Muotathaler Dialekt	Schriftsprache	Erläuterung	Foto	Audio
wee	weh	tuäds wee? (macht es Schmerzen?) äs isch einä gu Zänd la ziä uf Schwiiz,dr Doktr hed drnaa gfraagt: hend Sie’s schtarch gschpüürt? da seid der alt Jeger: gschpüürt han i nüüd, abär wee ttaa heds we värrreckt!
Wee		das fallende Weh si hed ds Wee übärchoo! -
weelä	wählen
Weeli	Wahl, Auswahl	d Weeli haa
weer	wen	weer hend är gsee? weer wend är?
weer	wer	(betont,unbetont > wer) weer hed das gmacht? weer wott?
weerweisä	werweisen, mutmassen	si hend gweerweisät
weerä	wehren	weer di! muäsch di weerä! hesch di gweert? eim öppis weerä (verhindern) 1421 dass da niemand werte noch hinderte > Weri
Weerd		Wehrwerk an Fluss, See, Meer, Werder vgl ON Schönenwerd, Werdenberg, Donauwörth, Kaiserswerth, Werder (Ostsee) > Gweer, Gweerd, Gwerder
weermä	wärmen	d Händ am Ofä weermä
weermär	wärmer	am weermschtä
Weermi	Wärme	äs isch etz au ä Weermi! är isch etz a dr Weermi: im Jenseits anderswo Wäärmi, wäärmer > waarm
ä	und	einäzwänzg (einundzwanzig), zweeäzwänzg
Aaschlaag	Anschlag	ds Gweer im Aaschlaag Preis-Anschlag im Handel
adär	oder	adär? zwee adär drii? appä adär uufä? adär meintsch nüd au?
Amgweerd	Amgwerd	Geschlecht im Steiner Viertel > Gweerd, Gweerderin Deutschland: Amwerth, Amwerd (Bahlow)
ärgaa	ergehen	ä Wääg ärgaa i zwee Schtundä
ärwaarmä	warm werden	bim Wärchä ärwaarmät mä > ärweermä
ärweermä	erwärmen, warm machen	> ärwaarmä
äs	irgend	äs weer isch nämä äs wiä i d Schiissä appäghiid, und wo all glachät hend, seid är: äs woo muäss einä dänk sii!
äsweer	jemand
Batzä	10-Rappenstück	7 Batzä, 12 Batzä Id 4 > Göttibatzä, Halbbatzä, Zweebätzlär
Bodä	Gebäude	Bodä = Erdgeschoss, Fussboden, Dachboden, Heubodendiä zwee hend ds Heu nüd ufäm gliichä Bodä!
butzä	siegen	beim Schwingen, beim Jassen weer butzt?
Buuchwee	Bauchweh	>Grimmä
Chäpsli	Knallerbsen	Spielzeugpatronen für Chäpsligweer
cheib	unwillkommen	cheibä Züüg, cheibä Wätter, cheibä Zändwee, der cheibä Roscht, diä cheibä Naadlä het mi gschtochä! Verstärkung: cheibä schöön Ein Pfarrer (oder ein Ehemann) ist im 1. Jahr ä cheibä schöönä, im 2. Jahr ä schöönä, im 3. Jahr ä cheibä, im 4. Jahr ä schöönä cheibä!
chlopfä	klopfen	(an) mhd klopfen weer chlopft? chasch nüd chlopfä?muäss dr ä chli a Grind anä chlopfä? d Sockä chlopfä?
Chopfwee	Kopfweh
derä	dieser	(dativ weiblich) bi derä Weermi derä sägis dä nu!
eeländ	elend	mhd ellende är isch afig än eeländä Verstärkungswort: eeländ chalt, eeländ gschruuä, eeländi Chelti, Weermi, eeländs Zändwee, eeländ gfroorä,
Eiräpplär	1-Rappen-Stück	eiräppägi Chräpfli > Zweeräpplär -
eim	einem	(Dativ) äs chönnt eim schadä äs tuäd eim wee uf eim obä
Eslä	Esel	Mz diä huärä Eslä! Dr Güntärä Balz isch im Militäär mid eim übärä Platz ggangä, än Offiziär chund värbii und seid: wo wend diä zwee Eslä hii? dr Balz seid: am drittä värbii! Äs andärsmaal isch är amänä Offiziär värbii, wo ihm dr Gruäss nüd abgnuu hed,wo dr Balz reklamiärt hed, seid der Offiziär: ich grüässä nüd all Eslä! Da seid dr Balz: abär ii, Herr Haupmä!
fassä	fassen	Heu fassä ä guätä Voorsatz fassä im Militär: Gwand und Gweer fassä, ds Ässä fassä (OW gu Horä fassä: in die Hölle kommen) umfassen, aufnehmen: ei Fläschä fassät nüd alls
Füürweer	Feuerwehr	> Schteiger
Gämschäli	kleine Gemse	ä Bräändlär hed Heiwee ghaa z Amerika: niänä ä käs Gämschäli!
gottloobloos	gottlos	mhd lôs = frei, ledig, ohne Schimpfwort bei uns aber meist nur Kraftwort (wie usinnig): gottlos schöön, fromm, braaf,gottlos gschruuä, wee taa
Gweer	Gewehr	mhd gewer > weerä, Weri, Weerd, Gwäär vgl. ital guerra, frz guerre, engl war
Gweer	Schutzwall
Gweer	Schutz-Waffe
Gweerd		Flurname Gwerd = Gewehre, Sperre
Gweerder	Gwerder	Familienname im Muotathal
gweerig	gewehrig, wehrhaft
gweert		1) gewehrt d Lüüt hend si gweert ds Wätter hed si schonu gweert! 2) wehrhaft ä gweertä Buäb gweerti Lüüt Äs isch einä der Gweertär gsii, und vo dem chömid diä Gweerdär!
gwüssig	gewisslich,sicher	mhd gewislich gwüssig zwee Meeter hööch gwüssig? = isch das sicher wahr?
Halswee	Halsweh
Heiwee	Heimweh	(auch Heuwee) ahd jammer > Heimä
Hiäsigä	Hiesige, Einheimische	di Hiäsigä Frönd hend i der Chilä der Sigärisch gfragt, weer diä 4 grossä Heiligä siigid am Hauptaltaar Leitärä kä Hiäsigi, hed är gseid!
Himälweermi		alter Name für Tauwetter mhd himel werme
hüntsch	heftig, sehr, stark	Wort früher weit verbreitet, in der Erklärung aber umstritten: hunnisch, hündisch, hühnenhaft es hat ihn gar hüntsch gefreut, sagte der Muottathaler (soviel als: gar sehr. tuäts dr hüntsch wee? nüggär hüntsch! nüd zhüntsch und nüd zwenig hüntschär! dr hüntschisch as einä Glaubsch du alls, was dr Pfarr hütt predigät hed? Das glaubä ich alls, abär nüd äso hüntsch! vgl engl haunch (Keule), hunch (Humpen)
i	ich	1) i bi i gaa i tuä i ha ghaa i giäng auch ich > iich, ibidumm 2) in i zwee Wuchä i einärschtä i d’Schuäl i-n-ärä Schtund 3) euch (Akkus.) hend i widär! tüänd i deckä! gand i gu värbäärgä!
Iirichtig	Einrichtung	Diä hend än Iirichtig: äs gääb zwee drsuus! > eirichtig
innärt	innert	innärt zwee Tagä
käni	keine	käni Haar käni Lüüt käni zwee Tääg
kant	kantig	kant as schöön = ebenso schön kant zwee m: genau 2 m hindär-, innä-, ussä-, vor­där- engl cant (schräg) > unkant
Landweer	Landwehr	(über 40 Jahre, Aufgebot in letzter Not)
liidä	sich fügen	är liid si guät, är hed si guät glittä > ärliidä, värliidä, übälliidig, uliidig, weeliidig, leid
lingg	link	dr lingg Duumä ä linggi Hand äs linggs Bei am linggä Oor zwee lingg Händ, Linggshändär, linggär
mängä	mancher, eine Menge	ahd manga, mhd maneg mängs Jaar we mängä? we mängs maal? nu mängär nüd mängärä z mängä am mängschtä mängä gnuäg Wänn mängä Maa wüsst, was mängä Maa wäär (weer), täät mängä Maa mängem Maa mee Eer!
Maschinä	Maschine	Ds Maschinägweer hends amänä Kapiziinär gseid, wo äso usinnig gleitig predigät hed! äs Maschinäli
miich	mich	(betont) weer söll i schickä? - miich! > mi, mich
Monät	Monat	ahd mânot (Mondzeit) zwee Mönät all Mönät
Morgät	Morgen	am Morgät all Morgät Guätä Morgä(t) zwee MörgäMorgäd(ge)bätt z Morgäd ässä (> z waarms) Morgä-Schtreich
nachäweermä	aufwärmen
Nössäli	kleiner Felsen	Ä Bräändlär hed Heiwee ghaa z Amerika i dem wiit äbänä Land: ä so äs schöns Nössäli wett är dä widär einisch gsee!
nüggär	nicht gar	(nüd gar) nüggär ä schöönä nüggär luschtig nüggär gäärä nüügär lang sidär Tuäds wee? nüggär hüntsch!
Nussbaum	Nussbaum	nussbaumis Holz Am ä Nussbaum tüägs wee, wän är nur äs Sagli gseei!
Ooräweermär	Ohrenwärmer
Paartä	Teilhaber, Partner, Parteien	zwee Paartä (im Gericht, im Haushalt, im Geschäft)
Partä	Teile, Abteile	zwee Partä im Huus beed Partä losä
Phiitschä		Fam. Ulrich des Pius, Fam. Betschart des Tobias Bischof zu einem Ministranten: so du heissisch Pius, we dr Papst! (Pius XII)- Ja, aber drsälb heisst nüd Gweerder!
plangä	sehnsüchtig erwarten belangen	mhd belangen, blangen(als lang empfinden) d Goofä plangid uf ä Chlaus är hed schonu plangät ufs Heigaa > Heiwee
Räpplär	Rappenmünze	> Eiräpplär, Zweeräpplär
Rollä	Rolle	lat rotula frz rôle mhd rolle, rulle 1) Papierrolle (beschriftet), von dorther Rolle im Theater, im Leben,von hier aus: Buäbärollä, Meitli-rollä 2) Rolle (Holz, Eisen) für Mühle, Haushalt, Teigrolle, Rollwagen, Rollentabak Airollo TI: äs hed einä müässä uf Eirollä iiruckä,da hed är gseid: im siigs haargliich uf ei Rollä ader uf zwee Rollä! 3) Runde Schelle
Rüggä	Rücken	(Buckel) mhd rücke Rüggäwee, Rüggäschwumm > Rucksack Flurname: Bergrücken > Süürüggä
Saal	Saal	mhd sal im groossä Saal zwee Sääl im chliinä Sääli
sataanisch	sehr, fest, stark	äs tuät sataanisch wee vgl huärä, herrgotts ..
schiässä	schiessen	mhd schiezen: schnelle Bewegung d Schwalbä schiässid umänand d Schtäärnä schiässid im Lanzig schiässt alls usem Bodä uusä mr lands la schiässä (mit dem Schlitten) mid Pfiil und Bogä (hütt mit Gweer) gu Tiärli schiässä adär uf Schiibä schiässä einä z Bodä schiässä sälbär z Bodä schiässä Arbeiter nach einer Pause: sä lam­märs widär la schiässä! anderswo: schüüsse > aa- ab- drii- fürä- inä- umä- zämä- Schutz, Schützä, Häxäschutz
Schluck	Schluck	mhd sluc ä Schluck Wassär i lätzä Schluck choo zwee Schlück äs Schlückli
Schlückwee	Schluckweh
Schmäärzä	Schmerzen	neu > wee tuä, schmiirzä
schorä	schaufeln	schneeschaufeln (mhd schor = Schaufel) Dächär abschorä 1786 die Erdäpfel musste man ausschoren (Vorsprech 25 a) Der Jörliäni hed dä Schwiizär aatreid, är schori inä dr Platz i zwee Tääg umä Tagloo,am eerschtä Taag hed är gschorät we värruckt und dr Tagloo gnuu,dr zweiti Taag chömm är dä im Summär!
schpüürä	spüren	mhd spürn Wild spüren auch: gschpüürä Äs hed ä Jegär Zänd la ziä bim Doktär, der fragt: we hend Sie s gspürt? - Gschpüürt han i nüüd, abär wee taa heds eeländ värreckt!
sterchärä	Kraft messen	Si hend äso gschterchärät midänand: weer as mee mög träägä adär weer as mee mög värliidä i dr Chelti - und etz sind all chrumm! (Dr.med H.G.)
Schtoos	Stoss	mhd stoz 1) Stoss, Streit, Haufe vgl An-, Degen-, Wind-, Horn-, Baggen-, Holz-, Hosen- -karren, -gebet, -seufzer in alten Urkunden: 1414 stösse oder krieg 1492 stöss und spän Viehwirtschaft: 1 Stoss = Weide für 1 Kuh (in Gülten: Kuhstösse) FN Stoss, Stössel, Baggenstos 2) Flurname Stoos (Morschach/Muotathal) 1322 an dem Stoisse vgl. Stoos AR Zwee Häxä hend einisch wellä d Flüä zämäschtoossä und äsoo ds Muätitaal värtränkä,dä hed di eint ghört (wil ds Bättglöggli glüütät hed) und di andär hed grüäft: schtooss, schtooss! - drum heissts etz det obä Schtoos! -
schtoossä	stossen, schieben	mhd stôzen dr Schnee schtoosst, Biili stoossid, Müüs schtoossid 1457 so zween mit Güteren aneinanderen stossen > aa- appä- anä- fürä- inä- uufä- uusä- zämä-
Schtunggäwerni	Älplergericht	(Brood und Niidlä värchnoosät,andere: Fänz mid Niidlä anschtatt mid Ankä) anderswo -weermi
Schweeri	Schwere	der Schtei isch etz au ä Schweeri!
Seiltänzär	Seiltänzer	ds Predigärs zwee sind zmitzt im Summär mid emä Horämänär obsi: miär müänd dänk üüsä Seiltänzär gu holä! > Voorsiitä
sid	seit	mhd sit sid zwee Wuchä sid geschter sid duä sid dem sid haarsid anä füfzgi (seit 1950) sid as das Schtäärbä ärfundä hend sid um Sunntig sid um ä Jaar
sidär	seither	mhd sider äs isch zwee Wuchä sidär äs isch scho lang sidär Hebel sider
Summär	Sommer	mhd summer äs Sümmärli zwee Sümmär Volkslied: Im Summär wänns schöön aabär isch > Martiini-, Altwiibär-
Tagä	Tage	i zwee Tagä i dä altä Tagä z aarmä Tagä choo
tuä	tun, machen	mhd tuon ich tuä, du tuäsch, är tuäd, mr tüänd, tuä! tüämmär! tüänd! ich täät, ich tüäg, i ha ttaa tuä etz braaf! we das tuäd! äs tuät’s etz dä! > aa- ab- ii- inä- übär- hii- naa- uuf- uus- vär- zuä- zuächä- Hilfswort (Lötscher 107): tuä schöön ässä! är tuäd ässä är tuäd öppis machä juuzä tuäd är guät chochä tuäd si guät schmöckä tuäd äs guät rägnä tuäds abär nüd windä töönä tuäds schööntüänd schöön ässä! tüänd das la sii laa! tüänd ächli liislig! si tüänd heuä, holzä, brüggnä, schaffä, läsä, rächnä, schriibä .. müässä tüänds nüüd, abär machä söttäts äs! tüämär (tüänd miär) das machä! tüämär das machä? tuä mär d Türä uuf! d Bei tüämär (tüänd miär) wee die Beine tun mir wehich ha z tuä höfliche Bitte: tuäsch miär das machä? täätid iär das machä?
Uuszuug	Auszug	a) Auszug aus der Kirche b) im Militär: Landsturm 16-40 Jahre > Landweer c) schriftlich: Kurzfassung von einem längeren Bericht
värgaa	vergehen	värgangä 1) verirren värgaa im Wald umä Taag värgangä 2) neu: vergehen gegen das Gesetz 3) zergehen Ankä la värgaa, dr Schnee värgaad > värlauffä 4) verschwinden ds Zändwee värgaad ds Lachä värgaad im dä öppä!
värweerä	verwehren
vordärisch	vorderst	zvordärisch zvordärisch voorä weer tüänds da z Chilä? - dr vordärisch! (im Leichenzug) > hindärisch
waarm	warm	> weermär, Weermi, ärwaarmä, z Waarms
weis	weiss	i weis nüd, är weis nüüd, -wiä, -waas, -weer, -welä gaads aa: irgend jemand geht es an
Weli	die Wahl haben	är hed d Weli kä groossi Weli > weelä, Weeli
Weri	Wehr, Wuhr, Schutzdamm	1452 zu den Werinen luogen 1554 an die zwo Werinen imThal UR Weeri
Wiibli	Weiblein	mhd wîbelin 1) kleine Frau, Koseform für Weib Hend iär dr Chubäli nu kännt? Ja sauft, und ds Wiibli au! - Weer? ääs, ds Phäliini, mis Wiibli, d Frau! 2) weibliches Tier (von wilden Tieren > Männdli)
wind		wind und weh (schon mhd, alter Stabreim, wind wahrscheinlich von sich winden vor Schmerzen) äs isch mär wind und wee
wüäschtä	wüst werden	Wetter: äs wüäschtät, äs hed gwüäschtät Zwee eltäri Frauä hend änand troffä: Jessäs, hesch etz ä duu gwüäschtät! dä seid di andär: ich has ä mal nü chönnä!
z	zu oder das	1) zu zallärieerscht zbescht zhindärisch zmitzt zletscht zundärisch zobärisch zussärisch zdrittä zsibätä zzweitä zhindärfüür zinnärischt 2) zu, auf, nach z Alp gaa z Chilä gaa z Chilä tuä z Doorf gaa z Fuäss gaa z Bodä ghiijä z Schwiiz ussä z Seebä z Zuug undä z Züri ussä z Fadä schlaa z Lumpä ghiijä z Nacht ässä z Morgäd ässä z Siin choo 3) zu, allzu z alt (> zalt) zlang zliäb zleid ztratz zviil zwenig zsüäss zsuur zschwäär zschpaat viil zschöön viil zzaam zzweitä (dsz..)man hört neuerdings: zuä lang, zuä schöön ... in Schwiiz, in Zürich . 4) d’s das ds ds Huus ds Goof ds Süüli ds Zaabäd ds Zmorgäd ds Znacht ds Zügli ds Zugärbiät ds Züribiät ds Zändwee
zämäschtoossä	zusammenstossen	Zwee Häxä hend einisch wellä d Flüä zämäschtoossä .. drum heisst s etz det Schtoos
Zändwee	Zahnweh
Zändweechappäli	Kapelle St. Apollonia
zrugg	zurück	zrugg choo zrugg gaa (Zrüggäwee: ds Rüggä-Wee) > hindärsi
zünftig	sehr, stark, ausgezeichnet	(zümftig) äs tuäd zünftig wee ä zünftigä Huäschtä äs zünftigs Ässä zünftig gschaffät!