Muotathaler Dialekt Schriftsprache Erläuterung Foto Audio
HauHieb, Holzschlag, Holzanteildr Hau machä: Einschnitt zum Fällen eines Baumes, Fallkerbe
ÄndifinkäHausschuhe aus StoffendenÄndiföötschä
BlässHaustier mit weissem Fleck auf der Stirne(Hund, Kuh) auch: Bless
BrisäHautblase, SchwieleBluätbrisä > prisä
ChriishuuffäHaufen Tannenästewen ä Muni in ä Chriishuufä: blindwütig
DachHausdachundär Dach Dach und Gmach ärhaltä mhd dach
DächärHausdächer, Regenschirme
FinkäHausschuhe(Babuschen) ahd finchun mhd vinke > Ändifinkä Stoffgamaschen: Chnüüfinkä, Hööchfinkä > Föötschä Der Engel des Herrn brachte Maria di Föötschen, und sibä Finkä vom Hl. Geist
FöötschäHausschuhe aus Stoffresten, PantoffelFootsch Der Engel des Herrn brachte Maria die Fötschen und Finkä vom Hl. Geist
HauäHaue
Hauälikleine Haue
hauähauenmhd houwen ghauä Hau di nüüd! Hau a dr Chatz dr Schwanz ab neu: fortlaufen, Erfolg haben das hed ghauä
hauäschneiden
hauts?Zuruf beim Mähen oder Holzscheiten auch isch ghauig > abhauä, uufhauä, värhauä
haudärähaudernübereilig und flüchtig etwas tun
Haudäriwer flüchtig etwas tut
HaufHanfmhd hanf (vgl. sanft-sauft, Ranft-Rauft)
Hauf-LööliTölpelanderswo Vogelscheuche (mit Hanfstroh gemacht)
HauptHauptmhd houpt > Chopf, Grind
HauptbottGeneralversammlung
HauptbriäfHauptbrief(Erstschrieb) mhd houbet brief
HauptfüürFunken an der Pfanne, äs hed ghau(p)tfüürät
HauptfüürWetterzeichen
HauptguätHauptgut” in alten Briefen = Kapital
HauptlachKopftuch
Hauptlaubärrundes langes Kopfkissen (Roller) im Laubbett
HauptmaaHauptmann
HauptsachHauptsache
HauptschudäläHaupt-SchädelHautschudlä
HauptschudäläTotenkopf
HauptseeHauptseeZG = Ort am Seehaupt, Capolago
HauptvärläsäHauptverlesen(Militär)
haupthööri(g)ganz gewiss
hauptlachtighauptsächlich> übärhaupt
hautschäbellen, kläffen(Wild vertreiben) auch bautschä
HeimäliHausgrille
HolzhuusHaus aus Holz, Haus für Holz
husiärähausierenmhd husieren: von Haus zu Haus
HusiärärHausierer
HuubäHaubemhd hûbe undär d Huubä choo
HuuchHauch
huuchähauchenmhd hûchen gfroorni Pfeischtär aahuuchä
HuuffäHaufenmhd hûfe ä Huuffä anä Huuffä tuä amänä Huuffä liggä am altä Huuffä zuä übärä Huuffä schiässä ä Huuffä Wassär (abär Wassär cha mä nüd huuffnä!) Was hed dr Pfarr predigät? Leitärä ä Huuffä!
huuffäwiishaufenweise
HuusHausahd hûs engl house > Aarmä-, Chrankä-, Füür-, Gadä-, Gotts-, Holz-, Milch-, Nüü-, Siächä-, Schnäggä-, Schützä-, Voor-, Weisä-, Wiirts-
HuusarmiHaus-Armemhd husarm = obdachlos heute: heimlich arm
HuuscheerHauskehr, Hausreinigung
HuushaltHaushaltung
HuusschuälHausschule
HausgäldHausgeld
HaushältäriHaushälterin
HuusholzHausholz(zugeteilt für Hausgebrauch: kochen, heizen)
HuuslüütHausleute= Mietleute z Huus sii: in Miete wohnen
HuusmattHausmatt
HuusmetzgHaus-Schlachtung
HuusmuusigHausmusik
HuusnutzHausnutzung(rechtlich zugesichert)
HuusraatHausrat, Hausplundervgl. Vorrat
huusähausen,sparenalt: husen und hofen = beherbergen Hausgebet: für di aarmä Seelä, wo daa ghuusät hend Aber auch: heimsuchen, verheeren, verwüsten d Bäch hend ghuusät (haben gehaust)
HuusäHausenverbreiteter Ortsname: Hausen, Neuhausen, Schaffhausen, Uffhusen, Wohlhusen vgl. Schmidig uf dem Hus
huushööchhaushochhuushööch glogä!
huuslihauslich, sparsam
HuutHautmhd hût
mäsälihauchdünn, wenig> Blaamasä, värmasä, blöössäli
pletschgäHaut schürfen
PletschgärHautschürfung> Blätz
SchlaarpäHausschuhemhd slarfe
SchläärpliHausschuhe, Turnschuhemhd slerfen
schliissäHaus abbrechenmhd slîzen (schleissen, zerreissen) vgl.Verschleiss, verschlissen Tuäs nüd gad flätt schliissä! Dass man Todschlägern di Hüüser schlyssen soll Pfr. von Euw einigemale im Stammbuch: welches Haus ist geschlissen worden
SchtubätäHaus-Tanz(Wort neu von auswärts) > Schloffätanz
ÜbärheiHausaufgaben(neu: Husi)
übärheiHausaufgaben(hausüber) übärhei übärchoo übärhei machä
hüüffäwiishaufenweise
ZattärätäHaufe, Menge, Unordnungauch ä Zattlätä Geiss
aana dr Sunnä a dr Muotaa a d Heiteri gaa a d Händ früürä a dr Naasä nää a Wiänachtä a dä Fiirtigä a dr Fasnacht a dr Gmeind (an der Versammlung) a dä Bluämä schmöckä, Wemfall (Dativ) a wem bisch du? a wem isch das Auto? gib s a dä Goofä! gib s a miär! seisch äs a niämerem! a dem gseet mäs nüd aa a allem aa Hau a dr Chatz dr Schwanz ab > a dr, am, an
AaschtaltAnstaltanderswo Armenhaus
aachooFeuer fangends Huus isch aachoo! (Schülerdeutsch: das Haus ist angekommen!) “1809 sind 3 Häuser verbrunnen in der Tschalun, weil ein Glarner Enzionen Wurzlen brannte und davon angekommen sind!”
aagschauäanschauengschau s aa: äs isch diis!
aahauäanschneidenneu: ansprechen, anrempeln
aaluägäanschauenMänndäli aaluägä > gschauä
aaschtiiläeinen Stil anbringen(an Schaufel, Pickel, Sense)
AarmähüüslerArmenhausinsasse- Heuet: Heuernte auf dem Landgut des Armenhauses, mit Zuzug der arbeitsfähigen Insassen (auch: Levitiertes Hochamt): ä Huuffä driussä und äs gaad nüüd!
abchauffäabkaufen(Ware, schlechtes Benehmen, Lüge)
abfeimäRahmhaut abnehemn> Feim neu: abgefeimt (verbrecherisch)
abhauäabschneiden(Holz, Brot, Tuch, Haare, neu: fortlaufen > hauä
abschuumäSchaum von der frisch gemolkenen Milch geniessen
AdlärAdler(grosser Raubvogel, Gasthausname > Giir
Alt Husmattalt HausmattFlurname
AmbäckHolz-Amboss, Hau-Klotz> beckä
ÄngälEngelÄngäli (Engelein)Gasthausname Zum Engel Ängälhaar: Christbaumschmuck > änglisch, Schutzängäl
appäluägähinunterschauenuufä gaa gu appäluägä
äräihr(Dativ) är hed ärä ä Schmutz gää Hau a dr Chatz dr Schwanz ab .. lach ärä nu äs Schtümpli draa ..
ärhuusäerhausen, ersparen
ässoäs we abghauä dr Vatter äs we vom Bodä värschlückt> as
äsoirgendwieä so gaads? - äs gaad äso! Hauts? - Nüd äso! Füllwort: äso chliini Aügli dr Näfel hangät äso inä äso afig ä paar
äugäliäugäli luägä sehr genauluägä sehr genau hinschauen
BääräGasthaus zum Bären
bautschäbellen, kläffenauch bäfzgä, bautzä, hautschä
BeibrächärBeinebrecher(Wegrost vor Friedhöfen gegen Vieh. Hauser 30)
beizä, Beizibeizen, Beizemhd beitzen a) Jagdköder legen am Fuchs beizä, as är uf d’Beizi chund b) Geburtsvorfall der Kuh c) Leder oder Holz mit scharfer Flüssigkeit behandeln d) zähes Fleisch mürbe machen durch Einlegen in Essig e) Pferde füttern,in Gaststätte einkehren neu: Beiz, Beizli = Wirtshaus, Speiserestaurant
BettseichärliBettnässerinWiesenschaumkraut
bhaubehauptenär bhautät eifach öppis, dur all Bödä durä
BhautiStarrkopfä huärä Bhauti ä B’hauti-Grind
Biäl, BiäliBeil, Haueisen, Beichelahd bîl, bîhal “es sollen die Geissbuoben keine Bielen in Wald tragen”vgl. Biäl: Biel (Bienne BE),UR BL VS: Biäl = Büäl
BiilihuusBienenhaus
blaasäblasen, hauchenheisse Speisen oder brennende Wunden abkühlenär blaast (er bläst) is Füür blaasä dr Föön blaasät Trumpeetä blaasä bblaaasä geblasen
BlattäräBlattern(Hautkrankheit) > Blaatärä
blenäuggläAugen zudrücken, verliebt schauen
BluätschwilläBluterguss unter der Haut> Schwillä
öläläganz leichter HagelGraupelschauer äs bölälät
BottBoteahd boto > Haupt-, Uuf-, Rächts-, allpott, 12 Botten
BrägelMehlschweizi mit süssen Früchten(Prägul) mit Salzgümel als Hauptmahlzeit, dr ganz Brägul: die ganze Masse BE Häpäräprägel, Beeribrägel, Chriäsibrägel
Braschäliwirrer Haufenä Braschlätä Goofä äs Braschäli Vee
bschauäbeschauen, besichtigenVee gu bschauä > gschauä
Chääslaadbehauener Stein als Käsepresse
CharäKarren, Kar, KarstNach einer eindrücklichen Karren-Führung mit Prof. Bögli auf der Karretalp rief mir ein Einheimischer zu: so bisch au diä huärä Schtei gu gschauä! - Der Heiland habe bei der Himmelfahrt Fussspuren auf dem Felsboden hinterlassen: ä chli gcharät hed är ämal nu! >Karrätalp
ChärchelKerchel, Beinhaus(-ul)
chaschdu > chönnä chasch gaa! chasch äs? Einsiedeln: chausch
chauffäkaufenahd koufen gekauft: gchauft, kauft > chuf
CheeriKehre, Wende> Hals-Cheeri, Schpitz- dr Cheer machä = Rundgang (Arzt, Hausfrau, Trinker .. so Hebel) Sprichwort: viil Eer, viil Cheer (= viele Umtriebe)
cheerägängliWendeplatz im Stiegenhaus
ChelläKelleKelle ahd kella Rührkelle, Schöpfkelle Chelläli: verboten Feür in Feürkellen von Haus zu Haus tragen
ChlackSpalt, Riss, Ritze(an Gebäude, Fels, Gletscher, Haut) Mz ChläckId mhd klac > Chlaffä, Hick
Chlankär hed um sauft dr Chlank gwüsst (MK) = er hat ihn durchschaut, mhd klanc: Verschlussknoten, Kniff, List
ChliihuusKleinhausRied
ChnächtähuusKnechtenhaus
ChöchäniKöchin, Haushälterinmhd köcherinne, küchin Chuchi, Gchöch
ChrankähuusKrankenhaus(wir kamen noch ins Krankenhaus in Schwyz,jetzt heisst es: Spital, und der alte Name ist unerwünscht!
chribäläkribbeln, prickeln an der Hautmhd kribeln
ChroonäKronemhd krône Gasthaus zur Krone
ChrupfäbättläFasnachtsbrauch der Kinder an der alten Fasnacht, im Haus im Hausgang dreimal zu singen: Chrupf, Chääs, Brood, Biräweggä, allärhand was iär hend,Vater unser .. (Chrupf = Chrapfä)
ChrüüzKreuzFlurname und Wirtshausname Kreuz (Chrüüzlär: Leute vom Kreuz)
ChübälKübel, Holzgefäss(-ul) ahd chubil dr Chübel umghiid = wütend geworden hau s i Chübel!
chufwürde kaufendässälb chuf i niä was chufisch dä? i chuf um gad nu ä Handoorgälä! > chauffä:
ChüngäGasthaus zum König, Jasskarten (4 Punkte, 4 Chüng) früher noch 6. Jan. = Drii Chüngä (dort Belege)
dadadiä da deer da daas da diä daanä da das Huus da la da hiä! schau da! aber auch: halt!
däheimädaheim, zuhauseIsch öppär däheimä? Diis Huus heisst Däheimä? - Jaa, aber nüd eistär! As lang as usem ä Huus uusä rüücht, isch nu öppär däheimä! (Trostspruch an Alte, die noch rauchen)
DriikönigäFest Dreikönigen(6.Jan.) Gasthaus Dreikönigen Wallfahrt nach Illgau
DriischpännärDreispänner, Dreifamilienhaus
druusgaaverenden von Haustiereneis isch mr druusggangä
DubidumAprilscherz: gang äs Pfund Dubidum gu chauffä >Ibidum
durähindurch, hinüber(zeitlich): dur d Türä durä,dr Taag durä, durs Jaar durä,is andär Huus durä Schülerdeutsch: Ich bin ins andere Haus duren.
durähauähindurchschneiden
EifäckäEindachhausHaus mit nur 1 Dachseite
EsläEselMz diä huärä Eslä! Dr Güntärä Balz isch im Militäär mid eim übärä Platz ggangä, än Offiziär chund värbii und seid: wo wend diä zwee Eslä hii? dr Balz seid: am drittä värbii! Äs andärsmaal isch är amänä Offiziär värbii, wo ihm dr Gruäss nüd abgnuu hed,wo dr Balz reklamiärt hed, seid der Offiziär: ich grüässä nüd all Eslä! Da seid dr Balz: abär ii, Herr Haupmä!
FaazisBonifaz Schmidigs Haus
FeeriähüüsliFerienhaus(chen)
FeimMilchhaut, Pelleahd veim Illgau Fäum ZH LU Föim
FerggäriiFergereiStelle für Heimarbeit (Militärgewand im Zeughaus)
FiirschtFirstahd first mhd virst Hausrücken, Dachfirst, davon auch Bergrücken schriftd. der First, schw.deutsch die First
FlaarzAugenschleimFlaarz i dä Augä värflaarzät BE Flirz (im Zürcher Oberland: Flaarz = längliches Flachhaus) > Flärä
FläckligFleckling(Grundplatte für Hausbau, Kantholz) mhd vlecke (Bohle, Balken)
Fläräherabhängendes Stück(Schnee, Stoff, Haut) mhd flarre, flerre (auch: Ohrfeige, plumpes Weib)
FluähoofFluhhofGasthaus
FraasäPhrase, hohle Behauptung(Satz, Behauptung)
frömmäläFrömmigkeit zur Schau stellen
FüürchelläFeuerkelleaus Holz, um Glut aus dem Herd in den Ofen zu tragen, später Blechschaufel (Füürschuuflä)
FüürgschauerFeuerstätten-Beschauer
FüürchaufVorkauf, Hamstereimhd vürchouf
gaagäwackeln, wippen, schauckelnmhd gâgen hör äso gaagä, Gaagi! auch gaagsä > giigaagä
GaagälischtuälSchaukelstuhl
GadäGaden= bei uns Stall: verschiedene Bedeutungen: Gaden ahd gadem = einräumiges Haus, Gemach (vgl Berchtesgaden). Im Allgäu: Schlafzimmer der Eltern und des Wiegenkindes, Nebengaden (Elternschlafzimmer), Obergaden (Schlafzimmer Kinder, Dienstboten) > Obärgaden, Schattgaden, zuägädälä
GadähuusGadenhausHaus und Stall zusammengebaut
gaffägaffen, schauenmhd gaffen, kapfe = Brille > Chapf, umägaffä
gampäschaukelnmhd gampen (hüpfen)
GampälischtäägSchaukelsteg
GampfiSchaukel> Giigampfi
gampläschaukelnGampli!
GamplirossSchaukelpferd
gaumäachthaben, hüten gaumenobd mhd goumen ggaumät: urspr. Haus hüten während Gottesdienst oder Feldarbeit,Vieh hüten, wo keine Zäune:“Geiss und Küh in den Gängen zu gaumen ist verboten” Mancherorts betete man nach dem Abend-Rosenkranz noch 1 Vaterunser “für diä Seelä wo üs wachid und gaumid”
GausGansmhd gans vgl. Hanf Hauf >Zigergaus
GeertläGertel, Haumessermhd gertel übertr. Schlingel geertlä > Gertel
GertälGertemhd gerte Rute Gerten in Bannwäldern hauen verboten
GfättärlirossSpielross, Schaukelpferd
Dialekt:Hau
Deutsch:Hieb, Holzschlag, Holzanteil
dr Hau machä: Einschnitt zum Fällen eines Baumes, Fallkerbe
Dialekt:Ändifinkä
Deutsch:Hausschuhe aus Stoffenden
Ändiföötschä
Dialekt:Bläss
Deutsch:Haustier mit weissem Fleck auf der Stirne
(Hund, Kuh) auch: Bless
Dialekt:Brisä
Deutsch:Hautblase, Schwiele
Bluätbrisä > prisä
Dialekt:Chriishuuffä
Deutsch:Haufen Tannenäste
wen ä Muni in ä Chriishuufä: blindwütig
Dialekt:Dach
Deutsch:Hausdach
undär Dach Dach und Gmach ärhaltä mhd dach
Dialekt:Dächär
Deutsch:Hausdächer, Regenschirme
Dialekt:Finkä
Deutsch:Hausschuhe
(Babuschen) ahd finchun mhd vinke > Ändifinkä Stoffgamaschen: Chnüüfinkä, Hööchfinkä > Föötschä Der Engel des Herrn brachte Maria di Föötschen, und sibä Finkä vom Hl. Geist
Dialekt:Föötschä
Deutsch:Hausschuhe aus Stoffresten, Pantoffel
Footsch Der Engel des Herrn brachte Maria die Fötschen und Finkä vom Hl. Geist
Dialekt:Hauä
Deutsch:Haue
Dialekt:Hauäli
Deutsch:kleine Haue
Dialekt:hauä
Deutsch:hauen
mhd houwen ghauä Hau di nüüd! Hau a dr Chatz dr Schwanz ab neu: fortlaufen, Erfolg haben das hed ghauä
Dialekt:hauä
Deutsch:schneiden
Dialekt:hauts?
Deutsch:
Zuruf beim Mähen oder Holzscheiten auch isch ghauig > abhauä, uufhauä, värhauä
Dialekt:haudärä
Deutsch:haudern
übereilig und flüchtig etwas tun
Dialekt:Haudäri
Deutsch:
wer flüchtig etwas tut
Dialekt:Hauf
Deutsch:Hanf
mhd hanf (vgl. sanft-sauft, Ranft-Rauft)
Dialekt:Hauf-Lööli
Deutsch:Tölpel
anderswo Vogelscheuche (mit Hanfstroh gemacht)
Dialekt:Haupt
Deutsch:Haupt
mhd houpt > Chopf, Grind
Dialekt:Hauptbott
Deutsch:Generalversammlung
Dialekt:Hauptbriäf
Deutsch:Hauptbrief
(Erstschrieb) mhd houbet brief
Dialekt:Hauptfüür
Deutsch:
Funken an der Pfanne, äs hed ghau(p)tfüürät
Dialekt:Hauptfüür
Deutsch:Wetterzeichen
Dialekt:Hauptguät
Deutsch:
Hauptgut” in alten Briefen = Kapital
Dialekt:Hauptlach
Deutsch:Kopftuch
Dialekt:Hauptlaubär
Deutsch:
rundes langes Kopfkissen (Roller) im Laubbett
Dialekt:Hauptmaa
Deutsch:Hauptmann
Dialekt:Hauptsach
Deutsch:Hauptsache
Dialekt:Hauptschudälä
Deutsch:Haupt-Schädel
Hautschudlä
Dialekt:Hauptschudälä
Deutsch:Totenkopf
Dialekt:Hauptsee
Deutsch:Hauptsee
ZG = Ort am Seehaupt, Capolago
Dialekt:Hauptvärläsä
Deutsch:Hauptverlesen
(Militär)
Dialekt:haupthööri(g)
Deutsch:ganz gewiss
Dialekt:hauptlachtig
Deutsch:hauptsächlich
> übärhaupt
Dialekt:hautschä
Deutsch:bellen, kläffen
(Wild vertreiben) auch bautschä
Dialekt:Heimäli
Deutsch:Hausgrille
Dialekt:Holzhuus
Deutsch:Haus aus Holz, Haus für Holz
Dialekt:husiärä
Deutsch:hausieren
mhd husieren: von Haus zu Haus
Dialekt:Husiärär
Deutsch:Hausierer
Dialekt:Huubä
Deutsch:Haube
mhd hûbe undär d Huubä choo
Dialekt:Huuch
Deutsch:Hauch
Dialekt:huuchä
Deutsch:hauchen
mhd hûchen gfroorni Pfeischtär aahuuchä
Dialekt:Huuffä
Deutsch:Haufen
mhd hûfe ä Huuffä anä Huuffä tuä amänä Huuffä liggä am altä Huuffä zuä übärä Huuffä schiässä ä Huuffä Wassär (abär Wassär cha mä nüd huuffnä!) Was hed dr Pfarr predigät? Leitärä ä Huuffä!
Dialekt:huuffäwiis
Deutsch:haufenweise
Dialekt:Huus
Deutsch:Haus
ahd hûs engl house > Aarmä-, Chrankä-, Füür-, Gadä-, Gotts-, Holz-, Milch-, Nüü-, Siächä-, Schnäggä-, Schützä-, Voor-, Weisä-, Wiirts-
Dialekt:Huusarmi
Deutsch:Haus-Arme
mhd husarm = obdachlos heute: heimlich arm
Dialekt:Huuscheer
Deutsch:Hauskehr, Hausreinigung
Dialekt:Huushalt
Deutsch:Haushaltung
Dialekt:Huusschuäl
Deutsch:Hausschule
Dialekt:Hausgäld
Deutsch:Hausgeld
Dialekt:Haushältäri
Deutsch:Haushälterin
Dialekt:Huusholz
Deutsch:Hausholz
(zugeteilt für Hausgebrauch: kochen, heizen)
Dialekt:Huuslüüt
Deutsch:Hausleute
= Mietleute z Huus sii: in Miete wohnen
Dialekt:Huusmatt
Deutsch:Hausmatt
Dialekt:Huusmetzg
Deutsch:Haus-Schlachtung
Dialekt:Huusmuusig
Deutsch:Hausmusik
Dialekt:Huusnutz
Deutsch:Hausnutzung
(rechtlich zugesichert)
Dialekt:Huusraat
Deutsch:Hausrat, Hausplunder
vgl. Vorrat
Dialekt:huusä
Deutsch:hausen,sparen
alt: husen und hofen = beherbergen Hausgebet: für di aarmä Seelä, wo daa ghuusät hend Aber auch: heimsuchen, verheeren, verwüsten d Bäch hend ghuusät (haben gehaust)
Dialekt:Huusä
Deutsch:Hausen
verbreiteter Ortsname: Hausen, Neuhausen, Schaffhausen, Uffhusen, Wohlhusen vgl. Schmidig uf dem Hus
Dialekt:huushööch
Deutsch:haushoch
huushööch glogä!
Dialekt:huusli
Deutsch:hauslich, sparsam
Dialekt:Huut
Deutsch:Haut
mhd hût
Dialekt:mäsäli
Deutsch:hauchdünn, wenig
> Blaamasä, värmasä, blöössäli
Dialekt:pletschgä
Deutsch:Haut schürfen
Dialekt:Pletschgär
Deutsch:Hautschürfung
> Blätz
Dialekt:Schlaarpä
Deutsch:Hausschuhe
mhd slarfe
Dialekt:Schläärpli
Deutsch:Hausschuhe, Turnschuhe
mhd slerfen
Dialekt:schliissä
Deutsch:Haus abbrechen
mhd slîzen (schleissen, zerreissen) vgl.Verschleiss, verschlissen Tuäs nüd gad flätt schliissä! Dass man Todschlägern di Hüüser schlyssen soll Pfr. von Euw einigemale im Stammbuch: welches Haus ist geschlissen worden
Dialekt:Schtubätä
Deutsch:Haus-Tanz
(Wort neu von auswärts) > Schloffätanz
Dialekt:Übärhei
Deutsch:Hausaufgaben
(neu: Husi)
Dialekt:übärhei
Deutsch:Hausaufgaben
(hausüber) übärhei übärchoo übärhei machä
Dialekt:hüüffäwiis
Deutsch:haufenweise
Dialekt:Zattärätä
Deutsch:Haufe, Menge, Unordnung
auch ä Zattlätä Geiss
Dialekt:a
Deutsch:an
a dr Sunnä a dr Muotaa a d Heiteri gaa a d Händ früürä a dr Naasä nää a Wiänachtä a dä Fiirtigä a dr Fasnacht a dr Gmeind (an der Versammlung) a dä Bluämä schmöckä, Wemfall (Dativ) a wem bisch du? a wem isch das Auto? gib s a dä Goofä! gib s a miär! seisch äs a niämerem! a dem gseet mäs nüd aa a allem aa Hau a dr Chatz dr Schwanz ab > a dr, am, an
Dialekt:Aaschtalt
Deutsch:Anstalt
anderswo Armenhaus
Dialekt:aachoo
Deutsch:Feuer fangen
ds Huus isch aachoo! (Schülerdeutsch: das Haus ist angekommen!) “1809 sind 3 Häuser verbrunnen in der Tschalun, weil ein Glarner Enzionen Wurzlen brannte und davon angekommen sind!”
Dialekt:aagschauä
Deutsch:anschauen
gschau s aa: äs isch diis!
Dialekt:aahauä
Deutsch:anschneiden
neu: ansprechen, anrempeln
Dialekt:aaluägä
Deutsch:anschauen
Männdäli aaluägä > gschauä
Dialekt:aaschtiilä
Deutsch:einen Stil anbringen
(an Schaufel, Pickel, Sense)
Dialekt:Aarmähüüsler
Deutsch:Armenhausinsasse
- Heuet: Heuernte auf dem Landgut des Armenhauses, mit Zuzug der arbeitsfähigen Insassen (auch: Levitiertes Hochamt): ä Huuffä driussä und äs gaad nüüd!
Dialekt:abchauffä
Deutsch:abkaufen
(Ware, schlechtes Benehmen, Lüge)
Dialekt:abfeimä
Deutsch:Rahmhaut abnehemn
> Feim neu: abgefeimt (verbrecherisch)
Dialekt:abhauä
Deutsch:abschneiden
(Holz, Brot, Tuch, Haare, neu: fortlaufen > hauä
Dialekt:abschuumä
Deutsch:
Schaum von der frisch gemolkenen Milch geniessen
Dialekt:Adlär
Deutsch:Adler
(grosser Raubvogel, Gasthausname > Giir
Dialekt:Alt Husmatt
Deutsch:alt Hausmatt
Flurname
Dialekt:Ambäck
Deutsch:Holz-Amboss, Hau-Klotz
> beckä
Dialekt:Ängäl
Deutsch:Engel
Ängäli (Engelein)Gasthausname Zum Engel Ängälhaar: Christbaumschmuck > änglisch, Schutzängäl
Dialekt:appäluägä
Deutsch:hinunterschauen
uufä gaa gu appäluägä
Dialekt:ärä
Deutsch:ihr
(Dativ) är hed ärä ä Schmutz gää Hau a dr Chatz dr Schwanz ab .. lach ärä nu äs Schtümpli draa ..
Dialekt:ärhuusä
Deutsch:erhausen, ersparen
Dialekt:äs
Deutsch:so
äs we abghauä dr Vatter äs we vom Bodä värschlückt> as
Dialekt:äso
Deutsch:irgendwie
ä so gaads? - äs gaad äso! Hauts? - Nüd äso! Füllwort: äso chliini Aügli dr Näfel hangät äso inä äso afig ä paar
Dialekt:äugäli
Deutsch:äugäli luägä sehr genau
luägä sehr genau hinschauen
Dialekt:Bäärä
Deutsch:
Gasthaus zum Bären
Dialekt:bautschä
Deutsch:bellen, kläffen
auch bäfzgä, bautzä, hautschä
Dialekt:Beibrächär
Deutsch:Beinebrecher
(Wegrost vor Friedhöfen gegen Vieh. Hauser 30)
Dialekt:beizä, Beizi
Deutsch:beizen, Beize
mhd beitzen a) Jagdköder legen am Fuchs beizä, as är uf d’Beizi chund b) Geburtsvorfall der Kuh c) Leder oder Holz mit scharfer Flüssigkeit behandeln d) zähes Fleisch mürbe machen durch Einlegen in Essig e) Pferde füttern,in Gaststätte einkehren neu: Beiz, Beizli = Wirtshaus, Speiserestaurant
Dialekt:Bettseichärli
Deutsch:Bettnässerin
Wiesenschaumkraut
Dialekt:bhau
Deutsch:behaupten
är bhautät eifach öppis, dur all Bödä durä
Dialekt:Bhauti
Deutsch:Starrkopf
ä huärä Bhauti ä B’hauti-Grind
Dialekt:Biäl, Biäli
Deutsch:Beil, Haueisen, Beichel
ahd bîl, bîhal “es sollen die Geissbuoben keine Bielen in Wald tragen”vgl. Biäl: Biel (Bienne BE),UR BL VS: Biäl = Büäl
Dialekt:Biilihuus
Deutsch:Bienenhaus
Dialekt:blaasä
Deutsch:blasen, hauchen
heisse Speisen oder brennende Wunden abkühlenär blaast (er bläst) is Füür blaasä dr Föön blaasät Trumpeetä blaasä bblaaasä geblasen
Dialekt:Blattärä
Deutsch:Blattern
(Hautkrankheit) > Blaatärä
Dialekt:blenäugglä
Deutsch:Augen zudrücken, verliebt schauen
Dialekt:Bluätschwillä
Deutsch:Bluterguss unter der Haut
> Schwillä
Dialekt:ölälä
Deutsch:ganz leichter Hagel
Graupelschauer äs bölälät
Dialekt:Bott
Deutsch:Bote
ahd boto > Haupt-, Uuf-, Rächts-, allpott, 12 Botten
Dialekt:Brägel
Deutsch:Mehlschweizi mit süssen Früchten
(Prägul) mit Salzgümel als Hauptmahlzeit, dr ganz Brägul: die ganze Masse BE Häpäräprägel, Beeribrägel, Chriäsibrägel
Dialekt:Braschäli
Deutsch:wirrer Haufen
ä Braschlätä Goofä äs Braschäli Vee
Dialekt:bschauä
Deutsch:beschauen, besichtigen
Vee gu bschauä > gschauä
Dialekt:Chääslaad
Deutsch:
behauener Stein als Käsepresse
Dialekt:Charä
Deutsch:Karren, Kar, Karst
Nach einer eindrücklichen Karren-Führung mit Prof. Bögli auf der Karretalp rief mir ein Einheimischer zu: so bisch au diä huärä Schtei gu gschauä! - Der Heiland habe bei der Himmelfahrt Fussspuren auf dem Felsboden hinterlassen: ä chli gcharät hed är ämal nu! >Karrätalp
Dialekt:Chärchel
Deutsch:Kerchel, Beinhaus
(-ul)
Dialekt:chasch
Deutsch:
du > chönnä chasch gaa! chasch äs? Einsiedeln: chausch
Dialekt:chauffä
Deutsch:kaufen
ahd koufen gekauft: gchauft, kauft > chuf
Dialekt:Cheeri
Deutsch:Kehre, Wende
> Hals-Cheeri, Schpitz- dr Cheer machä = Rundgang (Arzt, Hausfrau, Trinker .. so Hebel) Sprichwort: viil Eer, viil Cheer (= viele Umtriebe)
Dialekt:cheerägängli
Deutsch:Wendeplatz im Stiegenhaus
Dialekt:Chellä
Deutsch:Kelle
Kelle ahd kella Rührkelle, Schöpfkelle Chelläli: verboten Feür in Feürkellen von Haus zu Haus tragen
Dialekt:Chlack
Deutsch:Spalt, Riss, Ritze
(an Gebäude, Fels, Gletscher, Haut) Mz ChläckId mhd klac > Chlaffä, Hick
Dialekt:Chlank
Deutsch:
är hed um sauft dr Chlank gwüsst (MK) = er hat ihn durchschaut, mhd klanc: Verschlussknoten, Kniff, List
Dialekt:Chliihuus
Deutsch:Kleinhaus
Ried
Dialekt:Chnächtähuus
Deutsch:Knechtenhaus
Dialekt:Chöchäni
Deutsch:Köchin, Haushälterin
mhd köcherinne, küchin Chuchi, Gchöch
Dialekt:Chrankähuus
Deutsch:Krankenhaus
(wir kamen noch ins Krankenhaus in Schwyz,jetzt heisst es: Spital, und der alte Name ist unerwünscht!
Dialekt:chribälä
Deutsch:kribbeln, prickeln an der Haut
mhd kribeln
Dialekt:Chroonä
Deutsch:Krone
mhd krône Gasthaus zur Krone
Dialekt:Chrupfäbättlä
Deutsch:
Fasnachtsbrauch der Kinder an der alten Fasnacht, im Haus im Hausgang dreimal zu singen: Chrupf, Chääs, Brood, Biräweggä, allärhand was iär hend,Vater unser .. (Chrupf = Chrapfä)
Dialekt:Chrüüz
Deutsch:Kreuz
Flurname und Wirtshausname Kreuz (Chrüüzlär: Leute vom Kreuz)
Dialekt:Chübäl
Deutsch:Kübel, Holzgefäss
(-ul) ahd chubil dr Chübel umghiid = wütend geworden hau s i Chübel!
Dialekt:chuf
Deutsch:würde kaufen
dässälb chuf i niä was chufisch dä? i chuf um gad nu ä Handoorgälä! > chauffä:
Dialekt:Chüngä
Deutsch:
Gasthaus zum König, Jasskarten (4 Punkte, 4 Chüng) früher noch 6. Jan. = Drii Chüngä (dort Belege)
Dialekt:da
Deutsch:da
diä da deer da daas da diä daanä da das Huus da la da hiä! schau da! aber auch: halt!
Dialekt:däheimä
Deutsch:daheim, zuhause
Isch öppär däheimä? Diis Huus heisst Däheimä? - Jaa, aber nüd eistär! As lang as usem ä Huus uusä rüücht, isch nu öppär däheimä! (Trostspruch an Alte, die noch rauchen)
Dialekt:Driikönigä
Deutsch:Fest Dreikönigen
(6.Jan.) Gasthaus Dreikönigen Wallfahrt nach Illgau
Dialekt:Driischpännär
Deutsch:Dreispänner, Dreifamilienhaus
Dialekt:druusgaa
Deutsch:verenden von Haustieren
eis isch mr druusggangä
Dialekt:Dubidum
Deutsch:
Aprilscherz: gang äs Pfund Dubidum gu chauffä >Ibidum
Dialekt:durä
Deutsch:hindurch, hinüber
(zeitlich): dur d Türä durä,dr Taag durä, durs Jaar durä,is andär Huus durä Schülerdeutsch: Ich bin ins andere Haus duren.
Dialekt:durähauä
Deutsch:hindurchschneiden
Dialekt:Eifäckä
Deutsch:Eindachhaus
Haus mit nur 1 Dachseite
Dialekt:Eslä
Deutsch:Esel
Mz diä huärä Eslä! Dr Güntärä Balz isch im Militäär mid eim übärä Platz ggangä, än Offiziär chund värbii und seid: wo wend diä zwee Eslä hii? dr Balz seid: am drittä värbii! Äs andärsmaal isch är amänä Offiziär värbii, wo ihm dr Gruäss nüd abgnuu hed,wo dr Balz reklamiärt hed, seid der Offiziär: ich grüässä nüd all Eslä! Da seid dr Balz: abär ii, Herr Haupmä!
Dialekt:Faazis
Deutsch:
Bonifaz Schmidigs Haus
Dialekt:Feeriähüüsli
Deutsch:Ferienhaus
(chen)
Dialekt:Feim
Deutsch:Milchhaut, Pelle
ahd veim Illgau Fäum ZH LU Föim
Dialekt:Ferggärii
Deutsch:Fergerei
Stelle für Heimarbeit (Militärgewand im Zeughaus)
Dialekt:Fiirscht
Deutsch:First
ahd first mhd virst Hausrücken, Dachfirst, davon auch Bergrücken schriftd. der First, schw.deutsch die First
Dialekt:Flaarz
Deutsch:Augenschleim
Flaarz i dä Augä värflaarzät BE Flirz (im Zürcher Oberland: Flaarz = längliches Flachhaus) > Flärä
Dialekt:Fläcklig
Deutsch:Fleckling
(Grundplatte für Hausbau, Kantholz) mhd vlecke (Bohle, Balken)
Dialekt:Flärä
Deutsch:herabhängendes Stück
(Schnee, Stoff, Haut) mhd flarre, flerre (auch: Ohrfeige, plumpes Weib)
Dialekt:Fluähoof
Deutsch:Fluhhof
Gasthaus
Dialekt:Fraasä
Deutsch:Phrase, hohle Behauptung
(Satz, Behauptung)
Dialekt:frömmälä
Deutsch:Frömmigkeit zur Schau stellen
Dialekt:Füürchellä
Deutsch:Feuerkelle
aus Holz, um Glut aus dem Herd in den Ofen zu tragen, später Blechschaufel (Füürschuuflä)
Dialekt:Füürgschauer
Deutsch:Feuerstätten-Beschauer
Dialekt:Füürchauf
Deutsch:Vorkauf, Hamsterei
mhd vürchouf
Dialekt:gaagä
Deutsch:wackeln, wippen, schauckeln
mhd gâgen hör äso gaagä, Gaagi! auch gaagsä > giigaagä
Dialekt:Gaagälischtuäl
Deutsch:Schaukelstuhl
Dialekt:Gadä
Deutsch:Gaden
= bei uns Stall: verschiedene Bedeutungen: Gaden ahd gadem = einräumiges Haus, Gemach (vgl Berchtesgaden). Im Allgäu: Schlafzimmer der Eltern und des Wiegenkindes, Nebengaden (Elternschlafzimmer), Obergaden (Schlafzimmer Kinder, Dienstboten) > Obärgaden, Schattgaden, zuägädälä
Dialekt:Gadähuus
Deutsch:Gadenhaus
Haus und Stall zusammengebaut
Dialekt:gaffä
Deutsch:gaffen, schauen
mhd gaffen, kapfe = Brille > Chapf, umägaffä
Dialekt:gampä
Deutsch:schaukeln
mhd gampen (hüpfen)
Dialekt:Gampälischtääg
Deutsch:Schaukelsteg
Dialekt:Gampfi
Deutsch:Schaukel
> Giigampfi
Dialekt:gamplä
Deutsch:schaukeln
Gampli!
Dialekt:Gampliross
Deutsch:Schaukelpferd
Dialekt:gaumä
Deutsch:achthaben, hüten gaumen
obd mhd goumen ggaumät: urspr. Haus hüten während Gottesdienst oder Feldarbeit,Vieh hüten, wo keine Zäune:“Geiss und Küh in den Gängen zu gaumen ist verboten” Mancherorts betete man nach dem Abend-Rosenkranz noch 1 Vaterunser “für diä Seelä wo üs wachid und gaumid”
Dialekt:Gaus
Deutsch:Gans
mhd gans vgl. Hanf Hauf >Zigergaus
Dialekt:Geertlä
Deutsch:Gertel, Haumesser
mhd gertel übertr. Schlingel geertlä > Gertel
Dialekt:Gertäl
Deutsch:Gerte
mhd gerte Rute Gerten in Bannwäldern hauen verboten
Dialekt:Gfättärliross
Deutsch:Spielross, Schaukelpferd