Muotathaler Dialekt | Schriftsprache | Erläuterung | Foto | Audio |
---|---|---|---|---|
där | der | där Vattär, där Alt, där Jung oft auch nur dr gesprochen | ||
der | der | d(e)r Vatter, d(e)r Herrgott, d(e)r Bach | ||
der | am | dr bescht isch äs = am besten dr meischt isch äs = am meisten dr entsch = am ehesten dr entsch as einä = am ehesten dieser dr breitäwägät (breitwegs), dr langä-wägät, dr hööchäwägät | ||
Alt | der Alt | Ortsnamen: Altberg, Altbüron, Althäusern, Altdorf, Altstätten Familienname: Altherr, Altmann, Altvater | ||
Blüäm | der Blüäm | (geblümt) Kuhname vgl Schegg, Fläck Familienname Blum | ||
cheerähaaggä | der kleine Haken am Zappii | zum Trämel cheerä | ||
därgliich | der gleiche | |||
därsälb | derselbe, dieser bestimmte | därsälb wott ich nüd gsee! >dässälb | ||
därwelät | der wievielte | där welät isch hüt? > welä | ||
deer | der, dieser | (betont) deer Rauch! deer Schnee! deer Gschtank! deer Sunntig, nüd disä = dieser Sonntag, nicht der nächste | ||
derä | dieser | (dativ weiblich) bi derä Weermi derä sägis dä nu! | ||
derägi | solche, derart | derägi wüäschti Sachä | ||
deräwägät | auf diese Art, solcher Art | deräwägät muäsch mr nüd choo! ä deräwägät isch das! | ||
dertwillä | dessentwillen | ums sälb dertwillä (därtwillä) macht är s nüüd | ||
Dick | der Dicke | dr Dick und dr Dünn, Dicks und Dünns (Speis und Trank, Festes und Flüssiges) vgl durch dick und dünn | ||
uusghaarzät | der letzte, der langsamste | |||
Liäbgott | der liebe Gott | > Herrgott, Heiland | ||
Sibät | der Siebte | Gedächtnis des 7. Todestages (noch vor wenigen Jahren) | ||
a | an | a dr Sunnä a dr Muotaa a d Heiteri gaa a d Händ früürä a dr Naasä nää a Wiänachtä a dä Fiirtigä a dr Fasnacht a dr Gmeind (an der Versammlung) a dä Bluämä schmöckä, Wemfall (Dativ) a wem bisch du? a wem isch das Auto? gib s a dä Goofä! gib s a miär! seisch äs a niämerem! a dem gseet mäs nüd aa a allem aa Hau a dr Chatz dr Schwanz ab > a dr, am, an | ||
ää | Kindersprache: nein, nicht | |||
Aamääli | Anmal | Spuren von alten Wegen oder Gebäuden anderswo: Muttermal | ||
Aaschtalt | Anstalt | anderswo Armenhaus | ||
Aazündär | Anzünder | mä müässt nur nu dr Aazündär haa! > Zündär | ||
aachoo | Feuer fangen | ds Huus isch aachoo! (Schülerdeutsch: das Haus ist angekommen!) “1809 sind 3 Häuser verbrunnen in der Tschalun, weil ein Glarner Enzionen Wurzlen brannte und davon angekommen sind!” | ||
aagää | angeben | am Schlittä aagää aagää bim Jassä der Takt aagää dr Hund tuäd aagää (gibt Alarm) hööch aagää (schwindeln) | ||
aagschiirä | das Geschirr | ds Ross aagschiirä Sigrist: i muess der Pfarr gu aagschiirä (Messgewand anlegen) | ||
aahaa | Kleider tragen | si hend Hüet aa hesch nüüd aa? | ||
aahockä | ankleben | in der Pfanne | ||
aareisä | herrichten | Aarbed aareisä der Tisch aareisä aagreisät | ||
aareisä | anhetzen | muäss dr der Hund aareisä? schriftdeutsch anreisen (ankommen) > Aareisig | ||
aasetzä | ansetzen | der Schnee mag scho aasetzä (am Boden haften) am Gwand aasetzä | ||
aazellä | anzählen | aazellä, Böllä schellä, d Chatz gaad uf Wallisellä .. (Kinderlied) | ||
Aadärä | Ader | ahd aadara z Aader laa > Gääder | ||
Aädärli | Äderchen | chiibig Äädärli | ||
Äänetli | Kindeskinder | |||
aarmägnössig | im Armenverzeichnis der Gemeinde | > eermär | ||
Aarmäguät | Vermögen der Armenpflege | |||
Aarmähüüsler | Armenhausinsasse | - Heuet: Heuernte auf dem Landgut des Armenhauses, mit Zuzug der arbeitsfähigen Insassen (auch: Levitiertes Hochamt): ä Huuffä driussä und äs gaad nüüd! | ||
Aarmi Seelä | Arme Seelen | (im Fegfeuer) siehe Sagen, Der Pfarrer im Thal, Freund der Armen Seelen Äs hend einisch ä paar eim pässlät und hend ä wellä ärgräslä, abär äs sind ä paar biin um gsii, won är choo isch - di aarmä Seelä hend dem ghulffä! | ||
ab | ab, weg ab | äm Wääg ab dr Alp ab em (um) Stock ab em Fleisch ä Chnopf isch ab (am Kleid) ab Chrüüz (dort wohnhaft) vgl. Familiennamen Abbühl, Abegg, Abegglen, Abderhalden, Abfrutt, Abplanalp, Abyberg | ||
abär | aber | abär abär! abär ä juuzisch dä wider! | ||
Abmang | widerlicher Geschmack | > Abguu, Mang | ||
Abschiid | Eidgenössische Abschiede | (Erlasse der Tagsatzungen) | ||
Abschtäärbisamä | in der Stunde unseres Absterbens Amen. | |||
Abteil | Abteil | Abteil für die Tiere im Stall neu: Abteile in der Eisenbahn | ||
abärtwännä | abgewöhnen | (Kälber von der Muttermilch) > gwännä | ||
abchnüüä | niederknien | neu abchnüülä | ||
abghiijä | abfallen | der Chnopf ghiid mer etz dä ab > appäghiijä | ||
abhockä | absitzen | hock ab! (je nach Tonart freundlich oder grob) Strafe absitzen | ||
abläntsch | ab der Welt, abgelegen | |||
ableggä | ablegen | d Buurdi ableggä d Chaartä ableggä (beim Jassen) äs chönnti ds Hüttli ableggä (niederlegen durch Sturm, Laui, Schneedruck) | ||
abliggä | zum Schlaf niederlegen | i gaa ä chli gu abliggä ds Vee liid ab | ||
abluägä | abgucken | (in der Schule unerwünscht, bei der Arbeit gut) | ||
abnää | 2. Stimme spielen oder singen | Musik, tüänd abnää! | ||
abnää | ablesen | d Ziit abnää = Gruss erwidern (morgens, abends) | ||
abrützä | abreissen | Abrützkaländär (Abreisskalender) | ||
abschreegä | abschrägen | Kanten oder Ecken abschneiden | ||
abschuumä | Schaum von der frisch gemolkenen Milch geniessen | |||
abtriibä | abtreiben | (Vieh von der Alp, ungeborene Kinder) | ||
abzeerä | abreissen | (Kalenderblatt, Äste, Ärmel), Blumen pflücken | ||
Achslä | Achsel | uf d Achslä nää bis under d Achslä iighiid i Schne eAchslä pütschä (Kraftspiel > pütschä) | ||
acht | Zahl | achtädachzgi der acht Jänär däs acht Goof ach(t)zöölig > Zool (Zoll) achtäzwänzg: 28 achtundzwanzig (so auch 38, 48 ff) | ||
Achti | 8 Uhr | äs schlaad halbi Achti nä dä Achti - achti: ihrer acht si sind achti i der Familli | ||
adär | oder | adär? zwee adär drii? appä adär uufä? adär meintsch nüd au? | ||
alig | jeweils | mr hends alig luschtig (anderswo albe, amig) | ||
alig | früher | alig isch äs anderisch gsii | ||
allärivordärischt | allervorderste | |||
Alpfaart | Alpfahrt | Auffahrt oder Abfahrt | ||
Alpplunder | was man für den Alpbetrieb hinaufträgt > Plundär | |||
Alpvogt | Aufseher | Aufseher über die Alpen der Oberallmeind | ||
Alpälär | ein Älpler | der Älpler vom Alpeli | ||
Alt Fasnacht | Sonntag nach Aschermittwoch | da bekamen die Armen im Kloster zu essen, daher das Wort da chunt di alt Fasnacht d.h. da kommen die Alten hintennach oder hindädrii we di alt Fasnacht | ||
Alt Mannä | Samenstand der Alpen | wild Mannä | ||
Altvordärä | Altvordern | Vorfahren | ||
Ambeissi | Ameise (anderswo Ämsä, Hambitzgi | (anderswo Ämsä, Hambitzgi, Hampeissi | ||
Ambeissigeischt | Branntwein | Branntwein mit eingelegten grossen, roten Waldameisen, zum Einreiben gegen Gliederschmerzen | ||
Amgweerd | Amgwerd | Geschlecht im Steiner Viertel > Gweerd, Gweerderin Deutschland: Amwerth, Amwerd (Bahlow) | ||
anä | heran | Ambeissibringä, Ambeissigaa, Ambeissifaarä anänanä: an ihn heran gang anänanä! chumm da anä! (Schuldeutsch: Komm zu mir anen!) anänand: a) aneinander si hangid anänand,b) in einem fort anänand bällä | ||
änand | einander | änand d Hand gää, änand nachägaa | ||
änandäränaa | schnell, eilig, sofort | (= einer dem anderen nach) | ||
andär | andere | dr andär Schuä, di andär Siitä, äs anders Hämli (frisch), andäri Jaar, ganz än andärä > disä, disi | ||
andärhalb | anderthalb, eineinhalb | 1 1/2 | ||
andärlei | anderlei | von anderer Art auch: anderleitig Lüüt | ||
andärisch | anders | anderischt aaleggä (sich umziehen) | ||
andärs | anders | auf andere Weise äs andärs Maal äs andärs Hämli | ||
ändärä | ändern | äs chönnt si ändärä ds Gwand ändärä (umschneidern) | ||
Ändär | Ender | Familienname | ||
Ängländer | Engländer | Mann aus England, Werkzeug aus England | ||
Ankä | Anken | uraltes süddeutsches Wort für Butter Grimm: Anken Ankengasse in der Stadt Zürich/Niederdorf) ahd anko leider bisher trotz Duden (Anken) nicht schriftwürdig geworden | ||
Ankäbättlä | Butterbetteln | “Vom Ankenbetteln der Kapuziner jährlich im Oktober” | ||
anknä | Anken herstellen aus der Nidlen | |||
apartig | besonders | nüd apartigs apartig | ||
appähuurä | sich niederkauen | huurä, gruuppä | ||
appäjagis | Kinderspiel (Illgau) | |||
appälitzä | Ärmel wider herunterrollen | d Eermel appälitzä > litzä | ||
appäschniijä | zu Boden schneiden | frühzeitig einschneien > schniijä äs hed scho appägschniid! - jä, uufäschniijä tuäts niä! we lang predigät der nu? - wänns nüd appäschniid, isch är nu lang dobä! | ||
appätriibä | heruntertreiben | Vieh von der Höhe heruntertreiben > abtriibä | ||
Appizäll | Appenzell | Mi Vatter isch än Appizäller: Kinderlieder | ||
ärbiissä | todbeissen | dr Hund hed der Chüngäl ärbissä hed di dr Gwundär ärbissä? | ||
ärchiimä | aufkeimen, wieder genesen | bisch ärchiimät? | ||
ärgägähaa | entgegenhalten, Widerstand leisten | |||
ärgantä | in der Gant stehen | |||
ärmeerä | in der Abstimmung das Mehr erhalten | |||
as | als | 1) as Puur as Chnächt as Goofä 2) so as schöön as geschter as lang as ich weiss wedes as d wottisch as viil as är hed mögä hiä isch nüd as mängä as det as wenig as ander as wiit as gseesch as gwüss as waar as i läbä as lang as ich da z Chilä gaa, singid da nüd all! Vergleich: drüümaal as hööch as hööch as äs Huus 3) je .. desto .. as mee as gisch, as mee as wend 4) dass, damit äs gaad nüüd, as mä da cha machä was mä wiil Schutzengegebet: .. hilf mir leben recht und fromm, as ich zu dir in den Himmel komm! .. as si cha a d Chilbi gaa chochä, as mä s cha ässä sid as das Schtäärbä ärfundä hend öbs etz waar siig, as nümmä alls waar siig? worum sind d Fischli gäärä undär dem Brüggli? - as nüd nass wäärdig, wänns chund gu rägnä 5) an das as Fäscht gaa äs gaad as Läbig 6) weil worum nüüd? - as i nüd wiil! > äs | ||
äs | es | äs rägnät äs schniid äs dunndärät äs chund gu rägnä äs isch Sunntig äs isch si derwärt > ääs, is | ||
äsoo | auf diese Weise, dermassen | äsoo muäsch äs machä, nüd anderisch! jä äsoo? äsoo lang äsoo schöön äsoo schwäär | ||
äwäggbuuä | an einen anderen Ort hinbauen | |||
äwägziä | einen Gegenstand an einen anderen Ort hinziehen | |||
bääggä | weinen | andernorts verpönt, bei uns immer noch vertrautes Wort für Weinen von Kindern und Trauernden mhd bâgen bbääggät, värbääggät, bbääggätä heichoo, Bäggigsicht, -buäb, -meitli >briäggä, brüälä, hüülä | ||
Baan | Bann | (Holzbann, Jagdbann) uraltes Wort ahd bân, Bannspruch oder gebanntes Gebiet > Baawald, Bawalter, Brüggäbaan, Mattäbaan, värbandisiärä, värbannä Mz Bään (Eisenbahn, Seilbahn, Rollbahn, Kegelbahn) ursprünglich Spur eines Vorbeizuges vgl. Weg bahnen mhd bane Bäändli Bähnlein | ||
Bäärnäli | kleiner Futtertrog | als Kinderbettchen (Hilträtteren) > Züüsel | ||
baas | besser, mehr | ahd bâz” vgl. fürbaswe gaats? - baas weder voranä! baasfeilär (billiger) dr baasischt (am besten) bas behuset ein wenig mehr: baasappä, baasfürä, baasuufä, baasuusä mhd uf baz auch basappä ff: einige bas hinten, andere bas vornen | ||
Babälä | Plaudertasche, plaudern, dumm reden | > paupälä | ||
Bäbautsch | Kinderschreck | dr Bäbautsch chund! anderswo: Böölimaa, Baubau | ||
Bachhääggel | Kinderschreck | gang nüd i Bach, susch niid är di! anderswo Wasserbutz | ||
bächälä | Kinderspiele mit Wasser im Sandkasten mr hend bbächälät | |||
Band | häufiger Flurname in unseren Bergen | (auch >Zingel, BE Fluesatz) Chüeband, Gross Band, Stränzenbänder, Urner Band Bändär: Mehrzahl i dä Bändärä gseed mä öppä Gämschi | ||
baräschä | Fluchwort, Verwunderung Herkunft, Abstammung, Ähnlichkeit (par = abstammend, ähnlich) Söldnerwort > hundsbaräschä guggersbaräschä tüüfelsbaräschä |
Dialekt: | där |
Deutsch: | der |
där Vattär, där Alt, där Jung oft auch nur dr gesprochen | |
Dialekt: | der |
Deutsch: | der |
d(e)r Vatter, d(e)r Herrgott, d(e)r Bach | |
Dialekt: | der |
Deutsch: | am |
dr bescht isch äs = am besten dr meischt isch äs = am meisten dr entsch = am ehesten dr entsch as einä = am ehesten dieser dr breitäwägät (breitwegs), dr langä-wägät, dr hööchäwägät | |
Dialekt: | Alt |
Deutsch: | der Alt |
Ortsnamen: Altberg, Altbüron, Althäusern, Altdorf, Altstätten Familienname: Altherr, Altmann, Altvater | |
Dialekt: | Blüäm |
Deutsch: | der Blüäm |
(geblümt) Kuhname vgl Schegg, Fläck Familienname Blum | |
Dialekt: | cheerähaaggä |
Deutsch: | der kleine Haken am Zappii |
zum Trämel cheerä | |
Dialekt: | därgliich |
Deutsch: | der gleiche |
Dialekt: | därsälb |
Deutsch: | derselbe, dieser bestimmte |
därsälb wott ich nüd gsee! >dässälb | |
Dialekt: | därwelät |
Deutsch: | der wievielte |
där welät isch hüt? > welä | |
Dialekt: | deer |
Deutsch: | der, dieser |
(betont) deer Rauch! deer Schnee! deer Gschtank! deer Sunntig, nüd disä = dieser Sonntag, nicht der nächste | |
Dialekt: | derä |
Deutsch: | dieser |
(dativ weiblich) bi derä Weermi derä sägis dä nu! | |
Dialekt: | derägi |
Deutsch: | solche, derart |
derägi wüäschti Sachä | |
Dialekt: | deräwägät |
Deutsch: | auf diese Art, solcher Art |
deräwägät muäsch mr nüd choo! ä deräwägät isch das! | |
Dialekt: | dertwillä |
Deutsch: | dessentwillen |
ums sälb dertwillä (därtwillä) macht är s nüüd | |
Dialekt: | Dick |
Deutsch: | der Dicke |
dr Dick und dr Dünn, Dicks und Dünns (Speis und Trank, Festes und Flüssiges) vgl durch dick und dünn | |
Dialekt: | uusghaarzät |
Deutsch: | der letzte, der langsamste |
Dialekt: | Liäbgott |
Deutsch: | der liebe Gott |
> Herrgott, Heiland | |
Dialekt: | Sibät |
Deutsch: | der Siebte |
Gedächtnis des 7. Todestages (noch vor wenigen Jahren) | |
Dialekt: | a |
Deutsch: | an |
a dr Sunnä a dr Muotaa a d Heiteri gaa a d Händ früürä a dr Naasä nää a Wiänachtä a dä Fiirtigä a dr Fasnacht a dr Gmeind (an der Versammlung) a dä Bluämä schmöckä, Wemfall (Dativ) a wem bisch du? a wem isch das Auto? gib s a dä Goofä! gib s a miär! seisch äs a niämerem! a dem gseet mäs nüd aa a allem aa Hau a dr Chatz dr Schwanz ab > a dr, am, an | |
Dialekt: | ää |
Deutsch: | |
Kindersprache: nein, nicht | |
Dialekt: | Aamääli |
Deutsch: | Anmal |
Spuren von alten Wegen oder Gebäuden anderswo: Muttermal | |
Dialekt: | Aaschtalt |
Deutsch: | Anstalt |
anderswo Armenhaus | |
Dialekt: | Aazündär |
Deutsch: | Anzünder |
mä müässt nur nu dr Aazündär haa! > Zündär | |
Dialekt: | aachoo |
Deutsch: | Feuer fangen |
ds Huus isch aachoo! (Schülerdeutsch: das Haus ist angekommen!) “1809 sind 3 Häuser verbrunnen in der Tschalun, weil ein Glarner Enzionen Wurzlen brannte und davon angekommen sind!” | |
Dialekt: | aagää |
Deutsch: | angeben |
am Schlittä aagää aagää bim Jassä der Takt aagää dr Hund tuäd aagää (gibt Alarm) hööch aagää (schwindeln) | |
Dialekt: | aagschiirä |
Deutsch: | das Geschirr |
ds Ross aagschiirä Sigrist: i muess der Pfarr gu aagschiirä (Messgewand anlegen) | |
Dialekt: | aahaa |
Deutsch: | Kleider tragen |
si hend Hüet aa hesch nüüd aa? | |
Dialekt: | aahockä |
Deutsch: | ankleben |
in der Pfanne | |
Dialekt: | aareisä |
Deutsch: | herrichten |
Aarbed aareisä der Tisch aareisä aagreisät | |
Dialekt: | aareisä |
Deutsch: | anhetzen |
muäss dr der Hund aareisä? schriftdeutsch anreisen (ankommen) > Aareisig | |
Dialekt: | aasetzä |
Deutsch: | ansetzen |
der Schnee mag scho aasetzä (am Boden haften) am Gwand aasetzä | |
Dialekt: | aazellä |
Deutsch: | anzählen |
aazellä, Böllä schellä, d Chatz gaad uf Wallisellä .. (Kinderlied) | |
Dialekt: | Aadärä |
Deutsch: | Ader |
ahd aadara z Aader laa > Gääder | |
Dialekt: | Aädärli |
Deutsch: | Äderchen |
chiibig Äädärli | |
Dialekt: | Äänetli |
Deutsch: | Kindeskinder |
Dialekt: | aarmägnössig |
Deutsch: | im Armenverzeichnis der Gemeinde |
> eermär | |
Dialekt: | Aarmäguät |
Deutsch: | Vermögen der Armenpflege |
Dialekt: | Aarmähüüsler |
Deutsch: | Armenhausinsasse |
- Heuet: Heuernte auf dem Landgut des Armenhauses, mit Zuzug der arbeitsfähigen Insassen (auch: Levitiertes Hochamt): ä Huuffä driussä und äs gaad nüüd! | |
Dialekt: | Aarmi Seelä |
Deutsch: | Arme Seelen |
(im Fegfeuer) siehe Sagen, Der Pfarrer im Thal, Freund der Armen Seelen Äs hend einisch ä paar eim pässlät und hend ä wellä ärgräslä, abär äs sind ä paar biin um gsii, won är choo isch - di aarmä Seelä hend dem ghulffä! | |
Dialekt: | ab |
Deutsch: | ab, weg ab |
äm Wääg ab dr Alp ab em (um) Stock ab em Fleisch ä Chnopf isch ab (am Kleid) ab Chrüüz (dort wohnhaft) vgl. Familiennamen Abbühl, Abegg, Abegglen, Abderhalden, Abfrutt, Abplanalp, Abyberg | |
Dialekt: | abär |
Deutsch: | aber |
abär abär! abär ä juuzisch dä wider! | |
Dialekt: | Abmang |
Deutsch: | widerlicher Geschmack |
> Abguu, Mang | |
Dialekt: | Abschiid |
Deutsch: | Eidgenössische Abschiede |
(Erlasse der Tagsatzungen) | |
Dialekt: | Abschtäärbisamä |
Deutsch: | |
in der Stunde unseres Absterbens Amen. | |
Dialekt: | Abteil |
Deutsch: | Abteil |
Abteil für die Tiere im Stall neu: Abteile in der Eisenbahn | |
Dialekt: | abärtwännä |
Deutsch: | abgewöhnen |
(Kälber von der Muttermilch) > gwännä | |
Dialekt: | abchnüüä |
Deutsch: | niederknien |
neu abchnüülä | |
Dialekt: | abghiijä |
Deutsch: | abfallen |
der Chnopf ghiid mer etz dä ab > appäghiijä | |
Dialekt: | abhockä |
Deutsch: | absitzen |
hock ab! (je nach Tonart freundlich oder grob) Strafe absitzen | |
Dialekt: | abläntsch |
Deutsch: | ab der Welt, abgelegen |
Dialekt: | ableggä |
Deutsch: | ablegen |
d Buurdi ableggä d Chaartä ableggä (beim Jassen) äs chönnti ds Hüttli ableggä (niederlegen durch Sturm, Laui, Schneedruck) | |
Dialekt: | abliggä |
Deutsch: | zum Schlaf niederlegen |
i gaa ä chli gu abliggä ds Vee liid ab | |
Dialekt: | abluägä |
Deutsch: | abgucken |
(in der Schule unerwünscht, bei der Arbeit gut) | |
Dialekt: | abnää |
Deutsch: | 2. Stimme spielen oder singen |
Musik, tüänd abnää! | |
Dialekt: | abnää |
Deutsch: | ablesen |
d Ziit abnää = Gruss erwidern (morgens, abends) | |
Dialekt: | abrützä |
Deutsch: | abreissen |
Abrützkaländär (Abreisskalender) | |
Dialekt: | abschreegä |
Deutsch: | abschrägen |
Kanten oder Ecken abschneiden | |
Dialekt: | abschuumä |
Deutsch: | |
Schaum von der frisch gemolkenen Milch geniessen | |
Dialekt: | abtriibä |
Deutsch: | abtreiben |
(Vieh von der Alp, ungeborene Kinder) | |
Dialekt: | abzeerä |
Deutsch: | abreissen |
(Kalenderblatt, Äste, Ärmel), Blumen pflücken | |
Dialekt: | Achslä |
Deutsch: | Achsel |
uf d Achslä nää bis under d Achslä iighiid i Schne eAchslä pütschä (Kraftspiel > pütschä) | |
Dialekt: | acht |
Deutsch: | Zahl |
achtädachzgi der acht Jänär däs acht Goof ach(t)zöölig > Zool (Zoll) achtäzwänzg: 28 achtundzwanzig (so auch 38, 48 ff) | |
Dialekt: | Achti |
Deutsch: | 8 Uhr |
äs schlaad halbi Achti nä dä Achti - achti: ihrer acht si sind achti i der Familli | |
Dialekt: | adär |
Deutsch: | oder |
adär? zwee adär drii? appä adär uufä? adär meintsch nüd au? | |
Dialekt: | alig |
Deutsch: | jeweils |
mr hends alig luschtig (anderswo albe, amig) | |
Dialekt: | alig |
Deutsch: | früher |
alig isch äs anderisch gsii | |
Dialekt: | allärivordärischt |
Deutsch: | allervorderste |
Dialekt: | Alpfaart |
Deutsch: | Alpfahrt |
Auffahrt oder Abfahrt | |
Dialekt: | Alpplunder |
Deutsch: | |
was man für den Alpbetrieb hinaufträgt > Plundär | |
Dialekt: | Alpvogt |
Deutsch: | Aufseher |
Aufseher über die Alpen der Oberallmeind | |
Dialekt: | Alpälär |
Deutsch: | ein Älpler |
der Älpler vom Alpeli | |
Dialekt: | Alt Fasnacht |
Deutsch: | Sonntag nach Aschermittwoch |
da bekamen die Armen im Kloster zu essen, daher das Wort da chunt di alt Fasnacht d.h. da kommen die Alten hintennach oder hindädrii we di alt Fasnacht | |
Dialekt: | Alt Mannä |
Deutsch: | Samenstand der Alpen |
wild Mannä | |
Dialekt: | Altvordärä |
Deutsch: | Altvordern |
Vorfahren | |
Dialekt: | Ambeissi |
Deutsch: | Ameise (anderswo Ämsä, Hambitzgi |
(anderswo Ämsä, Hambitzgi, Hampeissi | |
Dialekt: | Ambeissigeischt |
Deutsch: | Branntwein |
Branntwein mit eingelegten grossen, roten Waldameisen, zum Einreiben gegen Gliederschmerzen | |
Dialekt: | Amgweerd |
Deutsch: | Amgwerd |
Geschlecht im Steiner Viertel > Gweerd, Gweerderin Deutschland: Amwerth, Amwerd (Bahlow) | |
Dialekt: | anä |
Deutsch: | heran |
Ambeissibringä, Ambeissigaa, Ambeissifaarä anänanä: an ihn heran gang anänanä! chumm da anä! (Schuldeutsch: Komm zu mir anen!) anänand: a) aneinander si hangid anänand,b) in einem fort anänand bällä | |
Dialekt: | änand |
Deutsch: | einander |
änand d Hand gää, änand nachägaa | |
Dialekt: | änandäränaa |
Deutsch: | schnell, eilig, sofort |
(= einer dem anderen nach) | |
Dialekt: | andär |
Deutsch: | andere |
dr andär Schuä, di andär Siitä, äs anders Hämli (frisch), andäri Jaar, ganz än andärä > disä, disi | |
Dialekt: | andärhalb |
Deutsch: | anderthalb, eineinhalb |
1 1/2 | |
Dialekt: | andärlei |
Deutsch: | anderlei |
von anderer Art auch: anderleitig Lüüt | |
Dialekt: | andärisch |
Deutsch: | anders |
anderischt aaleggä (sich umziehen) | |
Dialekt: | andärs |
Deutsch: | anders |
auf andere Weise äs andärs Maal äs andärs Hämli | |
Dialekt: | ändärä |
Deutsch: | ändern |
äs chönnt si ändärä ds Gwand ändärä (umschneidern) | |
Dialekt: | Ändär |
Deutsch: | Ender |
Familienname | |
Dialekt: | Ängländer |
Deutsch: | Engländer |
Mann aus England, Werkzeug aus England | |
Dialekt: | Ankä |
Deutsch: | Anken |
uraltes süddeutsches Wort für Butter Grimm: Anken Ankengasse in der Stadt Zürich/Niederdorf) ahd anko leider bisher trotz Duden (Anken) nicht schriftwürdig geworden | |
Dialekt: | Ankäbättlä |
Deutsch: | Butterbetteln |
“Vom Ankenbetteln der Kapuziner jährlich im Oktober” | |
Dialekt: | anknä |
Deutsch: | |
Anken herstellen aus der Nidlen | |
Dialekt: | apartig |
Deutsch: | besonders |
nüd apartigs apartig | |
Dialekt: | appähuurä |
Deutsch: | sich niederkauen |
huurä, gruuppä | |
Dialekt: | appäjagis |
Deutsch: | |
Kinderspiel (Illgau) | |
Dialekt: | appälitzä |
Deutsch: | Ärmel wider herunterrollen |
d Eermel appälitzä > litzä | |
Dialekt: | appäschniijä |
Deutsch: | zu Boden schneiden |
frühzeitig einschneien > schniijä äs hed scho appägschniid! - jä, uufäschniijä tuäts niä! we lang predigät der nu? - wänns nüd appäschniid, isch är nu lang dobä! | |
Dialekt: | appätriibä |
Deutsch: | heruntertreiben |
Vieh von der Höhe heruntertreiben > abtriibä | |
Dialekt: | Appizäll |
Deutsch: | Appenzell |
Mi Vatter isch än Appizäller: Kinderlieder | |
Dialekt: | ärbiissä |
Deutsch: | todbeissen |
dr Hund hed der Chüngäl ärbissä hed di dr Gwundär ärbissä? | |
Dialekt: | ärchiimä |
Deutsch: | aufkeimen, wieder genesen |
bisch ärchiimät? | |
Dialekt: | ärgägähaa |
Deutsch: | entgegenhalten, Widerstand leisten |
Dialekt: | ärgantä |
Deutsch: | in der Gant stehen |
Dialekt: | ärmeerä |
Deutsch: | |
in der Abstimmung das Mehr erhalten | |
Dialekt: | as |
Deutsch: | als |
1) as Puur as Chnächt as Goofä 2) so as schöön as geschter as lang as ich weiss wedes as d wottisch as viil as är hed mögä hiä isch nüd as mängä as det as wenig as ander as wiit as gseesch as gwüss as waar as i läbä as lang as ich da z Chilä gaa, singid da nüd all! Vergleich: drüümaal as hööch as hööch as äs Huus 3) je .. desto .. as mee as gisch, as mee as wend 4) dass, damit äs gaad nüüd, as mä da cha machä was mä wiil Schutzengegebet: .. hilf mir leben recht und fromm, as ich zu dir in den Himmel komm! .. as si cha a d Chilbi gaa chochä, as mä s cha ässä sid as das Schtäärbä ärfundä hend öbs etz waar siig, as nümmä alls waar siig? worum sind d Fischli gäärä undär dem Brüggli? - as nüd nass wäärdig, wänns chund gu rägnä 5) an das as Fäscht gaa äs gaad as Läbig 6) weil worum nüüd? - as i nüd wiil! > äs | |
Dialekt: | äs |
Deutsch: | es |
äs rägnät äs schniid äs dunndärät äs chund gu rägnä äs isch Sunntig äs isch si derwärt > ääs, is | |
Dialekt: | äsoo |
Deutsch: | auf diese Weise, dermassen |
äsoo muäsch äs machä, nüd anderisch! jä äsoo? äsoo lang äsoo schöön äsoo schwäär | |
Dialekt: | äwäggbuuä |
Deutsch: | an einen anderen Ort hinbauen |
Dialekt: | äwägziä |
Deutsch: | einen Gegenstand an einen anderen Ort hinziehen |
Dialekt: | bääggä |
Deutsch: | weinen |
andernorts verpönt, bei uns immer noch vertrautes Wort für Weinen von Kindern und Trauernden mhd bâgen bbääggät, värbääggät, bbääggätä heichoo, Bäggigsicht, -buäb, -meitli >briäggä, brüälä, hüülä | |
Dialekt: | Baan |
Deutsch: | Bann |
(Holzbann, Jagdbann) uraltes Wort ahd bân, Bannspruch oder gebanntes Gebiet > Baawald, Bawalter, Brüggäbaan, Mattäbaan, värbandisiärä, värbannä Mz Bään (Eisenbahn, Seilbahn, Rollbahn, Kegelbahn) ursprünglich Spur eines Vorbeizuges vgl. Weg bahnen mhd bane Bäändli Bähnlein | |
Dialekt: | Bäärnäli |
Deutsch: | kleiner Futtertrog |
als Kinderbettchen (Hilträtteren) > Züüsel | |
Dialekt: | baas |
Deutsch: | besser, mehr |
ahd bâz” vgl. fürbaswe gaats? - baas weder voranä! baasfeilär (billiger) dr baasischt (am besten) bas behuset ein wenig mehr: baasappä, baasfürä, baasuufä, baasuusä mhd uf baz auch basappä ff: einige bas hinten, andere bas vornen | |
Dialekt: | Babälä |
Deutsch: | Plaudertasche, plaudern, dumm reden |
> paupälä | |
Dialekt: | Bäbautsch |
Deutsch: | Kinderschreck |
dr Bäbautsch chund! anderswo: Böölimaa, Baubau | |
Dialekt: | Bachhääggel |
Deutsch: | Kinderschreck |
gang nüd i Bach, susch niid är di! anderswo Wasserbutz | |
Dialekt: | bächälä |
Deutsch: | |
Kinderspiele mit Wasser im Sandkasten mr hend bbächälät | |
Dialekt: | Band |
Deutsch: | häufiger Flurname in unseren Bergen |
(auch >Zingel, BE Fluesatz) Chüeband, Gross Band, Stränzenbänder, Urner Band Bändär: Mehrzahl i dä Bändärä gseed mä öppä Gämschi | |
Dialekt: | baräschä |
Deutsch: | |
Fluchwort, Verwunderung Herkunft, Abstammung, Ähnlichkeit (par = abstammend, ähnlich) Söldnerwort > hundsbaräschä guggersbaräschä tüüfelsbaräschä | |