Muotathaler Dialekt	Schriftsprache	Erläuterung	Foto	Audio
öppis	etwas	öppis bessärs chasch öppis machä öppis wenigs hed öppä öppär öppis gsee? wott öppä öppär öppis fraagä? hesch öppis?
öppis	einige, etwelche	öppis sind dinnä und öppis sind dussä
aagaa	anpacken	öppis ghörig aagaa
aaleggä	anlegen	legg öppis aa! Mist: Mischt aaleggä neu: Kapital anlegen > aagleid
ablaugnä	ablügen	öppis ablaugnä > laugnä
ächt	vielleicht	oft nur Füllwort isch är ächt choo? chasch ächt hörä? für waas ächt? gid s ächt öppis?
all	alle	all Taag all und ei Taag all und eis maal (jedesmal) all Jaar all Sünntig all Mannä, alli Frauä, alli Goofä dur all Bödä durä (um jeden Preis > übäraal) alls Cheibs, allä Cheibs, allä Chabis, allä Tüüggärs (alles mögliche) alli Längi, alli Wiiti (sehr lang, sehr weit) a allnä öppis gää alls isch värbottä alls adär nüüd allämaa (a alläm aa, allum aa) allem Anschein nach allumaa chunds gu rägnä
äm	ihm	gib äm au öppis! auch: im, em, um
ärtleenä	entlehnen	öppis vo öppärum > värleenä
bhautä	behaupten	är bhautät eifach öppis, dur all Bödä durä
cheibs		öppis cheibs, nämis cheibs = irgendetwas, öppis dummä huärä cheibs = etwas ganz Dummes
chüächlä	Kuchen machen,Dummheiten machen, etwas unerlaubt weitersagen	öppis gchüächlät
chüäffärä	den Beruf eines Küfers ausüben,ungeschickt etwas tun	öppis gchüäffärät
chummärä	Kummer haben	är chummärät öppis umä
därvoonää	davonnehmen	öppis därvoonää
dettvoor	dort vorne	sprich: depfoor isch mäni öppis loos!
dumm	dumm	mhd tumb ä dummi Sach di Gschiidä und di Dummä Schimpfwort: Dummä Aff, Cheib, Esel, Hund, Lööli Dummi Chuä, Geiss, Gans, Scheesä Dumms Huän öppis dummä Cheibs
einisch	einst	si hend einisch öppis abgmacht
faasch	fängst	faasch öppis? faasch aa? duu faasch aa! LU foosch
gaa	gehen	mhd gân anderswo gou,goo ich gaa, du gaasch, är gaad, mr gand, gang! gammär! gand! ich giäng, si gangid, si sind ggangä mr wettid gaa magsch ggaa? hütt mäss öppis gaa? uf das cha mä gaa anderswo goo
gämmär	geben wir	(gänd miär) gämmär öppis! gämmär öppis? 1. April: gang mär gu Gämmärtätsch holä! AI gemmer
gänd	wir/ihr/sie geben,gebt!	gänd öppis! (gebt etwas!) mr gänd nüüd
Giigä	Bassgeige	Giigli: gewöhnliche Geige ahd giga mhd gige öppis i d Giigä gää: durch Spielen verlieren
Glaubä	einer Meinung anhangen	a öppisem dr Glaubä haa
Gottsloo	Gotteslohn	um Gottsloo öppis machä
Gschpass	Gespass	zum Gschpass öppis machä äs isch nur ä Gschpass gsii!
Guggärs	verwunderliches, teuflisches	was isch das Guggärs? öppis Guggärs! > baräschä
gwünnä	gewinnen	mhd gewinnen mä cha öppis gwünnä
gwüss	gewiss, sicher	äs gwüss as waar as i läbä! as gwüss as i daa bi! as gwüss as öppis! das sälb isch dä gwüss!
Gwüssä	Gewissen	mhd gewissen är hed öppis uf em Gwüssä
hassä	hassen	ich hassä ä soo öppis
inä	ihnen	gib inä öppis! säg inä nüüd!
jedä	jeder	ä jedä wo öppis weiss
letscht	letzt	mhd lest bisch dr letscht? Mutter: muäsch du eister däs letscht Woort haa? Tochter: i ha nüd gwüsst, as du nu öppis wottisch sägä! > alläriletscht
liidä	erdulden	ä so öppis mag i nüd liidä! und wänns dr Pfarrär nüd mag liidä
luf	liefe	i luf nu gleitigär! äs luf widär einisch öppis! > lauffä, gluffä
medig		nu medig nu medigs = sogar (noch mehr als ..?) Z Amerika heds äsoo dickä Näfäl ghaa: numedigs d Chrääjä sind zfuäss choo! We gaads dr altä Muättär?- Nüd schlächt: wämärä öppis bringt, chochäd si numedigs!
mee	mehr	mee! ä chli mee mee wedär disä mee as nüd (öfters) öppis meers (etwas besseres)
nachä		wovon vo waas nachä? dänk vo öppis nachä! vo welä nachä? Gotthelf von braver Familie nache
nämis	etwas	nämis cheibs, nämis guäts, äs isch nämä nämis gsii > öppis
niäniä	nie niemals	mhd nie da chunt mä niäniä öppis übär!
niänüüd	niemals etwas	(nie nichts) i chumä niänüüd öppis übär!
niädärä	ein jeder	ä niädärä chund öppis übär Id 2,1165/15,490 Greyerz I 68 Gotthelf en iederi, es nieders > niätwedärä-, jet-, keit-
Ooschtärä	Ostern	mhd osteren Ei! wiissi Ooschtärä: mit Schnee Öppis nach Ooschtärä hed dr Pfarr än altä Schriinär troffä und in gfraagt: hend iär d Ooschtärä gmacht? - Jää, isch si värhiid?
pöppärlä	pochen, hämmern	öppis umäpöppärlä ds Häärz hed pöppärlätBankchaschtäpöppärlär (Kleiner, Kurzbeiniger) auch plöppärlä
Rachä	Rachen, Kehle	mhd râche äs isch mr öppis i Rachä choo
grächnät	gerechnet	hütt hemmär grächnät i dr Schuäl äs isch für söläs grächnät: für solches berechnet Hofers Franz zur Sage vom Kirchenbau: da hends dänk am Vee au nu öppis grächnät
grüärt	geworfen	Schtei grüärt ufs Füdlä grüärt d Suppä grüärt öppis aagrüärt vgl gerührt
sä	so, also, dann, siehe	Sä da Buäb, da hesch au öppis! sä nimm! sä gang! sä chum! wänns gnuäg hend, sä gands sä ssä! vgl. frz tiens! > esä
sägä	sagen	ahd seggen, mhd sagen ich sägä, du seisch, är seid, miär sägid, säg! sägädmär nüüd! sägid! ich sägi, ich seidti, ich has gseid Chönntisch au öppis sägä! är hed nüüd z sägä säg einisch äs Woort! i sägs am Leerer (ich sage es dem L.) i sägäräsdä: ich sage es ihr dann Mr sägid denä ds Länzä, ds Ruätschä, ds Sagäherrs (hier heissen sie so) > aa-, ab-, ii-, nachä-, uuf-, ussä-, umä-, voor-
schickä	schicken, senden	einä uf d Wach schickä eis i Ladä schickä gu öppis chauffä schick mr dr Hammär (reich mir) mä muäss si dänk drii schickä äs schickt si nüd wooluus bi dä Giitigä gu bättlä äs guäts schickhaftigs Nüüjaar! GL BLS schigge, gschiggt > schiggä
schlach	schlage!	schlach dr Grind nüd aa! schlach öppis voor! > schlaavgl. Schlacht, schlachten Schwiren schlachen
schöön	schön	mhd schoene 1) lieblich: ä schöönä, ä schööni, äs schöns ä schööni Gschicht 2) sehr, viel: äs hed schöön Graas äs isch gad schöön wüäscht Wättär 3) recht, richtig: ds schöön Händäli gää! 4) wüst, schlecht: ä schööni Gschicht! duu bisch mär ä schöönä! öppis Schöns aagreisät Schöönä wiissä Faanä, Tubaksack! (Worte zur Posthornmelodie) anderswoschöün, schöö, scheen
schtriichä	streichen	(ii hoch) mhd strîchen öppis ufs Brood schtriichä äs Huus schtriichä (= bemalen) ä Rächnig schtriichä gschtrichä
susch	sonst	mhd sus, sust susch nu öppis? chum susch einisch! är hätti susch muässä gaa är hed susch muässä gaa (aus einem anderen Grund) 1424 sust 1517 sunst UR: suschhundert = nullhundert
trampä	trampeln, trappen	nüd uf Zechä trampä! öppis värtrampä neu Tramper (engl)
Tuä	Tun	was isch das für äs Tuä! das isch ei Tuä (> eituä) äs isch öppis im Tuä
tuä	tun, machen	mhd tuon ich tuä, du tuäsch, är tuäd, mr tüänd, tuä! tüämmär! tüänd! ich täät, ich tüäg, i ha ttaa tuä etz braaf! we das tuäd! äs tuät’s etz dä! > aa- ab- ii- inä- übär- hii- naa- uuf- uus- vär- zuä- zuächä- Hilfswort (Lötscher 107): tuä schöön ässä! är tuäd ässä är tuäd öppis machä juuzä tuäd är guät chochä tuäd si guät schmöckä tuäd äs guät rägnä tuäds abär nüd windä töönä tuäds schööntüänd schöön ässä! tüänd das la sii laa! tüänd ächli liislig! si tüänd heuä, holzä, brüggnä, schaffä, läsä, rächnä, schriibä .. müässä tüänds nüüd, abär machä söttäts äs! tüämär (tüänd miär) das machä! tüämär das machä? tuä mär d Türä uuf! d Bei tüämär (tüänd miär) wee die Beine tun mir wehich ha z tuä höfliche Bitte: tuäsch miär das machä? täätid iär das machä?
übär	über	ahd uber (UW heute noch ubär!) mhd über 1) örtlich: übär d Brügg gaa übär d Fluä (seilriitä, mässä) übärs Land übär ä Chopf übärs Huus übärs Chrüüz übär ä Bäärg D Schmalaui isch übärundä, ds Fäldmoos isch übärobä und übärhindä, d Hööchweid isch au übärobä, abär übärvoor 2) schätzungsweise: übär Aug, übär d Fuuscht, übär d Hand mässä 3) zeitlich: übär Nacht füüf übär ölfi (11.05 Uhr) tagsübär übärs Jaar übärmoorä übär die andär Wuchä Über waas sött ä Pfarr niä predigä? - übär ä Schtund! 4) geistig: übär (ei)nä lachä übär öppis redä übär öppis tuä übärs lachä 5) zu hoch: übärs Boonäliäd übärs Värmögä übärä Värschtand > medä
übärhaa	auf dem Herd haben	i ha scho öppis übär, Gumäli übärghaa
übärnää		(Besitz, Hof, Knecht > übärgää), überfordern tuä di nüd übärnää, übermannen bi ä so öppis heds mi alig übärnuu
uusächoo	herauskommen	(wörtlich äs isch öppis uusächoo bildlich äs isch nüüd uusächoo drbii: es hat nichts herausgeschaut) > uusä übärchoo, uus-choo
värbutzä	überwinden	ä so öppis hed är nüd chönnä värbutzä! (mhd verbutzen = vermummen, zu einem Butz machen)
värhiijä	zerfallen, zerstören	äs Bei värhiid (Bein gebrochen) mhd ferheie (Notker) Öppis nach Ooschtärä hed dr Pfarr dr alt Schriinärli troffä und hed ä gfraagt, öb är d Ooschtärä scho gmacht heig,da hed disä gfraagt: jää, isch si värhiid? - Ich ha ä altä Maa gfraagt, wes um öppä gang, dä hed är gseid: nümmä äso guät, mä tuäd äso langsam värhiijä!
vo	von	mhd von GL vu 1) örtlich vo änä, vo daa, vo dännä, vo dett, vo hiä, vo hindä, vo innä, vo nooch, vo obä, vo undä, vo ussä, vo voorä, vo wiitem vo Schwiiz, vo Rickäbach, vo Züri, vo Bäärä, vo Luzäärä uf Wäggis zuä 2) zeitlich vo geschter, vo fäärä, vo Chiläs heichoo 3) Beschaffenheit vo Silbär, vo Gold, vo Ankä, vo Chääs, vo Holz, vo Iisä, vo Schnee 4) Herkunft vo dr Muättär, vo dr Gottä, vo dr Chilbi, vo miär, vo diär, vo üüs, vo inä, vo öppis, vo nüüd, vo waas, vo sälbär, vo älei, vo nüüd chund nüüd 5) vo Aug von Auge das mag i vo Aug gsee,vo Hand machä (ohne Maschine) vo Hand nää und ässä (ohne Besteck) vo Hand singä (ohne Orgelbegleitung) > vom, vonem, vor, voor, drvoo
vor	bevor	(betont) vor d Sunnä chund vor ass öppis gid! (bevor etwas passiert) vor ass Winter wird vor d is Bett gaasch vor är schtiirbt miär sind vor üüch daa gsii si sind vor dä andärä choo vors tagät vors wintärät vors uus isch vors nachtät vors chund gu rägnä vors chömid vors gand vormä: bevor man (vor mä) vormä ggässä hed vormä is Bett gaad vormä cha ässä, muäs gchochät sii! vormär: bevor wir (vor miär) vormär ggässä hend vormär is Bett sind ..
wäär	wäre	iich wäär scho lang ggangä! ä Schtreich schaffä wäär öppis!
weerä	wehren	weer di! muäsch di weerä! hesch di gweert? eim öppis weerä (verhindern) 1421 dass da niemand werte noch hinderte > Weri
wenig	wenig	öppis wenigs, wenigär wäär mängisch mee! di wenigschtä,as wenig as ä kä bitz! (überhaupt nicht) mid wenigem zfridä
widärhaa	festhalten	mhd widerhaben muäsch mr öppis widärhaa hend dr Hund widär! hend ä widär! är hend ä nüd widärghaa! mä muäss si widärhaa! heb di widär! hend i widär! är hed si widärghaa
witt	willst	witt (witsch) öppis ässä? Lienert sä vil as d’ witt > wellä
wo	welcher	deer wo das gmacht hed das Huus wo üüsäs isch öppis wo niämär weis diä wo nüd choo sind
wüssä	wissen	1424 zuo wüssen i weis, du weisch, är weis, mr wüssid, ich wüsst, ich wüssi, ich ha s gwüsst mä sött dr Wääg wüssä wüssäd är nüüd Gschiidärs? i wüssti nu öppis i wüsst nüd wiä! Wüssär! Wüssi! (wer mit dem Wissen auftrumpft) > Gwüssä, gwüssig
zämächoo	zusammenkommen	wo d Bäch zämächömid da isch öppis zämächoo (hat sich summiert)
zäntumä	überall	(mhd zesamt = zusammen, insgesamt) der kännt mä zäntumä, ä söttig heds zäntumä, äs hed zäntumä öppis,früänär hends d Weisächind zäntumä hii värschtellt Hebel zsendane,
zschlaag	zu Schlage kommen	(urspr. im Gefecht) z Schlaag choo mid eim, mid öppis: gut verstehen
zwidär	zuwider	ä soo öppis isch a dä Hiäsigä zwidär (aläwiil d Händ gää, wämä änand trifft) neu: äs tuäd eim aachotzä, aaschiissä, aaseichä