Muotathaler Dialekt Schriftsprache Erläuterung Foto Audio
BachBachäs gnuäg as Bach genügend viel wie Wasser vgl Familienname Bachmann (Mann am Bach, spr. Baachmä) Bäche (M’Thal, Illgau)
BachbumäräBachbunge, Bachrolle, Trollblume, Sumpfdotterblume
BachdoläWasseramsel> Dolä
BachhääggelKinderschreckgang nüd i Bach, susch niid är di! anderswo Wasserbutz
BachholzBachholzFlurname
BachschtelzäBachstelzemhd wasserstelze
bachappbachhinabbachapp gaa in einer Abstimmung verworfen werden
bachäbackengebacken mhd bachen bbachnä: gebacken, hartgetreten bbachnä Schnee, bbachnä Bodä Bachschtubä > Beck, Zwiiback
RiiffäBachgeröllim Bisistaal heds etz mängisch dr läär Riiffä i dr Muätaa das Wort kommt von lat ripa, ital riva (Riviera), frz rive (Hauterive, Rivages) mhd rif = Ufer, Riff > Reiff
SchaläBachverkleidung> Bächlärä-Schalä neu: Kleidung, Anzug ä nüüi Schalä!
SchtoosbachBach, der vom Stoos kommt, oder stossweise kommt
AaFluss, Bach Steiner-Aa, Rigi-Aa, Melch-Aa, Muot-Aa
Achtgibgib Acht! gänd Acht! > Obacht, ushuät
altbachäaltbacken
anana Bach, a d Hand ..
änätDuden: “schweizerisch für jenseits” änät äm Pragel, änät äm Bach vgl. Ennetbirg (Gebirgsland jenseits des Gotthards), Ennetmarch (alter Name für Urnerboden), Ennetbaden, Ennetbühl, Ennetbürgen, Ennetmoos, Ennetsee
BächlärLeute am Bach (Plättäbächlär, Rambächlär)
BächläräBächleren(Wildbach)
BälzälisFamilie Grossmann (jetzt Suter) am Rambach
BeckBäckerFamilienname, Familie Hediger Beckärii: Bäckerei beckä: den Beruf eines Bäckers ausüben (är hed bbeckät) > bachä, heitärä Beck! Puuräbeckä
BettbachBettbachFlurname
BlattLaubblatt, Blatt Papier, Jassblatt> Bletter, Blettli vgl FN Blättler (Blattä, Blattäbach, Blattäweidli, Blattli, Blättäli > Plattä
BoortFlussufer, AnhöheAport, Bachboort, Poort
BrüggBrücke(anderswo Brugg, UR,NW,VS Brigg) mhd brucke, brügg Bettbach-, Vorder-, Föllmis-, Chilä-, Hinder-, Zwings-, Euschä-, Laui-, Saali-, Teufbach-, Staarzlä- > Brüggli, Schtääg vgl Familienname Brugger, Bruckner, Bruggmann, Brügger,ON Brugg AG, Brügg BE, Brügglen SO Brügg
BrüggliBrückleinHüräbach auch: Podium für den Vorstand
BrunnäQuelleBrunnen, Bach > Schliichend-, Schachä-, Wiichel-, Chalt- vgl. ON Brunnen, Kaltbrunnen
BürgälibachBürgelibach
Chaltäbrunnävgl. ON -acker, -bach, -brunnen, -häusern, Kaltenbach Kaltbad (vielerorts): “da mag man vor Kelte nit lang baden, man muoss sich dreimal drin hinunter tunken, dann hat man gnueg”
ChlingäKlinge(Tür, Messer),Giessbach
derderd(e)r Vatter, d(e)r Herrgott, d(e)r Bach
FriiFreiFamilienname Frei, Frey Die Frei in Silenen UR heissen dort ds Friijä, aber Pfr. Jost Frei hiess bei uns Pfr. Frei! vgl. Freienbach SZ Friiäbach, Freiburg Friiburg
FuuläBöser Faulen vgl ON Faulenbach BE, Fulenbach SO
geissläräals Geissler amtenIch ha hiä und da im Summer chönnä mit ds Töllggärs gu geisslärä i Teufbachwald: das isch dä schöön gsii!
GiässäGiessen, Wasserfallmhd giezen vgl Giessbach BE, Giesskanne
gluffägelaufengan Muotathal gluffe der Teufbach loff fürchterlich daher äs isch zwenig gluffä (Schi, Geschäft) gloffä > lauffä
gnuäggenugmhd genuog äs isch gnuäg äs gnuäg as Bach gnuäg Heu dundä medä gnuäg Hesch gnuäg Heu? - Ja, i gibä nu viil am Vee! Pensionierter: I ha nüüd gnuägärs wedär Tääg! (neu gnüägänd) Äs gid nüüd gnuägärs wedr Gäld, nur isch äs lätz värteilt!
GreediGerade, Geradheitmhd gerede alli Greedi den Bach in die Gredi ziehen NW gredi dure (wagrecht) > graad
Hääggel(ul)grosser Hakenmhd haekel > Wasser-, Bach-, Güllä-
HännässlärNachkommen des Johannes Rickenbacher
HasälbachFlurname vgl Familienname Haselbach
HassHassmhd hazz Hass und Niid und Hoofbach
HimälbachHimmelbachFlurname
HöllbachBach aus dem Hölloch jetzt: Höllochbach
HoofbachHofbach
HuäbHuob, Hubeahd huoba 1) Grundstück vgl FN Hubacher, Hubmann, AnderLeitärä, Huber 2) Tierhöhle (Fuchs, Dachs, Murmeltier > Buu), spöttisch für Schlafzimmer
Hüüräbach, HüüridaalHürenbach, Hürithal
IibachOrtsname
iischiässäeinschiessenzur Probe, ferner:dr Grind iischiässä dr Blitz chönnt iischiässä Broot i Bachofä iischiässä Gäld iischiässä
imimim Wald, im Huus, im Gadä,im Gaa, im Nää, im Schtaa vgl FN Imbach, Imboden, Imfeld, Imhof, Imholz, Immoos
JooschtäFamilienzuname Rickenbacher auch Jööschtuls
leidwiderwärtig, bösemhd leit (vgl beleidigen) är isch leid mit dr Frau d Goofä tüänd leid ä leidägi Sach leids Wättär äär wäär ä kä leidä,d Frau isch dr leid Cheib! leidwärchig ä leidä Hund ä leidä Bach nüd leid = nicht übel > zleidwärchä, värleidä
LintiFlurname für weiches, rutschiges Gelände (Rambachtobel)
LochLochmhd loch Löchli, Löchär In Flurnamen: a) Geländetiefe, Tälchen z. B. Bären-, Heiter-, Hühner-, Kalber-, Regen-, Roggen-, Dreck- b) Höhle: Höll-, Laui-, Maamilch-Gämsi-, Muus-, Munggä-, Lochbach, vor dä Löchärä
MelkäbaschäbalzäFam. Rickenbacher des Melchior
MettelbachName eines Bergbaches
nachäentlang, nachfolgendam Bach nachä am Vattär nachä am Wääg nachä
nassnassWorum sind d Fischli äso gäärä under umä Brüggli? - ass nüd nass wäärdid, wänns chund gu rägnä! > flätsch-, tropfät-, bach-, nessär, Nessi, netzä
ObachtAchtungmhd ober acht = grosse Acht Obacht! gib Obacht!
ööschtärläam Ostermontag gehen die Kinder mittags an einen Bach, machen Feuer an und kochen und braten und essen allerlei - dieser Brauch ist sonst nicht bekannt (nicht im Bisisthal, nicht in Illgau, nicht in Schwyz )
ParlisSpitzname Fam. Rickenbacher
PlattäbachPlattenbach, BlattenbachFlurname, Plattäbächlär vgl. Blapbach BE
PlödärsFamilienzuname Fam. Rickenbacher > Parlis
PoortBord, Rand, Böschungmhd bord uf um Poort ussä > Bach-, Schattä-, Schnee-, Aport ital bordo
PutschPutschschweiz. Mundart, lautmalerisch gebildet, Bei uns: Wasserschwall, plötzliche Flutwelle eines Wildbaches dr Putsch chund! ä schöönä Putsch isch choo! engl push
RambachBergbach vom Schwarzstock
RamsäRamsenBärlauch uralter Pflanzenname, vgl ON Ramsen, Rams- au, Ramsbach, Ramsei (Ramseier)
RiedbachbärgRiedbachbergFlurname
RickäbachRickenbachhäufiger Bachname (= Bach aus einem Rick = Tobelbach)
Rickäbachhäufiger Ortsname (gut 1 Dutzend Postorte in der Schweiz)
Rickäbachhäufiger Familienname (auch Riggenbach)
RickäbacherLeute von Rickenbach, Familienname Rickenbacher, von Rickenbach,
RiichReichmhd rich Alle solche Namen sprechen wir mit ii aus: Himmelreich, Frankreich, Österreich, König-reich, Reichenbach BE, Reichenau GR , Reichenburg SZ vgl. Richensee LU Richenthal LU
rofflädumpfes Geräusch(Mühle, Schluchtbach) rofzen auch rochlä (grunzen, röcheln) vgl. Rofflaschlucht GR engl rough
RootäRoten(Spitzname) Familie Suter Haselbach
RootäbachRotenbach
RuuchhaselbachRuchhaselbachFlurname
RuusRunse, Rinnemhd runse Sperlen zwischen den Bachrunsen
saaräsaarenmit Geröll überschwemmen mhd sar (Bach, Fluss) vgl uralte Flussnamen Saar, Sarina, Sarona, Isaar (Sarnen OW? vgl Saarbaum = Pappel)
Sännchessidas Sännkessigrosser Kessel zum Chäsen Gletschermühle im Bürgelibach (Badebecken für Schächler)
SchöpfiSchöpfi in Ibach = Wasserschöpfstelle Schöpfistudent als Lehrer im Bisisthal > Hundschöpfi
SchpissbachFlurname Spiesbach Gwalpeten
SchpöräSparrenalte Bachverbauungen
schpreitäspreiten, spreizends Heuseil schpreitä vgl Spreitenbach ZH
SchtaarzläFlurname Starzlen Bach
SchtaffläStaffel(Stufen) Schtaffelgebätt (Mess-Stufengebet früher) neu Flugzeugstaffel, gestaffelt, gestuft vgl Flurname Staffelbach > Schtapfätä
Schtaubbachanderer Name für Bettbach
SchtroomStrom(bei uns nur: elektrischer Strom) sonst: Bach, Aa
Schtuudälandvon Stauden durchsetzt 1821 Studenland in Ibach, Stegstuden
SchübelSchübel(mhd schübel: Stopfbüschel, Menge, Haufen) ä Schübel Lüüt, äs Schübäli Goofä (>Tschupplä), ä Schübel Schtei Gotthelf Schübel, Schübeli vgl Familienname Schübel, Ortsname Schübelbach > Tschuppelbach > -grind (Dickkopf), -oorä (übelhörig)
SchwarzäbachSchwarzenbachverbreiteter Flurname
SchwelläSchwellemhd swelle Schwall, Stau BE Schwelli: Bachverbauung > Türsellä
SulzSülze, Gallertemhd sulz (Salzbrühe) häufiger Flur- und Ortsname: nasses saures Gelände -schnee, sulzä, sulzig, Sülzli Familienname: Sulzer, Sulser, Sulzbach > Silchärsband
TeufbachFlurname
toossätosen, brausenmhd dosen äs toossäd: Laui, Föön Familienname Dossenbach anderswo Toossä, Doossä = Nossä
trüäbtrübemhd trüebe trüäbs Wättär trüäbs Wassär trüäbä Moscht vgl ON Trübsee OW, Trübbach BE SG > luutär
TrümmälSchwindelanfall, Unentschlossenermhd türmel vgl ital tremolo, Val Tremola, BE Trümmelbach
TschuppelbachGewässername
TuutäläBachrohr: Wald-Angelika, Dudle, Schärlig
UuriKanton Uriauch Uurä z Uurä innä hends au Uurä siehe Hüribach, Hürithal UR Üri NW Uiri
uusaabärävon Schnee frei werden d Bachpöörtär aabärid scho uus!
vovonmhd von GL vu 1) örtlich vo änä, vo daa, vo dännä, vo dett, vo hiä, vo hindä, vo innä, vo nooch, vo obä, vo undä, vo ussä, vo voorä, vo wiitem vo Schwiiz, vo Rickäbach, vo Züri, vo Bäärä, vo Luzäärä uf Wäggis zuä 2) zeitlich vo geschter, vo fäärä, vo Chiläs heichoo 3) Beschaffenheit vo Silbär, vo Gold, vo Ankä, vo Chääs, vo Holz, vo Iisä, vo Schnee 4) Herkunft vo dr Muättär, vo dr Gottä, vo dr Chilbi, vo miär, vo diär, vo üüs, vo inä, vo öppis, vo nüüd, vo waas, vo sälbär, vo älei, vo nüüd chund nüüd 5) vo Aug von Auge das mag i vo Aug gsee,vo Hand machä (ohne Maschine) vo Hand nää und ässä (ohne Besteck) vo Hand singä (ohne Orgelbegleitung) > vom, vonem, vor, voor, drvoo
vonvon älei von allein > vo, vom, vodr, vor, vos vgl. FN: von Ah, von Allmen, von Flüe, von Gunten, von Euw, von Holzen, von Moos, von Rotz, von Rickenbach, von Tobel, von Wyl
WaarWaredr Bach hed schonu ä Waar brungä nimm diis Wäärli! > Chlausäwaar, Faschtäwaar, Ruschtig
WassärhääggelWassergeistder unvorsichtige Kinder mit seinem langen Haken ins Wasser zieht!: Bachhäägglä (Fasnacht) anderswo: Haaggä Maa > Ruässdilälitrüllnäppär
Wiissder Weisse FN Weiss, Weissen, Wyss, Zwyssig (ds Wiissigs) ds Wiissä: Fam. Betschart des Weissen Lehrer Weissen: zuhause ds Wiissä Ortsnamen: Weissbad, Weisslingen, Weisstannen, Weissenbach, Weissenburg, Weissenstein Flurnamen: Wiss Fluä, Wiiss Nollä, Wiiss Wändli
WüürzliFlurname Würzli (Namensdeutung vgl Würzenbach LU)
ZenälisFam. Rickenbacher
zumzum Huus, zum Bach, zum Grosi, zum Beck, zum Schmiid, zum Militäär, zum Diänscht, zum Tram, zum Kantoon - zum ässä, zum trinkä, zum bruuchä, zum bachä, zum aaleggä, zum läsä - zum Teil, zum Gschpass, zum beschtä, zum mindäschtä vgl. Wirtshausnamen: Zum Adler, Bären, Kreuz, Sternen, Schäfli .. FN Zumbühl, Zumholz, Zumstein, Zumsteg
Zwangdie frühere Zwangsarbeitsanstalt Kaltbach SZ im Zwang gsii
Dialekt:Bach
Deutsch:Bach
äs gnuäg as Bach genügend viel wie Wasser vgl Familienname Bachmann (Mann am Bach, spr. Baachmä) Bäche (M’Thal, Illgau)
Dialekt:Bachbumärä
Deutsch:Bachbunge, Bachrolle, Trollblume, Sumpfdotterblume
Dialekt:Bachdolä
Deutsch:Wasseramsel
> Dolä
Dialekt:Bachhääggel
Deutsch:Kinderschreck
gang nüd i Bach, susch niid är di! anderswo Wasserbutz
Dialekt:Bachholz
Deutsch:Bachholz
Flurname
Dialekt:Bachschtelzä
Deutsch:Bachstelze
mhd wasserstelze
Dialekt:bachapp
Deutsch:bachhinab
bachapp gaa in einer Abstimmung verworfen werden
Dialekt:bachä
Deutsch:backen
gebacken mhd bachen bbachnä: gebacken, hartgetreten bbachnä Schnee, bbachnä Bodä Bachschtubä > Beck, Zwiiback
Dialekt:Riiffä
Deutsch:Bachgeröll
im Bisistaal heds etz mängisch dr läär Riiffä i dr Muätaa das Wort kommt von lat ripa, ital riva (Riviera), frz rive (Hauterive, Rivages) mhd rif = Ufer, Riff > Reiff
Dialekt:Schalä
Deutsch:Bachverkleidung
> Bächlärä-Schalä neu: Kleidung, Anzug ä nüüi Schalä!
Dialekt:Schtoosbach
Deutsch:Bach, der vom Stoos kommt, oder stossweise kommt
Dialekt:Aa
Deutsch:
Fluss, Bach Steiner-Aa, Rigi-Aa, Melch-Aa, Muot-Aa
Dialekt:Acht
Deutsch:gib
gib Acht! gänd Acht! > Obacht, ushuät
Dialekt:altbachä
Deutsch:altbacken
Dialekt:an
Deutsch:an
a Bach, a d Hand ..
Dialekt:änät
Deutsch:
Duden: “schweizerisch für jenseits” änät äm Pragel, änät äm Bach vgl. Ennetbirg (Gebirgsland jenseits des Gotthards), Ennetmarch (alter Name für Urnerboden), Ennetbaden, Ennetbühl, Ennetbürgen, Ennetmoos, Ennetsee
Dialekt:Bächlär
Deutsch:
Leute am Bach (Plättäbächlär, Rambächlär)
Dialekt:Bächlärä
Deutsch:Bächleren
(Wildbach)
Dialekt:Bälzälis
Deutsch:
Familie Grossmann (jetzt Suter) am Rambach
Dialekt:Beck
Deutsch:Bäcker
Familienname, Familie Hediger Beckärii: Bäckerei beckä: den Beruf eines Bäckers ausüben (är hed bbeckät) > bachä, heitärä Beck! Puuräbeckä
Dialekt:Bettbach
Deutsch:Bettbach
Flurname
Dialekt:Blatt
Deutsch:Laubblatt, Blatt Papier, Jassblatt
> Bletter, Blettli vgl FN Blättler (Blattä, Blattäbach, Blattäweidli, Blattli, Blättäli > Plattä
Dialekt:Boort
Deutsch:Flussufer, Anhöhe
Aport, Bachboort, Poort
Dialekt:Brügg
Deutsch:Brücke
(anderswo Brugg, UR,NW,VS Brigg) mhd brucke, brügg Bettbach-, Vorder-, Föllmis-, Chilä-, Hinder-, Zwings-, Euschä-, Laui-, Saali-, Teufbach-, Staarzlä- > Brüggli, Schtääg vgl Familienname Brugger, Bruckner, Bruggmann, Brügger,ON Brugg AG, Brügg BE, Brügglen SO Brügg
Dialekt:Brüggli
Deutsch:Brücklein
Hüräbach auch: Podium für den Vorstand
Dialekt:Brunnä
Deutsch:Quelle
Brunnen, Bach > Schliichend-, Schachä-, Wiichel-, Chalt- vgl. ON Brunnen, Kaltbrunnen
Dialekt:Bürgälibach
Deutsch:Bürgelibach
Dialekt:Chaltäbrunnä
Deutsch:
vgl. ON -acker, -bach, -brunnen, -häusern, Kaltenbach Kaltbad (vielerorts): “da mag man vor Kelte nit lang baden, man muoss sich dreimal drin hinunter tunken, dann hat man gnueg”
Dialekt:Chlingä
Deutsch:Klinge
(Tür, Messer),Giessbach
Dialekt:der
Deutsch:der
d(e)r Vatter, d(e)r Herrgott, d(e)r Bach
Dialekt:Frii
Deutsch:Frei
Familienname Frei, Frey Die Frei in Silenen UR heissen dort ds Friijä, aber Pfr. Jost Frei hiess bei uns Pfr. Frei! vgl. Freienbach SZ Friiäbach, Freiburg Friiburg
Dialekt:Fuulä
Deutsch:
Böser Faulen vgl ON Faulenbach BE, Fulenbach SO
Dialekt:geisslärä
Deutsch:als Geissler amten
Ich ha hiä und da im Summer chönnä mit ds Töllggärs gu geisslärä i Teufbachwald: das isch dä schöön gsii!
Dialekt:Giässä
Deutsch:Giessen, Wasserfall
mhd giezen vgl Giessbach BE, Giesskanne
Dialekt:gluffä
Deutsch:gelaufen
gan Muotathal gluffe der Teufbach loff fürchterlich daher äs isch zwenig gluffä (Schi, Geschäft) gloffä > lauffä
Dialekt:gnuäg
Deutsch:genug
mhd genuog äs isch gnuäg äs gnuäg as Bach gnuäg Heu dundä medä gnuäg Hesch gnuäg Heu? - Ja, i gibä nu viil am Vee! Pensionierter: I ha nüüd gnuägärs wedär Tääg! (neu gnüägänd) Äs gid nüüd gnuägärs wedr Gäld, nur isch äs lätz värteilt!
Dialekt:Greedi
Deutsch:Gerade, Geradheit
mhd gerede alli Greedi den Bach in die Gredi ziehen NW gredi dure (wagrecht) > graad
Dialekt:Hääggel(ul)
Deutsch:grosser Haken
mhd haekel > Wasser-, Bach-, Güllä-
Dialekt:Hännässlär
Deutsch:
Nachkommen des Johannes Rickenbacher
Dialekt:Hasälbach
Deutsch:
Flurname vgl Familienname Haselbach
Dialekt:Hass
Deutsch:Hass
mhd hazz Hass und Niid und Hoofbach
Dialekt:Himälbach
Deutsch:Himmelbach
Flurname
Dialekt:Höllbach
Deutsch:
Bach aus dem Hölloch jetzt: Höllochbach
Dialekt:Hoofbach
Deutsch:Hofbach
Dialekt:Huäb
Deutsch:Huob, Hube
ahd huoba 1) Grundstück vgl FN Hubacher, Hubmann, AnderLeitärä, Huber 2) Tierhöhle (Fuchs, Dachs, Murmeltier > Buu), spöttisch für Schlafzimmer
Dialekt:Hüüräbach, Hüüridaal
Deutsch:Hürenbach, Hürithal
Dialekt:Iibach
Deutsch:
Ortsname
Dialekt:iischiässä
Deutsch:einschiessen
zur Probe, ferner:dr Grind iischiässä dr Blitz chönnt iischiässä Broot i Bachofä iischiässä Gäld iischiässä
Dialekt:im
Deutsch:im
im Wald, im Huus, im Gadä,im Gaa, im Nää, im Schtaa vgl FN Imbach, Imboden, Imfeld, Imhof, Imholz, Immoos
Dialekt:Jooschtä
Deutsch:
Familienzuname Rickenbacher auch Jööschtuls
Dialekt:leid
Deutsch:widerwärtig, böse
mhd leit (vgl beleidigen) är isch leid mit dr Frau d Goofä tüänd leid ä leidägi Sach leids Wättär äär wäär ä kä leidä,d Frau isch dr leid Cheib! leidwärchig ä leidä Hund ä leidä Bach nüd leid = nicht übel > zleidwärchä, värleidä
Dialekt:Linti
Deutsch:
Flurname für weiches, rutschiges Gelände (Rambachtobel)
Dialekt:Loch
Deutsch:Loch
mhd loch Löchli, Löchär In Flurnamen: a) Geländetiefe, Tälchen z. B. Bären-, Heiter-, Hühner-, Kalber-, Regen-, Roggen-, Dreck- b) Höhle: Höll-, Laui-, Maamilch-Gämsi-, Muus-, Munggä-, Lochbach, vor dä Löchärä
Dialekt:Melkäbaschäbalzä
Deutsch:
Fam. Rickenbacher des Melchior
Dialekt:Mettelbach
Deutsch:
Name eines Bergbaches
Dialekt:nachä
Deutsch:entlang, nachfolgend
am Bach nachä am Vattär nachä am Wääg nachä
Dialekt:nass
Deutsch:nass
Worum sind d Fischli äso gäärä under umä Brüggli? - ass nüd nass wäärdid, wänns chund gu rägnä! > flätsch-, tropfät-, bach-, nessär, Nessi, netzä
Dialekt:Obacht
Deutsch:Achtung
mhd ober acht = grosse Acht Obacht! gib Obacht!
Dialekt:ööschtärlä
Deutsch:
am Ostermontag gehen die Kinder mittags an einen Bach, machen Feuer an und kochen und braten und essen allerlei - dieser Brauch ist sonst nicht bekannt (nicht im Bisisthal, nicht in Illgau, nicht in Schwyz )
Dialekt:Parlis
Deutsch:
Spitzname Fam. Rickenbacher
Dialekt:Plattäbach
Deutsch:Plattenbach, Blattenbach
Flurname, Plattäbächlär vgl. Blapbach BE
Dialekt:Plödärs
Deutsch:
Familienzuname Fam. Rickenbacher > Parlis
Dialekt:Poort
Deutsch:Bord, Rand, Böschung
mhd bord uf um Poort ussä > Bach-, Schattä-, Schnee-, Aport ital bordo
Dialekt:Putsch
Deutsch:Putsch
schweiz. Mundart, lautmalerisch gebildet, Bei uns: Wasserschwall, plötzliche Flutwelle eines Wildbaches dr Putsch chund! ä schöönä Putsch isch choo! engl push
Dialekt:Rambach
Deutsch:
Bergbach vom Schwarzstock
Dialekt:Ramsä
Deutsch:Ramsen
Bärlauch uralter Pflanzenname, vgl ON Ramsen, Rams- au, Ramsbach, Ramsei (Ramseier)
Dialekt:Riedbachbärg
Deutsch:Riedbachberg
Flurname
Dialekt:Rickäbach
Deutsch:Rickenbach
häufiger Bachname (= Bach aus einem Rick = Tobelbach)
Dialekt:Rickäbach
Deutsch:
häufiger Ortsname (gut 1 Dutzend Postorte in der Schweiz)
Dialekt:Rickäbach
Deutsch:
häufiger Familienname (auch Riggenbach)
Dialekt:Rickäbacher
Deutsch:
Leute von Rickenbach, Familienname Rickenbacher, von Rickenbach,
Dialekt:Riich
Deutsch:Reich
mhd rich Alle solche Namen sprechen wir mit ii aus: Himmelreich, Frankreich, Österreich, König-reich, Reichenbach BE, Reichenau GR , Reichenburg SZ vgl. Richensee LU Richenthal LU
Dialekt:rofflä
Deutsch:dumpfes Geräusch
(Mühle, Schluchtbach) rofzen auch rochlä (grunzen, röcheln) vgl. Rofflaschlucht GR engl rough
Dialekt:Rootä
Deutsch:Roten
(Spitzname) Familie Suter Haselbach
Dialekt:Rootäbach
Deutsch:Rotenbach
Dialekt:Ruuchhaselbach
Deutsch:Ruchhaselbach
Flurname
Dialekt:Ruus
Deutsch:Runse, Rinne
mhd runse Sperlen zwischen den Bachrunsen
Dialekt:saarä
Deutsch:saaren
mit Geröll überschwemmen mhd sar (Bach, Fluss) vgl uralte Flussnamen Saar, Sarina, Sarona, Isaar (Sarnen OW? vgl Saarbaum = Pappel)
Dialekt:Sännchessi
Deutsch:das Sännkessi
grosser Kessel zum Chäsen Gletschermühle im Bürgelibach (Badebecken für Schächler)
Dialekt:Schöpfi
Deutsch:
Schöpfi in Ibach = Wasserschöpfstelle Schöpfistudent als Lehrer im Bisisthal > Hundschöpfi
Dialekt:Schpissbach
Deutsch:
Flurname Spiesbach Gwalpeten
Dialekt:Schpörä
Deutsch:Sparren
alte Bachverbauungen
Dialekt:schpreitä
Deutsch:spreiten, spreizen
ds Heuseil schpreitä vgl Spreitenbach ZH
Dialekt:Schtaarzlä
Deutsch:
Flurname Starzlen Bach
Dialekt:Schtafflä
Deutsch:Staffel
(Stufen) Schtaffelgebätt (Mess-Stufengebet früher) neu Flugzeugstaffel, gestaffelt, gestuft vgl Flurname Staffelbach > Schtapfätä
Dialekt:Schtaubbach
Deutsch:
anderer Name für Bettbach
Dialekt:Schtroom
Deutsch:Strom
(bei uns nur: elektrischer Strom) sonst: Bach, Aa
Dialekt:Schtuudäland
Deutsch:
von Stauden durchsetzt 1821 Studenland in Ibach, Stegstuden
Dialekt:Schübel
Deutsch:Schübel
(mhd schübel: Stopfbüschel, Menge, Haufen) ä Schübel Lüüt, äs Schübäli Goofä (>Tschupplä), ä Schübel Schtei Gotthelf Schübel, Schübeli vgl Familienname Schübel, Ortsname Schübelbach > Tschuppelbach > -grind (Dickkopf), -oorä (übelhörig)
Dialekt:Schwarzäbach
Deutsch:Schwarzenbach
verbreiteter Flurname
Dialekt:Schwellä
Deutsch:Schwelle
mhd swelle Schwall, Stau BE Schwelli: Bachverbauung > Türsellä
Dialekt:Sulz
Deutsch:Sülze, Gallerte
mhd sulz (Salzbrühe) häufiger Flur- und Ortsname: nasses saures Gelände -schnee, sulzä, sulzig, Sülzli Familienname: Sulzer, Sulser, Sulzbach > Silchärsband
Dialekt:Teufbach
Deutsch:
Flurname
Dialekt:toossä
Deutsch:tosen, brausen
mhd dosen äs toossäd: Laui, Föön Familienname Dossenbach anderswo Toossä, Doossä = Nossä
Dialekt:trüäb
Deutsch:trübe
mhd trüebe trüäbs Wättär trüäbs Wassär trüäbä Moscht vgl ON Trübsee OW, Trübbach BE SG > luutär
Dialekt:Trümmäl
Deutsch:Schwindelanfall, Unentschlossener
mhd türmel vgl ital tremolo, Val Tremola, BE Trümmelbach
Dialekt:Tschuppelbach
Deutsch:
Gewässername
Dialekt:Tuutälä
Deutsch:
Bachrohr: Wald-Angelika, Dudle, Schärlig
Dialekt:Uuri
Deutsch:Kanton Uri
auch Uurä z Uurä innä hends au Uurä siehe Hüribach, Hürithal UR Üri NW Uiri
Dialekt:uusaabärä
Deutsch:
von Schnee frei werden d Bachpöörtär aabärid scho uus!
Dialekt:vo
Deutsch:von
mhd von GL vu 1) örtlich vo änä, vo daa, vo dännä, vo dett, vo hiä, vo hindä, vo innä, vo nooch, vo obä, vo undä, vo ussä, vo voorä, vo wiitem vo Schwiiz, vo Rickäbach, vo Züri, vo Bäärä, vo Luzäärä uf Wäggis zuä 2) zeitlich vo geschter, vo fäärä, vo Chiläs heichoo 3) Beschaffenheit vo Silbär, vo Gold, vo Ankä, vo Chääs, vo Holz, vo Iisä, vo Schnee 4) Herkunft vo dr Muättär, vo dr Gottä, vo dr Chilbi, vo miär, vo diär, vo üüs, vo inä, vo öppis, vo nüüd, vo waas, vo sälbär, vo älei, vo nüüd chund nüüd 5) vo Aug von Auge das mag i vo Aug gsee,vo Hand machä (ohne Maschine) vo Hand nää und ässä (ohne Besteck) vo Hand singä (ohne Orgelbegleitung) > vom, vonem, vor, voor, drvoo
Dialekt:von
Deutsch:
von älei von allein > vo, vom, vodr, vor, vos vgl. FN: von Ah, von Allmen, von Flüe, von Gunten, von Euw, von Holzen, von Moos, von Rotz, von Rickenbach, von Tobel, von Wyl
Dialekt:Waar
Deutsch:Ware
dr Bach hed schonu ä Waar brungä nimm diis Wäärli! > Chlausäwaar, Faschtäwaar, Ruschtig
Dialekt:Wassärhääggel
Deutsch:Wassergeist
der unvorsichtige Kinder mit seinem langen Haken ins Wasser zieht!: Bachhäägglä (Fasnacht) anderswo: Haaggä Maa > Ruässdilälitrüllnäppär
Dialekt:Wiiss
Deutsch:
der Weisse FN Weiss, Weissen, Wyss, Zwyssig (ds Wiissigs) ds Wiissä: Fam. Betschart des Weissen Lehrer Weissen: zuhause ds Wiissä Ortsnamen: Weissbad, Weisslingen, Weisstannen, Weissenbach, Weissenburg, Weissenstein Flurnamen: Wiss Fluä, Wiiss Nollä, Wiiss Wändli
Dialekt:Wüürzli
Deutsch:
Flurname Würzli (Namensdeutung vgl Würzenbach LU)
Dialekt:Zenälis
Deutsch:
Fam. Rickenbacher
Dialekt:zum
Deutsch:
zum Huus, zum Bach, zum Grosi, zum Beck, zum Schmiid, zum Militäär, zum Diänscht, zum Tram, zum Kantoon - zum ässä, zum trinkä, zum bruuchä, zum bachä, zum aaleggä, zum läsä - zum Teil, zum Gschpass, zum beschtä, zum mindäschtä vgl. Wirtshausnamen: Zum Adler, Bären, Kreuz, Sternen, Schäfli .. FN Zumbühl, Zumholz, Zumstein, Zumsteg
Dialekt:Zwang
Deutsch:
die frühere Zwangsarbeitsanstalt Kaltbach SZ im Zwang gsii