Muotathaler Dialekt	Schriftsprache	Erläuterung	Foto	Audio
äär	er	äär isch gschuld, nüd iich! > är
Äärbätli	kleine Arbeit	äs schöns Ä��rbätli arbeiten: Wort aarbeitä bei uns ungebräuchlich > schaffä, wärchä
Äärbs	Erbsen	Äärbsä, Äärbsli
Äärdä	Erde	ganzä-n-Äärdä, Himel und Äärdä > Häärd
äärisch, Äärisch	ernst	meintsch äs äärisch? im Äärisch!
Aasatz	Ansatz	än Aasatz vom änä Baaart Ansatz zur Lösung einer mathematischen Aufgabe: dr Aasatz wäär rächt Lippenbildung zum Trompetenspielen: Aasatz haa, nümmä haa
aachoo	angehen, betreffen	wänns uf üüs aachoo wäär
Aarflä	Armvoll	äs Äärfäli Holz Gotthelf umarflen Lienert arflewys engl armfull
Aarmä	Arm	än Aarmä uusgränkt uf d Aarmä nää Äärmäli > Eermel
Abschtäärbisamä		in der Stunde unseres Absterbens Amen.
anähaa	dauern	das Wätter hed anä söttigs Fleisch hed nüd lang anä (hält nicht lange frisch) dr Doktr hed am groossä Hofär gseid, är müäss ufs Häärz uufpassä - da hed deer glachät: as lang as i läbä, heds glaub i anä!
Ändibäärg	Endiberg	Flurname
är	er	(unbetont) är isch gsund är isch gu liggä > äär
as	als	1) as Puur as Chnächt as Goofä 2) so as schöön as geschter as lang as ich weiss wedes as d wottisch as viil as är hed mögä hiä isch nüd as mängä as det as wenig as ander as wiit as gseesch as gwüss as waar as i läbä as lang as ich da z Chilä gaa, singid da nüd all! Vergleich: drüümaal as hööch as hööch as äs Huus 3) je .. desto .. as mee as gisch, as mee as wend 4) dass, damit äs gaad nüüd, as mä da cha machä was mä wiil Schutzengegebet: .. hilf mir leben recht und fromm, as ich zu dir in den Himmel komm! .. as si cha a d Chilbi gaa chochä, as mä s cha ässä sid as das Schtäärbä ärfundä hend öbs etz waar siig, as nümmä alls waar siig? worum sind d Fischli gäärä undär dem Brüggli? - as nüd nass wäärdig, wänns chund gu rägnä 5) an das as Fäscht gaa äs gaad as Läbig 6) weil worum nüüd? - as i nüd wiil! > äs
äsoo	auf diese Weise, dermassen	äsoo muäsch äs machä, nüd anderisch! jä äsoo? äsoo lang äsoo schöön äsoo schwäär
Bäär	Bär	Bäärli mhd bër (übertr. schweres Werkzeug, Ramme)
Bäärhaltä		Stoos Flurname (Halter des Zuchtebers)
Bäärä	Bären	(Mehrzahl)
Bäärä	Stadt Bern	z Bäärä-n-obä > Bäärnär
Bäärä		Gasthaus zum Bären
Bääräbodä		ob Föllmis, ob Schwandboden
Bäärädräck	Bärenkot,beliebte Süssware Lakritze	(Süsswurz)
Bääräfaad	Bärenfad	Illgau
Bääräjagd	Bärenjagd
Bäärälapp	Moosart	(Lapp = Tatze)
Bääräloch	Bergen-Pragel
Bääräsool	Bärensohl
Bäärätaappä	Bärentatze
Bäärätritt	Euloch
Bäärätroos	Stoos
Bäärg	Berg	bäärgschtiigä, z Bäärg gaa: bergsteigen
Bäärgdruck	Bergdruck
Bäärghäärd	Bergerde	Flysch, Heuberg, Gwalpeten
Bäärgmanndli	Härdmanndli
Bäärgschpiägel		Sagenbuch
Bäärgä	Bergen	ober Bisisthal
Bäärgli	kleines Bergheimwesen	Ändibäärg, Heubäärg, Mittibäärg, Obärbäärg ff
Bäärmuätter	Gebärmutter	mhd bermuotter: Mutterkrankheit, Bauchschmerzen, Mutterkraut (Kamille)
Bäärnäli	kleiner Futtertrog	als Kinderbettchen (Hilträtteren) > Züüsel
Bäärnär		Leute von Stadt und Kanton Bern
Bäärnärbiät	Bernbiet	Gebiet vom Kanton Bern
Bäärnärobärland	Berner Oberland
Bäärnärtüütsch	Berndeutsch
bäärschtä	bersten	Muo bäärschä = ächzen. auch bääschä
Baart	Bart	ahd bart Verkl. Bäärtli bäärtlä: liebkosen mit dem Bart Baartli: bärtiger Mann,Kurzform für Bartholomäus >?Tannäbaart
bättä	beten	gu bättä gaa bbättät Bischof Caminada fragte ein Mädchen: hesch hütt au bbettet (Churer Deutsch für bättä) am Morge? - nei, i ha müässä gu d Häfä läärä! (> bettä) zu Gott bättä: Gebet in der Kirche für einen Sterbenden (das geschah einmal für den Rüteli Klemens - da kam er selber dazu!) über ä Tisch bättä: Tischgebet verrichten
bättlä	betteln	“das wäär ja ds Bättlä värsuumät!” auch bättlärä
Baumgaartä	Baumgarten	Baumgäärtli
Beäärdigung	Beerdigung	Leider sind die alten Worte dafür nicht mehr gebräuchlich: z Chilä tuä, Gräbd, Graablegi (Stalder) > Liich, Liichäzuug
Biät	Gebiet	mhd biet > Bäärnärbiet, Baselbiet, Zugerbiet, Züribiet Biet: Alp ob Pragel
bimeich	beim Eid	alte Eidesformel, jetzt nur noch: tatsächlich, gewiss ja bimeich! bimeichschtäärbis! bimeich und Säligkeit! bim Eiker
bishaar	bisher	wie bishar brüchlich >haar neu: bishäär
Blüämalbäärg	Blüämbäärg	Flurname
Bodä	Boden Erdboden	d s Bodä ghiijä d s Bodä schlaa undärä Bodä choo ufum läärä Bodä schlaaffä a Bodä hockä Dr Bodä isch schonu raass choo:? hed einä värzellt, wonär im Ruusch z Bodä gschossä isch!
brandschwarz	brandschwarz	vgl. brandneu > choläbrandäärdäschwarz
Büälärbäärg	Büälärbäärg	Flurname (Geissbützen)
chäärä	jammern, klagen	vgl. Karwoche (Trauerwoche mdh kar Trauer)
chäärbä	kerben, nagen	(Tiere am Holz) mhd kerbe
Chäärbä	Kerbe
Chäärbholz	Kerbholz	> Chlausäbeinär
Chääsreiffä	Holzreifen für runde Käse	kässreiffen > Jäärb
Häärzchäfer	Herzkäfer	(Kosewort)
Chäläbäärg	Kehlenberg	Stoos vgl Famiienname Kellenberger
Chalberbäärg	Kalberberg	Flurname Illgau (Bürgler)
Cheib		Allerweltswort (auch Chaib geschrieben) Kluge: Keib (mhd keibe = Aas, Luder) gemeiner Mensch (ä Cheib, äs Cheibäli), harte Mühe (äs isch ä Cheib bis dett uufä) > Chog Kraftwort: chogä, dummä, huärä, schtäärnä, värrecktä Cheib!
Chilchbäärg	Kilchberg	Flurname vgl. Kilchberg ZH, SG
Chlooschtärbäärg	Klosterberg
Chriäg	Krieg	mhd krieg dr driissgjäärig Chriäg
Chupfärbäärg	Kupferberg
Dänkmaal	Denkmal	Wo s ds Flüügärdänkmaal wägä 1938 hend wellä uufschtellä, hättids d Schächlär gäärä dävoorä ghaa, und di Hindärä dähindä (wägä dä Wiirtschaftä!) - dä hed üsä Vattär dr Voorschlag gmacht, mä sölls uf Redär tuä und ei Wuche dävoorä und ei Wuchä dähindä uufschtellä!
därnaa	danach, nachher	und därnaa sinds .. und därnaa isch .. hörte man früher so schön beim Erzählen,jetzt hört man meistens nachäthäär
di	dich	i ha di gäärä i ha di gsee heb di widär! heds di?
Diänscht	Dienst	i frömbdä Diänschtä, Militäärdiänscht
diich	dich	(betont) diich wends, nüd miich wän ich diich wäär
Bäärädräck	Bärendreck
drii	drei	(ii hoch, gschlossen) ahd drî anderswo: drey drii Mannä, drii Frauä, drii Bäch, drii Fingär ufs Häärz > dritt, drüü
du		du bisch .. du chasch ... du hesch .. Du heiligs Värdiänä! Du heitärä Beck! Du Schtäärnä Cheib! Du värbrännti Zeinä! > ä, duu, e du, t
Eermäl	Ärmel	(-mul)mhd ermel d Tschööppä appziä und d Eermäl ufälitzä! > Aarm��, Äärmäli
eijäärig	einjährig
eis	einig	si sind gaar nüd eis Zwei Lüütli sind niä eis gsii: aläwiil het eis ds Kuntärääri gmacht vom andärä,nur einisch sinds eis gsii: wos bbrunnä hed, hend beed wellä zur Türä uusä!
Eslä	Esel	Mz diä huärä Eslä! Dr Güntärä Balz isch im Militäär mid eim übärä Platz ggangä, än Offiziär chund värbii und seid: wo wend diä zwee Eslä hii? dr Balz seid: am drittä värbii! Äs andärsmaal isch är amänä Offiziär värbii, wo ihm dr Gruäss nüd abgnuu hed,wo dr Balz reklamiärt hed, seid der Offiziär: ich grüässä nüd all Eslä! Da seid dr Balz: abär ii, Herr Haupmä!
Faad	Pfad, Band	mhd phad > Bääräfaad, Iischfaad
Faanä	Fahne	mhd vane alter Kindersang: Schöönä wiissä Faanä, Tuubaksack! (Illgau: Fadä vgl. Kinderlieder 3471) mid Chrüüz und Faanä (Prozession) Won ä Maa bsoffä heichoo isch, rüäft d Frau: han iich äs Chrüüz! - dä rüäft äär: und iich ä Faanä!
Faarä	Farn	ahd farn mhd varen Pfr.von Euw: die besti Streui ist der hohe Faren, aber gar nit der Geissfaren vgl. > Gaarä, Bäärä, Luzäärä
faarä	fahren	mhd varen alte Bedeutung: mit Vieh fahren (= führen), zum Markt, vor allem aber auf die Alpen: vgl. Fahrhabe, Fahrendes Volk, Wallfahrt. Heutige Bedeutung: mit Auto oder Bahn oder Schiff fahren, mit Fahrplan Där Frentschälär isch einisch im Militäär gsii i dr Pünt und isch det inä reformiärti Chilä inä choo,diä isch oni d’Schtüäl flätt läär gsii, käs Bild und nüüd,da hed är gseid: da sind’s meini gfaarä!
Fäärimaa	Fährmann
fäärä	letztes Jahr	mhd verre, verne (schriftdeutsch: ferne Länder, ferne Zeiten) fären zwei Gämschi geschossen
fäärdärig	vom letzten Jahr	mhd verig fäärdärigi (fäärig) Öpfel Hebel fern > vorfäärä
Fäärlä	Alp Färlen	(Goldplangg) Flurname
fäärlä	Ferkel werfen
Fäärli	Ferkel	mhd verhelin > Häsi
Fäärlisuu	Muttersau	mhd varchmuotter
feil	feil, käuflich	mhd veile das isch mär nüd feil der Huäschtä wäär mr etz dä feil!
Fett	Fett	mhd vet > Schmutz, Schmäär
Firä	Firn	(fäärniger Schnee) mhd virre = Ferne vgl Firnerloch Firnboden (Firäbodä, Näppenalp Stoos), Firnalpeli UR
Fischli	Fischlein	Familienname Fischli Worum sind d Fischli äso gäärä underum Brüggli? - As nüd nass wäärdid, wänns chund gu rägnä!
Flüäläbäärg	Flüäläbärg	Flurname
Foorschtbäärg	Forstberg	Heuberg (Namendeutung)
Friibäärg	Freiberg	(Jagd verboten)
Füärär	Führer	Bäärg-, Hölloch-
Füdläloch	Arschloch	Am Palmsunntig hends früänär ä hölzigä Palmesel um d Chilä umägfüärt,einisch wäär är schiär umghiid, und dr Sigärisch hed ä wellä am Schwanz widärhaa,da hed är im dr Schwanz uuszeert - gschwind hed är am Esel is Füdläloch gschpeuzt und dr Schwanz widär inägschtoossä! Daas Glächtär, wos da ghaa hend!
fund	würde finden	ii funds niä äär funds vilcht > findä
Füüfi	Fünf	Zahl uf Füüfi zellä, Füüfi la graad sii, mid Füüfi scho i d Schuäl > Schtäärnä Füüfi
gääch	zornig	gäächä wäärdä
Gaarä	Garn, Garnnetz	mhd garn vgl. Bäärä, Faarä, fäärä, gäärä Gaaräpüntel (Heubündel im Netz)