Muotathaler Dialekt | Schriftsprache | Erläuterung | Foto | Audio |
---|---|---|---|---|
Pass | Pass | lat passus (Schritt) Bergübergang | ||
Pass | Dokument für Grenzübergang Passwort | |||
aaschtaa | passen | äs schtaad im wool aa (passt gut zu ihm) | ||
passä | passen | frz passer auflauern: ä Jeger gaad am Fuchs gu passä auch pässlä | ||
passä | passend sein | diä Schuä passid miär gaar nüd der Tschooppä passt mr vgl. anpassen | ||
passä | wohlgefallen | äs hed mr det passät det tääts mr ä nu passä! > ab-, uuf-, vär- | ||
passiärä | passieren | frz passer mhd passieren är cha passiärä: durch die Schranke gehen | ||
passiärä | äs cha passiärä (es kann geschehen, sich ereignen)äs passiärt nu (es ist noch erträglich) | |||
Passioon | Passion | lat passio mhd passion Leidensgeschichte Jesuanderswo: Leidenschaft für etwas | ||
Alpächalb | Spassvogel | |||
anähaa | dauern | das Wätter hed anä söttigs Fleisch hed nüd lang anä (hält nicht lange frisch) dr Doktr hed am groossä Hofär gseid, är müäss ufs Häärz uufpassä - da hed deer glachät: as lang as i läbä, heds glaub i anä! | ||
ärläsä | erlesen | (unpassendes herauslesen) Beeri ärläsä vgl. erlesene Speisen | ||
Atzig | Atzung | Weide, spasshaft für Mahlzeit mhd atzunge > etzä | ||
Chlausä | Klausen | (Pass, Klus) UR übärä Chlausä | ||
Chlausäloch | Engpass, Klus | Illgauerweg (Name Verwechslung mit St. Nikolaus! es sollte heissen Chluus) | ||
Chluus | Engpass, Sperre Klus | mhd klûse vgl Klause, Klausen, Zenklusen Mz Chluusä Starzlen bändigen mittels Klusen | ||
Chratz | Kratzspur, Felsspalte, Engpass | mhd kraz > Chritz, Chlack | ||
diänä | dienen | mhd dienen 1) är hed diänät: er war Knecht, Angestellter 2) passen, geeignet sein: diä Schuä diänid miär nüüd > abvär-, vär- | ||
durämögä | durchkommen | Engpass, Prüfung) = gelingen | ||
Faleetli | aus Jux, zum Spass | zum Faleetli = (Studentensprache) | ||
fescht | fest, eifrig | mhd vast ganz fescht uufpassä Wort neu von auswärts, früher sagten wir: hüntsch, usinnig (fest = befestigt > bhabä, äs hed) | ||
Fisigux | Späher, Spassmacher, Haarspalter | (Fidigux, Viligux) Kluge Physikunkus, schweiz. fisigäuggis (Wunderdoktor) | ||
Flankä | Flanke | (Seite): Abform von Planke, neu im Sport: seitlicher Hochsprung, Ball seitlich passen GL BL Flangge > Planggä | ||
Furä | alter Ausdruck für ein grosses Vorhaben “Jetz gahd ä Furä!” - pass auf! | |||
galant | hübsch, angenehm, passend, ziemlich | äs galants Wiibärvolch äs galants Gööfli ä galantä Schtiär är cha nu galant: trummlä, predigä, nachämääjä, welofaarä galant därvoochoo | ||
giigä | geigenspielen, hin und her bewegen | mhd gige spasshaft: ich gaa gu gä giigä übertr. äs giigät nüüd (kein Friede in der Ehe) äs chund nüd z giigä (kommt nicht zustande) | ||
gschee | geschehen | gschääch nüüd böösärs! > gää, passiärä | ||
Gschpass | Gespass | zum Gschpass öppis machä äs isch nur ä Gschpass gsii! | ||
Gschpass | etwas Lustiges | |||
gschpässlä | kleine Spässe machen | > Schpass | ||
Häftlimachär | Häftleinmacher | uufpassä wenä HM | ||
hindäräluägä | aufpassen | |||
Hundswöörtär | zum Spass erfundene Wörter | |||
hundswiis | aus dummem Spass | |||
luägä | lugen, schauen, gucken, aufpassen | mhd luogen, engl look luäg! luäg etz da! chum gu luägä!chasch nüd luägä? luäg au ä chli! zu dä Goofä luägä zum Gäld luägä das isch äs Luägä! > ab-, appä-, inä-, umä-, uusä-, widär- | ||
miäs | äs isch miäs (medämiäsig): Balken und Moosdichtung passen aufeinander | |||
näbätdurä | nebendurch | mögäd mär näbätdurä? (zwei im Engpass) | ||
nur | nur, bloss | mhd niur ich ha ja nur wellä gschpassä, nur wellä sägä! äs gid hütt nur Suppä ungescheut: nur inä! nänd nur! | ||
Pragel | Pragel | (Pragul-Pass) | ||
Pragelpässlär | Wirt zum Gasthaus Pragelpass Wirtin Pragulpässläri | |||
preichä | treffen, passen | vgl. Bereich mhd bereichen ds Löchli preichä (> Löchlipreichär) i has nu guät preicht: getroffen, gefunden Ä Vattär isch ufärä Tannä gsii bim Schtumpnä,dä isch ihm ds Biäli us dr Hand ghiid und hätt dr Buäb nu schiär troffä,dä hed är grüäft: äs hätt di ja chönnä preichä! dä rüäft dr Buäb: ja und äs hätti chönnä fäälä! | ||
Rampass | Rabauz, Flegel, Grobian | d’Rampassä (Fasnacht SZ 1999) > rabauz | ||
Sabel | Säbel | mhd sabel (slavisch) spasshaft für Tischmesser Mz Säbul | ||
schmöckä | schmecken, riechen | mhd smecken, engl smack ds Wättär schmöckä ä Hund schmöckt am Bodä nachä a) gut: a dä Bluämä schmöckä: diä Bluämä schmöckid guät! b) schlecht: är / äs schmöckt = er / es stinkt Wenn ein Deutscher uns beim Essen fragt: schmeckt es? heisst es aufpassen mit der Antwort! Gotthelf, Lienert schmöcke | ||
Schpass | Spass | ital spasso > Gschpass, gschpassä, gschpässig | ||
schpaziärä | spazieren, lustwandeln | mhd spazieren ital andare a spasso | ||
Suscht | Sust | ital sosta Rasthaus vgl Sustenpass | ||
ufänand | aufeinander | ufänand uufä ufänand uufpassä ufänand leggäufänand obä = eng gedrängt, dicht beieinander | ||
värgaumä | beaufsichtigen | (mhd vergoumen: verpassen) | ||
värsuumä | versäumen, verpassen | (mhd versumen = vergessen) i ha mi värsuumät äs wäär ja ds Bättlä värsuumät (Nuschis Seebi vom Wildiheuen) ds Landrächt värsuumä,värsuumti Landlüüt värsuumägi Aarbet | ||
vor | bevor | (betont) vor d Sunnä chund vor ass öppis gid! (bevor etwas passiert) vor ass Winter wird vor d is Bett gaasch vor är schtiirbt miär sind vor üüch daa gsii si sind vor dä andärä choo vors tagät vors wintärät vors uus isch vors nachtät vors chund gu rägnä vors chömid vors gand vormä: bevor man (vor mä) vormä ggässä hed vormä is Bett gaad vormä cha ässä, muäs gchochät sii! vormär: bevor wir (vor miär) vormär ggässä hend vormär is Bett sind .. | ||
hundswiis | spasshalber | |||
zuä | zu, geschlossen, gesperrt | äs isch zuä (Haus, Türe, Fenster, Wirtschaft, Laden, Kirche, Pragelpass,Blumen, Blüten) neu betrunken (Verstand zu) > off | ||
zum | zum Huus, zum Bach, zum Grosi, zum Beck, zum Schmiid, zum Militäär, zum Diänscht, zum Tram, zum Kantoon - zum ässä, zum trinkä, zum bruuchä, zum bachä, zum aaleggä, zum läsä - zum Teil, zum Gschpass, zum beschtä, zum mindäschtä vgl. Wirtshausnamen: Zum Adler, Bären, Kreuz, Sternen, Schäfli .. FN Zumbühl, Zumholz, Zumstein, Zumsteg | |||
Heupfüür | Funken schlagen, blitzen | Das Funkenschlagen an einer Pfanne beim Herausheben aus dem Chuschtloch (Kochherd). Das Funkenschlagen passiert oft bei aufkommendem Föhn und wurde deshalb auch als Wetterzeichen gedeutet. Äs heupfüüräd sagt man auch wenn es hitzleichäd (Wetterleuchten). |
Dialekt: | Pass |
Deutsch: | Pass |
lat passus (Schritt) Bergübergang | |
Dialekt: | Pass |
Deutsch: | |
Dokument für Grenzübergang Passwort | |
Dialekt: | aaschtaa |
Deutsch: | passen |
äs schtaad im wool aa (passt gut zu ihm) | |
Dialekt: | passä |
Deutsch: | passen |
frz passer auflauern: ä Jeger gaad am Fuchs gu passä auch pässlä | |
Dialekt: | passä |
Deutsch: | passend sein |
diä Schuä passid miär gaar nüd der Tschooppä passt mr vgl. anpassen | |
Dialekt: | passä |
Deutsch: | wohlgefallen |
äs hed mr det passät det tääts mr ä nu passä! > ab-, uuf-, vär- | |
Dialekt: | passiärä |
Deutsch: | passieren |
frz passer mhd passieren är cha passiärä: durch die Schranke gehen | |
Dialekt: | passiärä |
Deutsch: | |
äs cha passiärä (es kann geschehen, sich ereignen)äs passiärt nu (es ist noch erträglich) | |
Dialekt: | Passioon |
Deutsch: | Passion |
lat passio mhd passion Leidensgeschichte Jesuanderswo: Leidenschaft für etwas | |
Dialekt: | Alpächalb |
Deutsch: | Spassvogel |
Dialekt: | anähaa |
Deutsch: | dauern |
das Wätter hed anä söttigs Fleisch hed nüd lang anä (hält nicht lange frisch) dr Doktr hed am groossä Hofär gseid, är müäss ufs Häärz uufpassä - da hed deer glachät: as lang as i läbä, heds glaub i anä! | |
Dialekt: | ärläsä |
Deutsch: | erlesen |
(unpassendes herauslesen) Beeri ärläsä vgl. erlesene Speisen | |
Dialekt: | Atzig |
Deutsch: | Atzung |
Weide, spasshaft für Mahlzeit mhd atzunge > etzä | |
Dialekt: | Chlausä |
Deutsch: | Klausen |
(Pass, Klus) UR übärä Chlausä | |
Dialekt: | Chlausäloch |
Deutsch: | Engpass, Klus |
Illgauerweg (Name Verwechslung mit St. Nikolaus! es sollte heissen Chluus) | |
Dialekt: | Chluus |
Deutsch: | Engpass, Sperre Klus |
mhd klûse vgl Klause, Klausen, Zenklusen Mz Chluusä Starzlen bändigen mittels Klusen | |
Dialekt: | Chratz |
Deutsch: | Kratzspur, Felsspalte, Engpass |
mhd kraz > Chritz, Chlack | |
Dialekt: | diänä |
Deutsch: | dienen |
mhd dienen 1) är hed diänät: er war Knecht, Angestellter 2) passen, geeignet sein: diä Schuä diänid miär nüüd > abvär-, vär- | |
Dialekt: | durämögä |
Deutsch: | durchkommen |
Engpass, Prüfung) = gelingen | |
Dialekt: | Faleetli |
Deutsch: | aus Jux, zum Spass |
zum Faleetli = (Studentensprache) | |
Dialekt: | fescht |
Deutsch: | fest, eifrig |
mhd vast ganz fescht uufpassä Wort neu von auswärts, früher sagten wir: hüntsch, usinnig (fest = befestigt > bhabä, äs hed) | |
Dialekt: | Fisigux |
Deutsch: | Späher, Spassmacher, Haarspalter |
(Fidigux, Viligux) Kluge Physikunkus, schweiz. fisigäuggis (Wunderdoktor) | |
Dialekt: | Flankä |
Deutsch: | Flanke |
(Seite): Abform von Planke, neu im Sport: seitlicher Hochsprung, Ball seitlich passen GL BL Flangge > Planggä | |
Dialekt: | Furä |
Deutsch: | |
alter Ausdruck für ein grosses Vorhaben “Jetz gahd ä Furä!” - pass auf! | |
Dialekt: | galant |
Deutsch: | hübsch, angenehm, passend, ziemlich |
äs galants Wiibärvolch äs galants Gööfli ä galantä Schtiär är cha nu galant: trummlä, predigä, nachämääjä, welofaarä galant därvoochoo | |
Dialekt: | giigä |
Deutsch: | geigenspielen, hin und her bewegen |
mhd gige spasshaft: ich gaa gu gä giigä übertr. äs giigät nüüd (kein Friede in der Ehe) äs chund nüd z giigä (kommt nicht zustande) | |
Dialekt: | gschee |
Deutsch: | geschehen |
gschääch nüüd böösärs! > gää, passiärä | |
Dialekt: | Gschpass |
Deutsch: | Gespass |
zum Gschpass öppis machä äs isch nur ä Gschpass gsii! | |
Dialekt: | Gschpass |
Deutsch: | etwas Lustiges |
Dialekt: | gschpässlä |
Deutsch: | kleine Spässe machen |
> Schpass | |
Dialekt: | Häftlimachär |
Deutsch: | Häftleinmacher |
uufpassä wenä HM | |
Dialekt: | hindäräluägä |
Deutsch: | aufpassen |
Dialekt: | Hundswöörtär |
Deutsch: | |
zum Spass erfundene Wörter | |
Dialekt: | hundswiis |
Deutsch: | |
aus dummem Spass | |
Dialekt: | luägä |
Deutsch: | lugen, schauen, gucken, aufpassen |
mhd luogen, engl look luäg! luäg etz da! chum gu luägä!chasch nüd luägä? luäg au ä chli! zu dä Goofä luägä zum Gäld luägä das isch äs Luägä! > ab-, appä-, inä-, umä-, uusä-, widär- | |
Dialekt: | miäs |
Deutsch: | |
äs isch miäs (medämiäsig): Balken und Moosdichtung passen aufeinander | |
Dialekt: | näbätdurä |
Deutsch: | nebendurch |
mögäd mär näbätdurä? (zwei im Engpass) | |
Dialekt: | nur |
Deutsch: | nur, bloss |
mhd niur ich ha ja nur wellä gschpassä, nur wellä sägä! äs gid hütt nur Suppä ungescheut: nur inä! nänd nur! | |
Dialekt: | Pragel |
Deutsch: | Pragel |
(Pragul-Pass) | |
Dialekt: | Pragelpässlär |
Deutsch: | |
Wirt zum Gasthaus Pragelpass Wirtin Pragulpässläri | |
Dialekt: | preichä |
Deutsch: | treffen, passen |
vgl. Bereich mhd bereichen ds Löchli preichä (> Löchlipreichär) i has nu guät preicht: getroffen, gefunden Ä Vattär isch ufärä Tannä gsii bim Schtumpnä,dä isch ihm ds Biäli us dr Hand ghiid und hätt dr Buäb nu schiär troffä,dä hed är grüäft: äs hätt di ja chönnä preichä! dä rüäft dr Buäb: ja und äs hätti chönnä fäälä! | |
Dialekt: | Rampass |
Deutsch: | Rabauz, Flegel, Grobian |
d’Rampassä (Fasnacht SZ 1999) > rabauz | |
Dialekt: | Sabel |
Deutsch: | Säbel |
mhd sabel (slavisch) spasshaft für Tischmesser Mz Säbul | |
Dialekt: | schmöckä |
Deutsch: | schmecken, riechen |
mhd smecken, engl smack ds Wättär schmöckä ä Hund schmöckt am Bodä nachä a) gut: a dä Bluämä schmöckä: diä Bluämä schmöckid guät! b) schlecht: är / äs schmöckt = er / es stinkt Wenn ein Deutscher uns beim Essen fragt: schmeckt es? heisst es aufpassen mit der Antwort! Gotthelf, Lienert schmöcke | |
Dialekt: | Schpass |
Deutsch: | Spass |
ital spasso > Gschpass, gschpassä, gschpässig | |
Dialekt: | schpaziärä |
Deutsch: | spazieren, lustwandeln |
mhd spazieren ital andare a spasso | |
Dialekt: | Suscht |
Deutsch: | Sust |
ital sosta Rasthaus vgl Sustenpass | |
Dialekt: | ufänand |
Deutsch: | aufeinander |
ufänand uufä ufänand uufpassä ufänand leggäufänand obä = eng gedrängt, dicht beieinander | |
Dialekt: | värgaumä |
Deutsch: | beaufsichtigen |
(mhd vergoumen: verpassen) | |
Dialekt: | värsuumä |
Deutsch: | versäumen, verpassen |
(mhd versumen = vergessen) i ha mi värsuumät äs wäär ja ds Bättlä värsuumät (Nuschis Seebi vom Wildiheuen) ds Landrächt värsuumä,värsuumti Landlüüt värsuumägi Aarbet | |
Dialekt: | vor |
Deutsch: | bevor |
(betont) vor d Sunnä chund vor ass öppis gid! (bevor etwas passiert) vor ass Winter wird vor d is Bett gaasch vor är schtiirbt miär sind vor üüch daa gsii si sind vor dä andärä choo vors tagät vors wintärät vors uus isch vors nachtät vors chund gu rägnä vors chömid vors gand vormä: bevor man (vor mä) vormä ggässä hed vormä is Bett gaad vormä cha ässä, muäs gchochät sii! vormär: bevor wir (vor miär) vormär ggässä hend vormär is Bett sind .. | |
Dialekt: | hundswiis |
Deutsch: | spasshalber |
Dialekt: | zuä |
Deutsch: | zu, geschlossen, gesperrt |
äs isch zuä (Haus, Türe, Fenster, Wirtschaft, Laden, Kirche, Pragelpass,Blumen, Blüten) neu betrunken (Verstand zu) > off | |
Dialekt: | zum |
Deutsch: | |
zum Huus, zum Bach, zum Grosi, zum Beck, zum Schmiid, zum Militäär, zum Diänscht, zum Tram, zum Kantoon - zum ässä, zum trinkä, zum bruuchä, zum bachä, zum aaleggä, zum läsä - zum Teil, zum Gschpass, zum beschtä, zum mindäschtä vgl. Wirtshausnamen: Zum Adler, Bären, Kreuz, Sternen, Schäfli .. FN Zumbühl, Zumholz, Zumstein, Zumsteg | |
Dialekt: | Heupfüür |
Deutsch: | Funken schlagen, blitzen |
Das Funkenschlagen an einer Pfanne beim Herausheben aus dem Chuschtloch (Kochherd). Das Funkenschlagen passiert oft bei aufkommendem Föhn und wurde deshalb auch als Wetterzeichen gedeutet. Äs heupfüüräd sagt man auch wenn es hitzleichäd (Wetterleuchten). | |