Muotathaler Dialekt	Schriftsprache	Erläuterung	Foto	Audio
Pfarr	Pfarrer	lat parrochus mhd pfarrer Untärschiid zwüschät ämä Pfar und ämä Wiirt: dr Pfar bringt d Lüüt nüd inä - und dr Wiirt bringt si nüd uusä! > Herr, Sagäpfarr, Sagäherr
Pfarrchöchäni	Pfarr-Haushälterin
Pfarrgüätär	Pfrundgüter
Pfarrhälfär	Pfarrhelfer
Pfarrhuus	Pfarrhaus
Pfarii	Pfarrei
aagschiirä	das Geschirr	ds Ross aagschiirä Sigrist: i muess der Pfarr gu aagschiirä (Messgewand anlegen)
aaschnerzä	anschnauzen	Stöösler-Gedicht: wiit hindärä hends müässä z Chilä is Taal, und aagschnerzt heds dr Pfarr nu medän äs maal! > schnerzä
Aarmi Seelä	Arme Seelen	(im Fegfeuer) siehe Sagen, Der Pfarrer im Thal, Freund der Armen Seelen Äs hend einisch ä paar eim pässlät und hend ä wellä ärgräslä, abär äs sind ä paar biin um gsii, won är choo isch - di aarmä Seelä hend dem ghulffä!
cheib	unwillkommen	cheibä Züüg, cheibä Wätter, cheibä Zändwee, der cheibä Roscht, diä cheibä Naadlä het mi gschtochä! Verstärkung: cheibä schöön Ein Pfarrer (oder ein Ehemann) ist im 1. Jahr ä cheibä schöönä, im 2. Jahr ä schöönä, im 3. Jahr ä cheibä, im 4. Jahr ä schöönä cheibä!
Chilägmeind	Kirchgemeinde	(bis 1996 politische Gemeindeversammlung in der Pfarrkirche, jetzt getrennte Kirchgemeinde, getrennte Versammlung)
Chilämaa		Kindersprache für Pfarrer
Chrääjä	Krähe	ahd kraja, krija Spottwort für Reichsadler > Rappä Unterschiid zwüschet Chrääjä und Pfarr? - Keinä: beed sind schwarz und schrijid di ganz Ziit: gää, gää!
Chrützä	Gemach, Verschlag, Einfriedung, reservierte Kirchenbänke mit Absperrung :	“Die Krützenrechte in der Pfarrkirche Schwyz”) Hüenderchrütze OW Chrutzä
flingg	flink, behende, schnell	Pfarrhelfer Götz ist hier besonders gut angeschrieben, weil er in der Kirche sehr flingg ist!
gältä	gelten/gegolten	ggultä mhd gelten Dr Pfarr hätt bim Alpävärsägnä zletscht nu söllä hööch uufä und hed nümmä mögä,dä hed är uufägrüäft: ghööräd iär mi? - Jaa! - Dä sölls gältä vo da undänuufä! - Drnaa hends dobä ä Chääs zeigt und grüäft: öb är ä gsääch? - Jaa! - Ja dä sölls ä gältä!
gid	gibt	är gid nüüd drum das gid einisch ä Leerär adär ä Pfarr! äs gid ä = es gibt ihn, es kommt zustande (Arbeit, Kochen) Zuruf an Erntende im Garten: gids? gids grooss? (Gumeli) gids nämis? gids wooluus? (Gemüse)> gää
Götz	Götze	mhd götze Götzädiänscht FN Götz (Gottfried), siehe Pfarrhelfer Goetz > Öölgötz
Hälffär	Helfer	(engl helper), Gehilfe, bei uns meist: > Pfarrhälffär
Heräblätz		Flurname Pfarrersblätz
hüntsch	heftig, sehr, stark	Wort früher weit verbreitet, in der Erklärung aber umstritten: hunnisch, hündisch, hühnenhaft es hat ihn gar hüntsch gefreut, sagte der Muottathaler (soviel als: gar sehr. tuäts dr hüntsch wee? nüggär hüntsch! nüd zhüntsch und nüd zwenig hüntschär! dr hüntschisch as einä Glaubsch du alls, was dr Pfarr hütt predigät hed? Das glaubä ich alls, abär nüd äso hüntsch! vgl engl haunch (Keule), hunch (Humpen)
Huuffä	Haufen	mhd hûfe ä Huuffä anä Huuffä tuä amänä Huuffä liggä am altä Huuffä zuä übärä Huuffä schiässä ä Huuffä Wassär (abär Wassär cha mä nüd huuffnä!) Was hed dr Pfarr predigät? Leitärä ä Huuffä!
Iischtand		Einstand machen in Stellung (Pfarrer, Schützen, Beamte)
liidä	erdulden	ä so öppis mag i nüd liidä! und wänns dr Pfarrär nüd mag liidä
Ooschtärä	Ostern	mhd osteren Ei! wiissi Ooschtärä: mit Schnee Öppis nach Ooschtärä hed dr Pfarr än altä Schriinär troffä und in gfraagt: hend iär d Ooschtärä gmacht? - Jää, isch si värhiid?
paar	einige, mehrere	äs sind ä paar choo gad ä paar Lüüt Wägä denä paar Mettler heig ä Pfarr nümmä wellä Chilä haa, drum heissid s etzt Barmettler!
Pfaff		altdeutsch für Pfarrer, Geistlicher, Herr ahd pfaffo Berg auf Glattalp (vgl Pfaffnau LU, Pfäffikon SZ, ZH Fam. Name Pfaff, Pfäffle)
Pfarär		Mz Pfarrer Pfärärli: Pfarrerlein
pfärärlä		Kinder spielen Pfarrer> Pfaff
Pfruänd	Pfrund, Pfründe	lat praebenda mhd pfruond > Pfarrgüter, Widmen, Pfarr-Ried
putzt	geputzt, gesiegt, getötet	PP = plötzli putzt. Im Uurnärland isch ä Buäb mid dräckätä Schuä choo gu altärdiänärä,dr Pfarr seid: moorä sind dä dini Schuä putzt! - Moorädess isch dr Buäb mid schöön putztä Schuä choo,dr Pfarr seid: so, heds d Muättär putzt? - dr Buäb: ich weis nüüd, won ich ggangä bi, hed si nu gläbt! - Am änä andärä Oort hend ä paar alti Mannä midänand gjassät,einärsmaal seid dr eint: ich glaubä mich putzts! är heds uf um Häärz ghaa,äs isch dä abär wiitär ggangä,einärsmaal seid är widär: etz putzts mi! und duä heds ä putzt! > butzä, butzt
Sagäpfarrs		Familienzuname Gwerder
Schloffätanz	Tanzanlass zu verbotener Zeit an einem abgelegenen Ort	einst Sündenpfuhl in den Augen der Pfarrer
triibä	treiben	mhd triben 1421 (2) von dannen triben > aa- ab- ii- inä- uuf- uus- uusä- vär- zämä- Wänns dr Pfarrär nüd mag liidä, sä gänd im än alti Kafimüli z triibä!
trochä	trocken	mhd trucken äs isch trochä (es herrscht Trockenheit)Am änä Pfarr isch ds Huus värbrunnä und är hed gjammärät, as im alli Predigä värbrunnä siigid,da hed einä gseid: i glaubä wool as diä all värbrunnä sind, si sind trochä gnuäg gsii! neu trochnig
übär	über	ahd uber (UW heute noch ubär!) mhd über 1) örtlich: übär d Brügg gaa übär d Fluä (seilriitä, mässä) übärs Land übär ä Chopf übärs Huus übärs Chrüüz übär ä Bäärg D Schmalaui isch übärundä, ds Fäldmoos isch übärobä und übärhindä, d Hööchweid isch au übärobä, abär übärvoor 2) schätzungsweise: übär Aug, übär d Fuuscht, übär d Hand mässä 3) zeitlich: übär Nacht füüf übär ölfi (11.05 Uhr) tagsübär übärs Jaar übärmoorä übär die andär Wuchä Über waas sött ä Pfarr niä predigä? - übär ä Schtund! 4) geistig: übär (ei)nä lachä übär öppis redä übär öppis tuä übärs lachä 5) zu hoch: übärs Boonäliäd übärs Värmögä übärä Värschtand > medä
übärchoo	bekommen, erhalten	überkommen noch bei Luther und Goethe, jetzt nur noch in Mundart, und hier auch bedroht durch “bechoo” was chumä(n) ich übär? was hesch übärchoo? si hend äs Chliis übärchoo! Gotthelf überchoo, überkommen Lienert äs Chumänüüdüberli > uusä übärchoo UR berchoo NW uberchoo 1799 29. Herbst: dass viele Leute nichts mehr überkommen thäten (Vorspr.) 1820 dass wir einen tauglichen Pfarrer überkommen könnten Schülerdeutsch: Ich habe ein Geschenk übergekommen vgl. überkommene Gebräuche,es überkam ihn Furcht
värhiijä	zerfallen, zerstören	äs Bei värhiid (Bein gebrochen) mhd ferheie (Notker) Öppis nach Ooschtärä hed dr Pfarr dr alt Schriinärli troffä und hed ä gfraagt, öb är d Ooschtärä scho gmacht heig,da hed disä gfraagt: jää, isch si värhiid? - Ich ha ä altä Maa gfraagt, wes um öppä gang, dä hed är gseid: nümmä äso guät, mä tuäd äso langsam värhiijä!
värjagä	verjagen	1) fortjagen, verscheuchen Damals als der Pfarrer aus dem Thal verjagt wurde 2) zerspringen, platzen äs chönnt dr Schluuch värjagä 3) neu: Geduld verlieren äs hed dr Leerär värjagt!
värkoo	verkommen	1) alt: ein Abkommen machen vgl Stanser Verkommnis 1481 (Abkommen, Übereinkunft) 2) entgegenkommen, begegnen: ä chönntisch dä nu am Lanteger värkoo! äs isch mär niämär värkoo 1393 um disen Gebresten zu verkommen 1429 da bekam im einer (da begegnete ihm einer) Dr Pfarr hätti hööch uufä söllä einä gu värsee und hed halb obä nümmä mögä,dä hed är gseid: jä daa, wänn är schtiirbt und obsi chund, dä isch äs ja guät,und wän är nidsi muäss, dä värkund är mr ja! 3) gedeihen: äs isch alls schöön värkoo! äs isch gaar nüüd värkoo! 4) schriftdt: verkommen = verderben (ein verkommener Mensch)!
värschtraassnä		ein Stück Land zu einer Strasse machen 1864 haben sie dem Pfarrhelfer seinen Garten verstrassnet
Walburga		Heilige unserer Pfarrkirche Abk. Burgi