im Freien)
abheltig	abhältig, abschüssig	mhd abeheldig > heltä
abmachä	vereinbaren	än Abmachig abgmacht!
abtröchnä	abtrocknen	nach em Abwäschä muäs mä abtröchnä
abwäschä	abwaschen	(Geschirr) UR, UW dännäwäschä
Achär, Achärli	Acker	Flurname
Achslä	Achsel	uf d Achslä nää bis under d Achslä iighiid i Schne eAchslä pütschä (Kraftspiel > pütschä)
achtzääni	18 achtzehn	mid ach(t)zääni muäsch di gu schtelläach(t)zächä ach(t)zächä Jaar alt
achtä	beachten	chasch di achtä gu d Chääs achtä (wenden)
Achtigstett	Achtungstellung	im Militär Achtigstett machä
Aff	Affe	Tornister (> Haaraff), Schimpfwort äffälä (nachäffen) Äffli Z Schwiiz ussä hed einä dr Güntärä Balz wellä aazündä: vorig isch äs ganzäs Poschtauto voll Affä is Taal inä gfaarä! dä seid dr Balz: worum bisch duu nu daa? hesch kä Platz me ghaa?
Alpchääs	Alpkäse	aus Alpmilch hergestellter Käse
altbachä	altbacken
Alt	der Alt	Ortsnamen: Altberg, Altbüron, Althäusern, Altdorf, Altstätten Familienname: Altherr, Altmann, Altvater
anähaa	dauern	das Wätter hed anä söttigs Fleisch hed nüd lang anä (hält nicht lange frisch) dr Doktr hed am groossä Hofär gseid, är müäss ufs Häärz uufpassä - da hed deer glachät: as lang as i läbä, heds glaub i anä!
anämachä	befestigen	ä Chnopf anämachä, schwer bedrücken: äs chönnt eim anämachä
anäseichä	urinieren	Hünd seichid a alls anä oft auch für anärägnä
änä	jener	äni, änäs (Illgau: äni Wuchä = letzte Woche) > drsälb, disälb, dässälb
änänachä	jenseits	änänachä isch äs scho aaber
änand	einander	änand d Hand gää, änand nachägaa
Andacht	Andacht	i d Andacht gaa, d (letscht) Andacht machä, andächtig
andär	andere	dr andär Schuä, di andär Siitä, äs anders Hämli (frisch), andäri Jaar, ganz än andärä > disä, disi
andärs	anders	auf andere Weise äs andärs Maal äs andärs Hämli
Ändi	Ende	am Ändi vo dr Wält Ändi Jaar Ändi Wuchä Ändi Monät
Ändifinkä	Hausschuhe aus Stoffenden	Ändiföötschä
ängg	eng	viil z ängg änggär machä ängg haa = Atembeschwerden haben (vgl. Lunge Lunggä, FN Enggist)
Ankähafä	Topf	für iigsottnä Ankä ankähäfälä kindliche Art von Jasskartenspiel
anschtatt	anstatt	da gids Chuächä anstatt Brood anschtatt z Chilä gaa isch är i d Wiirtschaft ggangä
antärä	nachäffen	mhd antern Muo: verfrantern (heute sagen wir > uuspflantärä) BE verantere > äfärä und änzä
äntli	endlich	äntlächä > Änd
appälaa	herunterlassen	lach di hübschäli appä d Milch appälaa > ablaa
appätuä	versorgen	hinabtun Gümel i Chäller appätuä
appäwärchä	herunterarbeiten, sich erschöpfen	appägwärchät
appäwäschä	gründlich waschen	d Dili appäwäschä > appäbutzä
ärchächä	kräftiger werden
ärchännä	erkennen	mä mag si nümmä ärchännä i denä Riätärä!
ärgäächä	erzürnen	jäh erzürnen auch ärgraadä
ärhändlä	erhandeln	mit den Händen schlagen, prügeln
ärhärä	an den Haaren ziehen	si hend änand scho nu ärhärät!
ärwaarmä	warm werden	bim Wärchä ärwaarmät mä > ärweermä
ärwutschä	erwischen	neu värw(t)wütschä
ärzundlä	hart hernehmen	Härdmänndliwort mhd erzünden (=entzünden)
as	als	1) as Puur as Chnächt as Goofä 2) so as schöön as geschter as lang as ich weiss wedes as d wottisch as viil as är hed mögä hiä isch nüd as mängä as det as wenig as ander as wiit as gseesch as gwüss as waar as i läbä as lang as ich da z Chilä gaa, singid da nüd all! Vergleich: drüümaal as hööch as hööch as äs Huus 3) je .. desto .. as mee as gisch, as mee as wend 4) dass, damit äs gaad nüüd, as mä da cha machä was mä wiil Schutzengegebet: .. hilf mir leben recht und fromm, as ich zu dir in den Himmel komm! .. as si cha a d Chilbi gaa chochä, as mä s cha ässä sid as das Schtäärbä ärfundä hend öbs etz waar siig, as nümmä alls waar siig? worum sind d Fischli gäärä undär dem Brüggli? - as nüd nass wäärdig, wänns chund gu rägnä 5) an das as Fäscht gaa äs gaad as Läbig 6) weil worum nüüd? - as i nüd wiil! > äs
äs	irgend	äs weer isch nämä äs wiä i d Schiissä appäghiid, und wo all glachät hend, seid är: äs woo muäss einä dänk sii!
Äschä	Asche	(Aschsche, Äschschä) mhd esche äschlichä (äschäli) Midwuchä: Aschermittwoch mhd ascher, escher engl ash, ashy
äsoo	auf diese Weise, dermassen	äsoo muäsch äs machä, nüd anderisch! jä äsoo? äsoo lang äsoo schöön äsoo schwäär
Asslä	Assel	(Kellerassel > Chällärguägä, Ohrenassel > Oorägrübäl)
Bäärghäärd	Bergerde	Flysch, Heuberg, Gwalpeten
bäärschtä	bersten	Muo bäärschä = ächzen. auch bääschä
Bachhääggel	Kinderschreck	gang nüd i Bach, susch niid är di! anderswo Wasserbutz
Bächälärs		Familie Schelbert
Bächli	Bächlein	auch Bächäli mhd bechelin
bächälä		Kinderspiele mit Wasser im Sandkasten mr hend bbächälät
bachä	backen	gebacken mhd bachen bbachnä: gebacken, hartgetreten bbachnä Schnee, bbachnä Bodä Bachschtubä > Beck, Zwiiback
Baläntä	Mais	(Poläntä) brii - chuächä - brösem
baräschä		Fluchwort, Verwunderung Herkunft, Abstammung, Ähnlichkeit (par = abstammend, ähnlich) Söldnerwort > hundsbaräschä guggersbaräschä tüüfelsbaräschä
Barchät	Barchent	(Gewebe aus Baumwolle und Leinen) mhd barchet
bärschä	mit Kraft und Stöhnen etwas erzwingen	“är hed bbärschät bis är s ghaa hed” bbärschät voll (berstend voll) (von bersten)
Basälimaa	Schmeichler	dr Basälimaa machä
Bäsähälm	steife Halme zum Binden von Handbesen	(wir fanden sie im Riedmattli auf Kreuz)
Baschä		Familienzuname von Sebastian
Bäschälär		Tausendkünstler
Bäschälärs		Familienname Gwerder
Baschäli	kleiner Baschi	> Schützä-Baschäli
bäschälä	basteln
bäschänä	flattieren, scharwenzeln
bättä	beten	gu bättä gaa bbättät Bischof Caminada fragte ein Mädchen: hesch hütt au bbettet (Churer Deutsch für bättä) am Morge? - nei, i ha müässä gu d Häfä läärä! (> bettä) zu Gott bättä: Gebet in der Kirche für einen Sterbenden (das geschah einmal für den Rüteli Klemens - da kam er selber dazu!) über ä Tisch bättä: Tischgebet verrichten
Bättschärt		unsere Aussprache von Betschart
Bätzgi	Gehäuse von Kernobst, Abfall beim Mosten von Kernobst	etwas: äs Bätzi im Hals
bautschä	bellen, kläffen	auch bäfzgä, bautzä, hautschä
Beäärdigung	Beerdigung	Leider sind die alten Worte dafür nicht mehr gebräuchlich: z Chilä tuä, Gräbd, Graablegi (Stalder) > Liich, Liichäzuug
Beck	Bäcker	Familienname, Familie Hediger Beckärii: Bäckerei beckä: den Beruf eines Bäckers ausüben (är hed bbeckät) > bachä, heitärä Beck! Puuräbeckä
Beinigs		Name eines steinigen Grundstückes, beidüürr: dürr wie Totengebein beihert: hart wie Knochen beimager: beinmager2) Bein (Schenkel) äs Bei schtellä uf d Bei schtaa Bei machä mit em lätzä Bei uufgschtandä hesch kä Siin sä hesch Bei! vgl Holz-, Stuhl-, Tisch-, Stand-
Beibrächär	Beinebrecher	(Wegrost vor Friedhöfen gegen Vieh. Hauser 30)
Bett	Bett	ds Bett machä is Bett machä Bettli
Bettseichärli	Bettnässerin	Wiesenschaumkraut
bhabä	befestigt	äs isch nüd bhabä = es rinnt, es lottert är isch ä bhabnä: sparsam, wortkarg, knapp bhabä bi diär zuächä: ganz nahe bhabä voll: plattvoll mhd behaben (vgl. behäbig) bhäbnär: besser dicht
bhäbnä	abdichten	(Gefässe, Leitung)
Bhänki	Aufhängvorrichtung, Angel	(für Türen, Fenster)