Muotathaler Dialekt | Schriftsprache | Erläuterung | Foto | Audio |
---|---|---|---|---|
ä | ein | ä Maa ä Frau ä paar ä chli ä jedä ä Ding ä söläs ä diänigä ä kä Bitz ä lengersi mee ganz ä schöönä > äkä, äwägg, du ä lüügsch! ä bisch än Esel! ä hesch ghaa! ä bisch äs! | ||
ä | ihn | hesch ä gsee? äs hed ä ghaa! mä hed ä ghöört si hend ä! | ||
ä | auch | är isch ä nu ggangä! bisch ä scho daa? > au | ||
ä | und | einäzwänzg (einundzwanzig), zweeäzwänzg | ||
ä | den | für ä Vattär für ä Hund für ä Loo vor ä Gmeindraat | ||
ää | Kindersprache: nein, nicht | |||
Aädärli | Äderchen | chiibig Äädärli | ||
Ääli | Liebkosung | äs Ääli gää | ||
Äänd | Nachmahd, Emd, Öhmd, Grummet | (2. Heu) | ||
äändä | Emd einsammeln | det hends scho gäändät | ||
äändlä | ähneln | auch äänälä | ||
äändli | ähnlich | Gotthelf auf und ähnlich | ||
Äänetli | Kindeskinder | |||
Ääni | Ahne, Grossvater, Grossmutter | dr Äni ds Ääni | ||
Äänivater, Äänimueter | Urgrosseltern | |||
Äänis | Anis | Anis-Schnaps lat. anîsum Äänis-Chräpfli | ||
Äärbätli | kleine Arbeit | äs schöns Äärbätli arbeiten: Wort aarbeitä bei uns ungebräuchlich > schaffä, wärchä | ||
Äärbs | Erbsen | Äärbsä, Äärbsli | ||
Äärdä | Erde | ganzä-n-Äärdä, Himel und Äärdä > Häärd | ||
äärisch, Äärisch | ernst | meintsch äs äärisch? im Äärisch! | ||
äär | er | äär isch gschuld, nüd iich! > är | ||
ääs | es | ääs, mis Wiibli! (Appenzell: ääs = eins) | ||
ääsig | essbar | äs ääsigs Gresli essfreudig: äs ääsigs Chuäli Gotthelf: äsig | ||
äbä | eben | mhd eben äbävoll > äbnä, Äbnät, bodänäbä, plattäbä, | ||
äbä | eben | äbä-n-äbä! äbä hesch äs gmacht! äs isch äbä-n-äsoo! Füllwort: är isch alig äbä det hii ggangä mr hend alig äbä früä ghört | ||
äbähööch | gleichhoch, ebenerdig | (in Uri: Lawinenkeil) | ||
äbäinä | ebenerdig | äbäninä Erdgeschoss | ||
äbäuusä | ebenaus | äs gaad äbänuusä: es geht über eine Ebene | ||
äbäwändig | ebenwandig | Heudiele voll bis oben an den Wänden > äbnä, Äbnämatt, Äbnät | ||
Äbär | Eber | Familienname Eberli Äbärli > Süüäber | ||
Äbbeeri | Erdbeeren | |||
äbbeeränä | Erdbeeren sammeln | mer gand gu äbbeeränä | ||
Äbheu | Efeu | > Äbuäch | ||
äbnä | ausebnen | äbnid, äbnid! vo dem isch dr Namä Äbnät choo! | ||
äbnä | eben | äbnä Bodä abnäs Land im äbnä Chrump > äbä | ||
Äbnämatt | Ebnenmatt | Flurname Alpen | ||
Äbnät | Ebnet | Flurname Alpen vgl. Familienname Ebneter, Ebnöther neu: Plateau | ||
Äbuäch | Efeu, Eppich | (auch UR OW Äbuäch) > Äbheu frünär hends alig Äbuäch gholt zum ds Heu schtreckä | ||
ä chli | einen kleinen Bissen | äs isch gad ächli chalt är isch ächli ä chliinä mr sind duä ächli ggangä | ||
Ächs | Axt | äs Ächsli Ächshalm (= Holm) | ||
ächt | echt | (unverfälscht) ächtä Träääsch ächti Eidgenossä! | ||
ächt | vielleicht | oft nur Füllwort isch är ächt choo? chasch ächt hörä? für waas ächt? gid s ächt öppis? | ||
äfärä und änzä | obrigkeitliche | Erlasse verhunzen auch äfnä und antärä > antärä, änzä! BE verantere | ||
Ägärschtä | Elster | |||
äkäbitz | kein bisschen | ä kä Bitz, gar nicht | ||
äkäslood | kein Loot | ä käs Lood, gar nichts | ||
äkäsmaal | niemals | ä käs maal, kein einziges Mal (ein kein mal) | ||
äkeinä | niemand | ä keinä keiner | ||
äläguschi | ins Bett! | frz. allez coucher! | ||
älei | allein | muättärseelänälei engl. alone | ||
äleinig | Alleinkind | äs äleinigsauch äs leinigs diä hend ä nu medigs än äleinägi Religioon! | ||
Älplär | Älpler, Senn, Alphirt | Älpläri, älplärä | ||
Älplärchilbi | Älplerfest | Herbst, jetzt Winter | ||
Älplärmagäronä | Alpspeise | (Magäronä und Gumälimöckä) | ||
äm | ihm | gib äm au öppis! auch: im, em, um | ||
ämal | einmal | äs isch ämal einä i d Schiissä appäghiid, dä hed är drnaa gseid: amänä Oort muäss mä dänk sii! > einisch | ||
ämal | wenigstens | ich ha s ämal chönnä, äs isch ämal ggangä, mä cha s ämal ässä, ämal i ha s gmeint, äs isch nüd ämal chald, einmal weiss man, dass (= ämal weis mä as ..) | ||
än | ein | än Esel, än Änge,l än aarigä, aber auch: ä Esel, ä Ängel .. | ||
änä | jenseits | änädraa, änädurä, änäfürä, änä innä, änä undä | ||
änä | jener | äni, änäs (Illgau: äni Wuchä = letzte Woche) > drsälb, disälb, dässälb | ||
änäfüür | jenseits | |||
änänachä | jenseits | änänachä isch äs scho aaber | ||
änäuusä | dorthinaus | värlogä bis änänuusä (bis dorthinaus) | ||
änand | einander | änand d Hand gää, änand nachägaa | ||
änandäränaa | schnell, eilig, sofort | (= einer dem anderen nach) | ||
änär | jenseits | i dr änärä Schtubäänärisch(t) äusserst z änärischt änä | ||
änät | Duden: “schweizerisch für jenseits” änät äm Pragel, änät äm Bach vgl. Ennetbirg (Gebirgsland jenseits des Gotthards), Ennetmarch (alter Name für Urnerboden), Ennetbaden, Ennetbühl, Ennetbürgen, Ennetmoos, Ennetsee | |||
Änd | Ende | im Änd liggä, da hed diä Liäb äs Änd > Ändi, äntli | ||
ändärä | ändern | äs chönnt si ändärä ds Gwand ändärä (umschneidern) | ||
Ändär | Ender | Familienname | ||
Ändi | Ende | am Ändi vo dr Wält Ändi Jaar Ändi Wuchä Ändi Monät | ||
Ändibäärg | Endiberg | Flurname | ||
Ändifinkä | Hausschuhe aus Stoffenden | Ändiföötschä | ||
Ändilüütä | Endläuten | Ändlüütä | ||
Ängäl | Engel | Ängäli (Engelein)Gasthausname Zum Engel Ängälhaar: Christbaumschmuck > änglisch, Schutzängäl | ||
ängg | eng | viil z ängg änggär machä ängg haa = Atembeschwerden haben (vgl. Lunge Lunggä, FN Enggist) | ||
Ängg Toor | Enges Tor (Wasserbergfirst) | Wiit Toor | ||
Änggi | Atembeschwerden | |||
Änggi | Enge | Enge ZH, Enggistein BE, Aenggenlauenen LU (ob Finsterwald) | ||
Ängländer | Engländer | Mann aus England, Werkzeug aus England | ||
änglisch | englisch | (änglisch Schlüssel, änglisch chönnä) | ||
änglisch | von | (Änglisch Gruoss: Englischer Gruss | ||
änthalbä | enthalben, halbieren | (Heu, Äpfel usw) | ||
äntläff | elf | eintleff | ||
äntli | endlich | äntlächä > Änd | ||
änzä | verhunzen | si hend ä ggänzt > äfärä, antärä | ||
Änzä | Enzian | mhd enzian lat gentiana BE Jänzene | ||
Änzänä | Enzenen | Änzänä Balz, Änzänä Melk | ||
Änzäwüürzä | Enzianwurzeln (zum Schnapsbrennen) | (zum Schnapsbrennen) | ||
Änzioonä | Enzian (Pflanze, Schnaps) 1809 Tschalun | 1809 Tschalun (> aachoo) | ||
änznä | Enzian | (grosser gelber Enzian) | ||
appälitzä | Ärmel wider herunterrollen | d Eermel appälitzä > litzä | ||
är | er | (unbetont) är isch gsund är isch gu liggä > äär | ||
är | ihr | (unbetont: iär) är simmär nüd värkoo är hend is nüüd gseid | ||
ärä | einer | in ärä Schtund | ||
ärä | ihr | (Dativ) är hed ärä ä Schmutz gää Hau a dr Chatz dr Schwanz ab .. lach ärä nu äs Schtümpli draa .. | ||
ärachtä | erachten, bemerken | chasch di ärachtä | ||
ärbeitä | erwarten | är heds scher nüd mögä ärbeitä | ||
ärbiissä | todbeissen | dr Hund hed der Chüngäl ärbissä hed di dr Gwundär ärbissä? | ||
ärbuuä | erbauen | värbuuä | ||
ärbuudlä | verprügeln | unsanft behandeln | ||
ärchalä | erkalten | kalt werden | ||
ärchächä | kräftiger werden | |||
ärchännä | erkennen | mä mag si nümmä ärchännä i denä Riätärä! | ||
ärchiimä | aufkeimen, wieder genesen | bisch ärchiimät? | ||
ärchlüpfä | jemanden erschrecken | värchlüpfä | ||
ärduurä | erdauern | mhd erduren är heds nu mögä ärduurä | ||
ärfeckärä | plagen, schikanieren | |||
ärgaa | ergehen | ä Wääg ärgaa i zwee Schtundä | ||
ärgaa | entgehen | das isch mär etz ärgangä | ||
ärgää | ergeben | Ergebnis zeitigen äs hed schöön ärgää äs mag nüüd ärgää (Ernte) | ||
ärgäächä | erzürnen | jäh erzürnen auch ärgraadä | ||
ärgägä | entgegen | gang im ärgägä! geh ihm entgegen! | ||
ärgägähaa | entgegenhalten, Widerstand leisten | |||
ärgaltä | galt werden, keine Milch geben | eine Milch geben | ||
ärgantä | in der Gant stehen | |||
ärgattärä | ergattern | (durch ein Gatter hindurch) mit List erhaschen | ||
ärgräslä | erwischen | diä Grippä hed mi schöön ärgräslät mhd graezen (wüten) vgl grässlich | ||
ärguslä | arg hernehmen | ärhudlä | ||
ärhaltä | erhalten | (Unterhalt geben): i möchts niä ärhaltä > übärchoo | ||
ärhändlä | erhandeln | mit den Händen schlagen, prügeln | ||
ärhärä | an den Haaren ziehen | si hend änand scho nu ärhärät! | ||
ärheckä | erstechen | är hed ä ärheckt | ||
ärhudlä | erhudeln, arg hernehmen | äs hed ä ärhudlät (Krankheit) | ||
ärhuusä | erhausen, ersparen | |||
äringlä | erinnern | (alt) da hand wier uns erynglet | ||
ärläsä | erlesen | (unpassendes herauslesen) Beeri ärläsä vgl. erlesene Speisen | ||
ärleebä | zornig werden | är isch schonu ärleebät | ||
ärlickä | herausfinden, dahinterkommen | (erblicken) är hed s ärlickt | ||
ärliidä | aushalten | nüd zum ärliidä, nüd ärlittä Meister zum Knecht: äs ärliid da nur nu einä är und iich gaa nüüd! > värliidä | ||
ärlinggsä | auf listige, trügerische Art erwerben | |||
ärlodälä | erschüttern, zum Wackeln bringen | lodälä | ||
ärlogä | erlogen | ärschtunkä und ärlogä | ||
ärlöösä | erlösen | Aarmi Seelä ärlöösä | ||
ärmeerä | in der Abstimmung das Mehr erhalten | |||
ärnamsä | ernennen | |||
ärneuslä | durchsuchen | mhd ernoisen > neusä | ||
ärnüälä | durchwühlen | |||
ärnüüärä | erneuern | mhd erniuwern ds Landrächt ärnüüärä auf Besuch kommen | ||
ärnüüssä | niessen | är hed si müässä weiswiä ärnüssä | ||
ärpünggä | mit Fusstritten behandeln | |||
ärreischtä | ||||
ärringglä | strafen, quälen | |||
ärrüäffä | mit Rufen erreichen | är hed ä nu mögä ärrüäffä | ||
ärschaffä | Lehrer: wer hed dWält ärschaffä? - Schüler: ii nüüd! | |||
ärschiässä | erschiessen | dr Blitz hed ä Maa und äs Rind ärschossä | ||
ärschiinä | erscheinen | Günteren Balz sollte vor Gericht erscheinen, da meinte er: är chönn nüd ärschiinä, är läbi nu! | ||
ärschlaa | verprügeln | (nicht zu Tode) mhd erslân > värschlaa dr Pfandweibel hed gsee, we da ä Fecker si Frau eeländ ärschlaad,won är hed wellä mit dem chiippä, isch sii uufgschossä und seid: das isch mii Maa! | ||
ärschtunkä | erstunken | ärschtunkä und ärlogä = völlig erlogen | ||
ärschtützä | abstützen | uf ä Winter ds Dach ärschtützä i dr Hüttä muäsch di ächli ärschtützä, susch ghiisch um! | ||
ärsoorgä | mit Sorgen erwarten | muäsch äs nüd so ärsoorgä! | ||
ärteubä | zornig machen | mhd ertouben auch: Wunden aufwühlen | ||
ärthaa | aufrechthalten | d Bei ärthend mi nümmä! entgegenstemmen magsch nu ärthaa? > värthaa - | ||
ärtleenä | entlehnen | öppis vo öppärum > värleenä | ||
ärtlimmä | auftauen | lugg, locker OW ertlimme | ||
ärtroolä | zu Tode erfallen | mhd ervallen >värtroolä | ||
ärtrumpä | mit den Fäusten verprügeln | (auf einem herumtrommeln) | ||
ärtschlaaffä | entschlafen | mhd erslâfen > värtschlaaffä | ||
ärtüüflä | erteufeln, verprügeln | värtüüflä | ||
ärtwännä | eingewöhnen | värtwännä | ||
ärwaarmä | warm werden | bim Wärchä ärwaarmät mä > ärweermä | ||
ärwadlä | Äpfel schütteln | Baum zum Wackeln bringen | ||
ärweermä | erwärmen, warm machen | > ärwaarmä | ||
ärweiggä | wippend | (schwere Dinge) | ||
ärwellä | Milch auwallen lassen | mhd erwallen > Wellgruäbi | ||
ärwutschä | erwischen | neu värw(t)wütschä | ||
ärzellä | erzählen | mhd erzellen meist aber värzellä | ||
ärzundlä | hart hernehmen | Härdmänndliwort mhd erzünden (=entzünden) | ||
äs | es | äs rägnät äs schniid äs dunndärät äs chund gu rägnä äs isch Sunntig äs isch si derwärt > ääs, is | ||
äs | ein | äs Fäscht äs Mässer äs bitzäli > eis, ei | ||
äs | so | äs we abghauä dr Vatter äs we vom Bodä värschlückt> as | ||
äs | irgend | äs weer isch nämä äs wiä i d Schiissä appäghiid, und wo all glachät hend, seid är: äs woo muäss einä dänk sii! | ||
Äschä | Asche | (Aschsche, Äschschä) mhd esche äschlichä (äschäli) Midwuchä: Aschermittwoch mhd ascher, escher engl ash, ashy | ||
äschpliziärä | explizieren, erklären, erläutern | MK väräschpliziärä: ein grosses Maul führen | ||
äsiä | manchmal | ä siä gad äsiä äsiä einisch äsiä isch äs guät und äsiä gaar nüüd ehemals äs isch nämä nümmä wen äsiä Einschränkung von je (immer) = jeweilen, zuweilen, etwa > siä | ||
äso | irgendwie | ä so gaads? - äs gaad äso! Hauts? - Nüd äso! Füllwort: äso chliini Aügli dr Näfel hangät äso inä äso afig ä paar | ||
äsoo | auf diese Weise, dermassen | äsoo muäsch äs machä, nüd anderisch! jä äsoo? äsoo lang äsoo schöön äsoo schwäär | ||
Äss | Ess | äs Äss, mit zwei Äss schriibä äs Süüschwänzli Äss | ||
ässä | essen | ich isä, du isisch, är isst, mr ässid, is! ässid! ässädmär! ich ääs, ich ässi, ich ha ggässä ds Ässä bringä aaggässnigs uusässä | ||
äsweer | jemand | |||
äswiä | irgendwie | |||
äswoo | irgendwo | äs | ||
äuffnä | äuffnen | mhd ufenen Kluge: aufen (mehren) >?hüüffälä | ||
äugäli | Äuglein | (sprich: Eugli) ganz verbääggäti Äugäli | ||
äugäli | äugäli luägä sehr genau | luägä sehr genau hinschauen | ||
äwägg | weg | enweg engl away äwägg! wiit äwägg vom Määndig äwägg vo Schwiiz awägg durinä vom Riäd awägg duruusä | ||
äwäggbuuä | an einen anderen Ort hinbauen | |||
äwägggaa | weggehen | gang äwägg! | ||
äwäggghiijä | wegwerfen | wegfallen d Fluä isch det äwägghiid! | ||
äwäggschtoossä | wegstossen | d Laui chönnt ds Huus äwäggschtoossä | ||
äwäggtuä | wegtun, entfernen, abtun | (Notschlachtung von Tieren) | ||
äwäggzeerä | wegreissen | abzeerä | ||
äwägziä | einen Gegenstand an einen anderen Ort hinziehen | |||
Äxaamä | Examen | |||
äxakt | exakt, genau | |||
Äxämpel | Exempel | Beispiel | ||
äxgüsi | Entschuldigung! | |||
Äxischtänz | Existenz, Lebensgrundlage | är hed mit dem ä kän Äxischtänz | ||
äxtärä | extra | eigens das hed är äxtärä gmacht äxtärä für diich gmacht neu äxtraanig > ztratz | ||
äxpräss | ägschpräss express zum Trotz äxpräss hed ärs gmacht Gotthelf express | |||
Äxpräss | Expressbrief | |||
ääbälä | kindisch umgehen mit etwas | > biibääbälä, värbääbälä | ||
badärä | ärgern | muäsch di nüd äso badärä! (Ärger mit teuren Preisen bei Badekuren und Tagsatzungen zu Baden AG) | ||
chiibägi Sitzig | Ämterverteilung | |||
änädurä | dort durch | |||
Eermäl | Ärmel | (-mul)mhd ermel d Tschööppä appziä und d Eermäl ufälitzä! > Aarmä, Äärmäli | ||
eermär | ärmer | > aarm lengersi eermär | ||
eermscht | ärmste | där Eermscht cha mid wenigäm zfridä sii das sind scho di eermschtä, wo ... | ||
eltär | älter | är isch eltär isch eltär woordä | ||
Elti | Älte | (Alter) i siinär Elti, vor Elti nümmä mögä, dr Elti naa iischriibä | ||
eltisch | ältest | där elltisch di allärelltisch Früänär hend is Nuschis die beschtä Magäronä ghaa, und is Heiriwiisis däs eltisch Brood > alt | ||
ergär | ärger | äs isch nu ergär woordä | ||
Ergär | Ärger | da hed mä nüüd weder Ergär mhd erger | ||
ergärä | ärgern | da chasch di nur ergärä | ||
Escht | Äste | Eschtli Ästlein > Ascht (Ast) | ||
etzä | äsen, abweiden lassen | mhd atzen, etzen das tüämmär dä nu etzä äs isch ggetzt (LB Glossar: etzen = durch unerlaubtes Weiden abnützen, Atzung = Tierschaden) > Atzig | ||
änäfüür | dort | |||
ärgaugglä | Trämel schütteln beim Reisten | |||
Ghiium | Älplerspeise, Rührum | |||
nachäschlaa | ähnlich werden | är schlaad am Altä nachä vgl. aus der Art schlagen | ||
äs Gnuusch | zerknüllte Sachen | |||
öpfälä | Äpfel pflücken | (erlaubt oder unerlaubt) ggöpfälät | ||
Öpfäli | Äpfelein | mhd epfelîn | ||
Schtunggäwerni | Älplergericht | (Brood und Niidlä värchnoosät,andere: Fänz mid Niidlä anschtatt mid Ankä) anderswo -weermi | ||
tröölä | Ämter-Erschleichung | mhd troelen | ||
Ussär | Äussere, Ausländer | (ausserhalb Muotathal, Land Schwyz) än Ussärä Ussäri, kä Hiäsägi! 1315 mit den Uzzeren so di Ussern frävel begant Flurname: Ussär Gibel vgl Ausser Schwyz, Ausser Dorf, Ausser Rhoden, Ausser Ferrera, Ausser Berg > Innär- | ||
a | an | a dr Sunnä a dr Muotaa a d Heiteri gaa a d Händ früürä a dr Naasä nää a Wiänachtä a dä Fiirtigä a dr Fasnacht a dr Gmeind (an der Versammlung) a dä Bluämä schmöckä, Wemfall (Dativ) a wem bisch du? a wem isch das Auto? gib s a dä Goofä! gib s a miär! seisch äs a niämerem! a dem gseet mäs nüd aa a allem aa Hau a dr Chatz dr Schwanz ab > a dr, am, an | ||
aa | gemäss, nach | a allem aa, miär aa,mä kännt ä am Model aa, am Redä aa, am Gaa aa, am Juuzä aa | ||
Aabuu | Anbau | äs Aabüüli kleiner Anbau | ||
Aahänkär | Anhänger | (am Lastwagen) | ||
Aahebi | Fester Standort | i gfindä käs Aahebi | ||
Aalauf | Anlauf | än Aalauf nää ohne Anlauf: siehe aahäbligä | ||
Aaleggätä | Anlegung, Kleidung, Gewand | was hesch au für ä Aaleggätä! | ||
Aamääli | Anmal | Spuren von alten Wegen oder Gebäuden anderswo: Muttermal | ||
Aareisig | Einrichtung | Arbeitsvorgang ä schööni Aareisig! | ||
Aasatz | Ansatz | än Aasatz vom änä Baaart Ansatz zur Lösung einer mathematischen Aufgabe: dr Aasatz wäär rächt Lippenbildung zum Trompetenspielen: Aasatz haa, nümmä haa | ||
Aaschiin | Anschein | äs macht dr Aaschiin äs chömm gu rägnä | ||
Aazündär | Anzünder | mä müässt nur nu dr Aazündär haa! > Zündär | ||
Aazuug | Bettüberzug | Ziächä neu: Anzug > Kleidig | ||
aabiissä | anbeissen | än aabbissnä Öpfel | ||
aabrännä | anbrennen | d Gümel tüänd etz dä aabrännä sind aabrännt | ||
aabruuchä | anbrauchen | Hesch guäti Voorsätz gmacht fürs nüü Jaar? - Nei, i ha nu die altä, nu nüd aabruucht! | ||
aabüätzä | annähen | büätzä | ||
aabuuä | anbauen | |||
aacheerä | ankehren, anpacken | är weiss wiä aacheerä | ||
aacheerig | ankehrig | gelehrig, geschickt äs aacheerigs Meitli | ||
aachoo | berühren | nüd aachoo am frisch Gmaalätä! bisch aachoo! | ||
aachoo | Feuer fangen | ds Huus isch aachoo! (Schülerdeutsch: das Haus ist angekommen!) “1809 sind 3 Häuser verbrunnen in der Tschalun, weil ein Glarner Enzionen Wurzlen brannte und davon angekommen sind!” | ||
aachoo | angehen, betreffen | wänns uf üüs aachoo wäär | ||
aadingä | andingen, ans Herz legen | (spr. aatingä) si heb mers weis wiä aadinget aatungä: angedungen | ||
aafaa | anfangen | mä sött einisch aafaa wer hed aagfangä? | ||
aafrüürä | anfrieren | da früürid d Schue am Bode aa! auch: aagfrüürä | ||
aafüürä | Feur anmachen | gang gu aafüürä! ich ha aagfüürät | ||
aagaa | beginnen | d Chilä, d Schuel, ds Theater gaad aa | ||
aagaa | anfangs | aagänds Winter | ||
aagää | angeben | am Schlittä aagää aagää bim Jassä der Takt aagää dr Hund tuäd aagää (gibt Alarm) hööch aagää (schwindeln) | ||
aagattigä | ins Werk setzen | we chönnt mä jetzt das aagattigä? > Gattig | ||
aaggässä | angefressen | aaggässnä Chääs, Öpfel, Mockä | ||
aaghiijä | Anriss nehmen | (Laui, Schlipf) > aariitä | ||
aagleid | angekleidet | bisch afig aagleid? > aaleggä | ||
aagnuu | angenommen | äs Aagnuus: ein angenommenes Kind > aanää | ||
aagrüärt | angeworfen | dr Chnüsel übärchoo we aagrüärt > rüärä | ||
aagschauä | anschauen | gschau s aa: äs isch diis! | ||
aagschiirä | das Geschirr | ds Ross aagschiirä Sigrist: i muess der Pfarr gu aagschiirä (Messgewand anlegen) | ||
aagsee | ansehen | mä chan ums aagsee, mä hed ums aagsee | ||
aagwännä | angewöhnen | mä muäss dä Goofä das aagwännä | ||
aagwisä | angewiesen | ufs Aarmägäld aagwisä | ||
aahaa | anleiten | mä muess d Goofä zum Folgä aahaa, susch folgits niä! | ||
aaghaa | angehabt | är hed ä kä Schuä aaghaa | ||
aahäbligä | vom Stand aus | (springen) | ||
aahäbägslä | vom Stand aus | (springen) | ||
aahänkä | anhängen | ä Wagä aahänkä dr Schnee hänkt aa (hat Gewicht) d Obschtbäum hänkid aa (tragen reiche Früchte) äs faad mr afä aahänkä (beschwerlich werden) | ||
aaheimälä | anheimeln | (Duden: südwestdt) äs tuäd eim ghörig aaheimälä | ||
aahauä | anschneiden | neu: ansprechen, anrempeln | ||
aahockä | ankleben | in der Pfanne | ||
aalaa | anbehalten | dr Lismär aalaa | ||
aalääg | sanft ansteigend | äs gaad aalääg uufä | ||
aalänä | anlehnen | nüd aalänä! > Länä | ||
aalauffä | beschlagen werden | (Fenster) | ||
aalauffä | einlaufen | (Sport, Motor) | ||
aaleerä | anlernen | aaggleert angelernt | ||
aaleggä | anlegen | legg öppis aa! Mist: Mischt aaleggä neu: Kapital anlegen > aagleid | ||
aalintä | linde machen, aufweichen | dr Rägä hed dr Bodä aaglintät > lint | ||
aaluägä | anschauen | Männdäli aaluägä > gschauä | ||
aamachä | Speisen | Salaad aamachä aamächälig | ||
aamachä | Anreiz | das macht mi gaar nüüd aa (keine Lust danach) | ||
aamerkä | anmerken | merksch um gaar nüüd aa! | ||
aanää | annehmen | we niids di aa? (wie gefällt es dir?) > aagnuu, wool aanää | ||
aapütschä | anstossen | pütschä | ||
aareisä | herrichten | Aarbed aareisä der Tisch aareisä aagreisät | ||
aareisä | anhetzen | muäss dr der Hund aareisä? schriftdeutsch anreisen (ankommen) > Aareisig | ||
aariitä | den Anriss nehmen | det obä aagrittä > aaghiijä | ||
aarüärä | anwerfen | Schtei aarüärä | ||
aarüärä | berühren | nüd aarüärä! | ||
aarüärä | anrühren | dr Brii aarüärä | ||
aaschiässä | mit Scheissen beginnen | mit Schiessen den Anfang machen | ||
aaschiässä | nicht tödlich treffen | (bloss aagschossä) | ||
aaschiässä | anstossen | dr Grind aaschiässä, aagschossä | ||
aaschiissä | anscheissen | (wörtlich und bildlich) | ||
aaschlaa | anschlagen | ä Zädel aaschlaa dr Grind aaschlaa | ||
aaschnerzä | anschnauzen | Stöösler-Gedicht: wiit hindärä hends müässä z Chilä is Taal, und aagschnerzt heds dr Pfarr nu medän äs maal! > schnerzä | ||
aaschriibä | anschreiben | äs aagschribäs (aagschribnigs) Huus | ||
aaschtaa | anstehen | in die Reihe zum Biichtä aaschtaa | ||
aaschtaa | passen | äs schtaad im wool aa (passt gut zu ihm) | ||
aaschtellä | anstellen | käs Bei chönnä aaschtellä (keinen Stand gewinnen) | ||
aaschtiflä | anstiefeln | (wörtlich, bildlich: anstiften), aagschtiflät | ||
aaschtiilä | einen Stil anbringen | (an Schaufel, Pickel, Sense) | ||
aasetzä | ansetzen | der Schnee mag scho aasetzä (am Boden haften) am Gwand aasetzä | ||
aattaa | angetan | aatuä | ||
aatääplä | berühren | nüd alls aatääplä! > Taapä | ||
aatätschä | den Kopf anschlagen | dr Grind aatätschä aatätscht > tätschä | ||
aateiggä | Teig bereiten | Aateiggätä | ||
aatischä | antischen | tüänd afig aatischä! | ||
aaträägä | zum Kauf anbieten | Fleisch aaträägä sich zur Hilfe anbieten: si hend si aatreid üüs gu hälffä | ||
aaträffä | antreffen | äs trifft aa! äs hed aatroffä! | ||
aatriibä | antreiben | das Wättär hed d Bäch schöön aatribä | ||
aatröölä | anrollen | in Bewegung setzen > tröölä | ||
aatuä | antun | das söttisch eim nüd aatuä! | ||
aawäägä | Weg anbahnen | Lienert agwäged | ||
aazeerä | Anriss nehemn | (Laui, Schlipf) det obä aazeert > aariitä, aaghiijä | ||
aazeichnä | anzeichen | (Bäume zum Fällen, Vieh zum Unterscheiden) | ||
aazellä | anzählen | aazellä, Böllä schellä, d Chatz gaad uf Wallisellä .. (Kinderlied) | ||
aazündä | anzünden | (Licht, Feuer, Pfeife, Stumpen), neu: erzürnen | ||
Aabäd | Abend | guete-n-Aabäd drii Ääbig lang > Fiirabäd | ||
Aabädässä | Abendesen | z Abig essen > Zaabäd | ||
Aabädroot | Abendrot |
Dialekt: | ä |
Deutsch: | ein |
ä Maa ä Frau ä paar ä chli ä jedä ä Ding ä söläs ä diänigä ä kä Bitz ä lengersi mee ganz ä schöönä > äkä, äwägg, du ä lüügsch! ä bisch än Esel! ä hesch ghaa! ä bisch äs! | |
Dialekt: | ä |
Deutsch: | ihn |
hesch ä gsee? äs hed ä ghaa! mä hed ä ghöört si hend ä! | |
Dialekt: | ä |
Deutsch: | auch |
är isch ä nu ggangä! bisch ä scho daa? > au | |
Dialekt: | ä |
Deutsch: | und |
einäzwänzg (einundzwanzig), zweeäzwänzg | |
Dialekt: | ä |
Deutsch: | den |
für ä Vattär für ä Hund für ä Loo vor ä Gmeindraat | |
Dialekt: | ää |
Deutsch: | |
Kindersprache: nein, nicht | |
Dialekt: | Aädärli |
Deutsch: | Äderchen |
chiibig Äädärli | |
Dialekt: | Ääli |
Deutsch: | Liebkosung |
äs Ääli gää | |
Dialekt: | Äänd |
Deutsch: | Nachmahd, Emd, Öhmd, Grummet |
(2. Heu) | |
Dialekt: | äändä |
Deutsch: | Emd einsammeln |
det hends scho gäändät | |
Dialekt: | äändlä |
Deutsch: | ähneln |
auch äänälä | |
Dialekt: | äändli |
Deutsch: | ähnlich |
Gotthelf auf und ähnlich | |
Dialekt: | Äänetli |
Deutsch: | Kindeskinder |
Dialekt: | Ääni |
Deutsch: | Ahne, Grossvater, Grossmutter |
dr Äni ds Ääni | |
Dialekt: | Äänivater, Äänimueter |
Deutsch: | Urgrosseltern |
Dialekt: | Äänis |
Deutsch: | Anis |
Anis-Schnaps lat. anîsum Äänis-Chräpfli | |
Dialekt: | Äärbätli |
Deutsch: | kleine Arbeit |
äs schöns Äärbätli arbeiten: Wort aarbeitä bei uns ungebräuchlich > schaffä, wärchä | |
Dialekt: | Äärbs |
Deutsch: | Erbsen |
Äärbsä, Äärbsli | |
Dialekt: | Äärdä |
Deutsch: | Erde |
ganzä-n-Äärdä, Himel und Äärdä > Häärd | |
Dialekt: | äärisch, Äärisch |
Deutsch: | ernst |
meintsch äs äärisch? im Äärisch! | |
Dialekt: | äär |
Deutsch: | er |
äär isch gschuld, nüd iich! > är | |
Dialekt: | ääs |
Deutsch: | es |
ääs, mis Wiibli! (Appenzell: ääs = eins) | |
Dialekt: | ääsig |
Deutsch: | essbar |
äs ääsigs Gresli essfreudig: äs ääsigs Chuäli Gotthelf: äsig | |
Dialekt: | äbä |
Deutsch: | eben |
mhd eben äbävoll > äbnä, Äbnät, bodänäbä, plattäbä, | |
Dialekt: | äbä |
Deutsch: | eben |
äbä-n-äbä! äbä hesch äs gmacht! äs isch äbä-n-äsoo! Füllwort: är isch alig äbä det hii ggangä mr hend alig äbä früä ghört | |
Dialekt: | äbähööch |
Deutsch: | gleichhoch, ebenerdig |
(in Uri: Lawinenkeil) | |
Dialekt: | äbäinä |
Deutsch: | ebenerdig |
äbäninä Erdgeschoss | |
Dialekt: | äbäuusä |
Deutsch: | ebenaus |
äs gaad äbänuusä: es geht über eine Ebene | |
Dialekt: | äbäwändig |
Deutsch: | ebenwandig |
Heudiele voll bis oben an den Wänden > äbnä, Äbnämatt, Äbnät | |
Dialekt: | Äbär |
Deutsch: | Eber |
Familienname Eberli Äbärli > Süüäber | |
Dialekt: | Äbbeeri |
Deutsch: | Erdbeeren |
Dialekt: | äbbeeränä |
Deutsch: | Erdbeeren sammeln |
mer gand gu äbbeeränä | |
Dialekt: | Äbheu |
Deutsch: | Efeu |
> Äbuäch | |
Dialekt: | äbnä |
Deutsch: | ausebnen |
äbnid, äbnid! vo dem isch dr Namä Äbnät choo! | |
Dialekt: | äbnä |
Deutsch: | eben |
äbnä Bodä abnäs Land im äbnä Chrump > äbä | |
Dialekt: | Äbnämatt |
Deutsch: | Ebnenmatt |
Flurname Alpen | |
Dialekt: | Äbnät |
Deutsch: | Ebnet |
Flurname Alpen vgl. Familienname Ebneter, Ebnöther neu: Plateau | |
Dialekt: | Äbuäch |
Deutsch: | Efeu, Eppich |
(auch UR OW Äbuäch) > Äbheu frünär hends alig Äbuäch gholt zum ds Heu schtreckä | |
Dialekt: | ä chli |
Deutsch: | einen kleinen Bissen |
äs isch gad ächli chalt är isch ächli ä chliinä mr sind duä ächli ggangä | |
Dialekt: | Ächs |
Deutsch: | Axt |
äs Ächsli Ächshalm (= Holm) | |
Dialekt: | ächt |
Deutsch: | echt |
(unverfälscht) ächtä Träääsch ächti Eidgenossä! | |
Dialekt: | ächt |
Deutsch: | vielleicht |
oft nur Füllwort isch är ächt choo? chasch ächt hörä? für waas ächt? gid s ächt öppis? | |
Dialekt: | äfärä und änzä |
Deutsch: | obrigkeitliche |
Erlasse verhunzen auch äfnä und antärä > antärä, änzä! BE verantere | |
Dialekt: | Ägärschtä |
Deutsch: | Elster |
Dialekt: | äkäbitz |
Deutsch: | kein bisschen |
ä kä Bitz, gar nicht | |
Dialekt: | äkäslood |
Deutsch: | kein Loot |
ä käs Lood, gar nichts | |
Dialekt: | äkäsmaal |
Deutsch: | niemals |
ä käs maal, kein einziges Mal (ein kein mal) | |
Dialekt: | äkeinä |
Deutsch: | niemand |
ä keinä keiner | |
Dialekt: | äläguschi |
Deutsch: | ins Bett! |
frz. allez coucher! | |
Dialekt: | älei |
Deutsch: | allein |
muättärseelänälei engl. alone | |
Dialekt: | äleinig |
Deutsch: | Alleinkind |
äs äleinigsauch äs leinigs diä hend ä nu medigs än äleinägi Religioon! | |
Dialekt: | Älplär |
Deutsch: | Älpler, Senn, Alphirt |
Älpläri, älplärä | |
Dialekt: | Älplärchilbi |
Deutsch: | Älplerfest |
Herbst, jetzt Winter | |
Dialekt: | Älplärmagäronä |
Deutsch: | Alpspeise |
(Magäronä und Gumälimöckä) | |
Dialekt: | äm |
Deutsch: | ihm |
gib äm au öppis! auch: im, em, um | |
Dialekt: | ämal |
Deutsch: | einmal |
äs isch ämal einä i d Schiissä appäghiid, dä hed är drnaa gseid: amänä Oort muäss mä dänk sii! > einisch | |
Dialekt: | ämal |
Deutsch: | wenigstens |
ich ha s ämal chönnä, äs isch ämal ggangä, mä cha s ämal ässä, ämal i ha s gmeint, äs isch nüd ämal chald, einmal weiss man, dass (= ämal weis mä as ..) | |
Dialekt: | än |
Deutsch: | ein |
än Esel, än Änge,l än aarigä, aber auch: ä Esel, ä Ängel .. | |
Dialekt: | änä |
Deutsch: | jenseits |
änädraa, änädurä, änäfürä, änä innä, änä undä | |
Dialekt: | änä |
Deutsch: | jener |
äni, änäs (Illgau: äni Wuchä = letzte Woche) > drsälb, disälb, dässälb | |
Dialekt: | änäfüür |
Deutsch: | jenseits |
Dialekt: | änänachä |
Deutsch: | jenseits |
änänachä isch äs scho aaber | |
Dialekt: | änäuusä |
Deutsch: | dorthinaus |
värlogä bis änänuusä (bis dorthinaus) | |
Dialekt: | änand |
Deutsch: | einander |
änand d Hand gää, änand nachägaa | |
Dialekt: | änandäränaa |
Deutsch: | schnell, eilig, sofort |
(= einer dem anderen nach) | |
Dialekt: | änär |
Deutsch: | jenseits |
i dr änärä Schtubäänärisch(t) äusserst z änärischt änä | |
Dialekt: | änät |
Deutsch: | |
Duden: “schweizerisch für jenseits” änät äm Pragel, änät äm Bach vgl. Ennetbirg (Gebirgsland jenseits des Gotthards), Ennetmarch (alter Name für Urnerboden), Ennetbaden, Ennetbühl, Ennetbürgen, Ennetmoos, Ennetsee | |
Dialekt: | Änd |
Deutsch: | Ende |
im Änd liggä, da hed diä Liäb äs Änd > Ändi, äntli | |
Dialekt: | ändärä |
Deutsch: | ändern |
äs chönnt si ändärä ds Gwand ändärä (umschneidern) | |
Dialekt: | Ändär |
Deutsch: | Ender |
Familienname | |
Dialekt: | Ändi |
Deutsch: | Ende |
am Ändi vo dr Wält Ändi Jaar Ändi Wuchä Ändi Monät | |
Dialekt: | Ändibäärg |
Deutsch: | Endiberg |
Flurname | |
Dialekt: | Ändifinkä |
Deutsch: | Hausschuhe aus Stoffenden |
Ändiföötschä | |
Dialekt: | Ändilüütä |
Deutsch: | Endläuten |
Ändlüütä | |
Dialekt: | Ängäl |
Deutsch: | Engel |
Ängäli (Engelein)Gasthausname Zum Engel Ängälhaar: Christbaumschmuck > änglisch, Schutzängäl | |
Dialekt: | ängg |
Deutsch: | eng |
viil z ängg änggär machä ängg haa = Atembeschwerden haben (vgl. Lunge Lunggä, FN Enggist) | |
Dialekt: | Ängg Toor |
Deutsch: | Enges Tor (Wasserbergfirst) |
Wiit Toor | |
Dialekt: | Änggi |
Deutsch: | Atembeschwerden |
Dialekt: | Änggi |
Deutsch: | Enge |
Enge ZH, Enggistein BE, Aenggenlauenen LU (ob Finsterwald) | |
Dialekt: | Ängländer |
Deutsch: | Engländer |
Mann aus England, Werkzeug aus England | |
Dialekt: | änglisch |
Deutsch: | englisch |
(änglisch Schlüssel, änglisch chönnä) | |
Dialekt: | änglisch |
Deutsch: | von |
(Änglisch Gruoss: Englischer Gruss | |
Dialekt: | änthalbä |
Deutsch: | enthalben, halbieren |
(Heu, Äpfel usw) | |
Dialekt: | äntläff |
Deutsch: | elf |
eintleff | |
Dialekt: | äntli |
Deutsch: | endlich |
äntlächä > Änd | |
Dialekt: | änzä |
Deutsch: | verhunzen |
si hend ä ggänzt > äfärä, antärä | |
Dialekt: | Änzä |
Deutsch: | Enzian |
mhd enzian lat gentiana BE Jänzene | |
Dialekt: | Änzänä |
Deutsch: | Enzenen |
Änzänä Balz, Änzänä Melk | |
Dialekt: | Änzäwüürzä |
Deutsch: | Enzianwurzeln (zum Schnapsbrennen) |
(zum Schnapsbrennen) | |
Dialekt: | Änzioonä |
Deutsch: | Enzian (Pflanze, Schnaps) 1809 Tschalun |
1809 Tschalun (> aachoo) | |
Dialekt: | änznä |
Deutsch: | Enzian |
(grosser gelber Enzian) | |
Dialekt: | appälitzä |
Deutsch: | Ärmel wider herunterrollen |
d Eermel appälitzä > litzä | |
Dialekt: | är |
Deutsch: | er |
(unbetont) är isch gsund är isch gu liggä > äär | |
Dialekt: | är |
Deutsch: | ihr |
(unbetont: iär) är simmär nüd värkoo är hend is nüüd gseid | |
Dialekt: | ärä |
Deutsch: | einer |
in ärä Schtund | |
Dialekt: | ärä |
Deutsch: | ihr |
(Dativ) är hed ärä ä Schmutz gää Hau a dr Chatz dr Schwanz ab .. lach ärä nu äs Schtümpli draa .. | |
Dialekt: | ärachtä |
Deutsch: | erachten, bemerken |
chasch di ärachtä | |
Dialekt: | ärbeitä |
Deutsch: | erwarten |
är heds scher nüd mögä ärbeitä | |
Dialekt: | ärbiissä |
Deutsch: | todbeissen |
dr Hund hed der Chüngäl ärbissä hed di dr Gwundär ärbissä? | |
Dialekt: | ärbuuä |
Deutsch: | erbauen |
värbuuä | |
Dialekt: | ärbuudlä |
Deutsch: | verprügeln |
unsanft behandeln | |
Dialekt: | ärchalä |
Deutsch: | erkalten |
kalt werden | |
Dialekt: | ärchächä |
Deutsch: | kräftiger werden |
Dialekt: | ärchännä |
Deutsch: | erkennen |
mä mag si nümmä ärchännä i denä Riätärä! | |
Dialekt: | ärchiimä |
Deutsch: | aufkeimen, wieder genesen |
bisch ärchiimät? | |
Dialekt: | ärchlüpfä |
Deutsch: | jemanden erschrecken |
värchlüpfä | |
Dialekt: | ärduurä |
Deutsch: | erdauern |
mhd erduren är heds nu mögä ärduurä | |
Dialekt: | ärfeckärä |
Deutsch: | plagen, schikanieren |
Dialekt: | ärgaa |
Deutsch: | ergehen |
ä Wääg ärgaa i zwee Schtundä | |
Dialekt: | ärgaa |
Deutsch: | entgehen |
das isch mär etz ärgangä | |
Dialekt: | ärgää |
Deutsch: | ergeben |
Ergebnis zeitigen äs hed schöön ärgää äs mag nüüd ärgää (Ernte) | |
Dialekt: | ärgäächä |
Deutsch: | erzürnen |
jäh erzürnen auch ärgraadä | |
Dialekt: | ärgägä |
Deutsch: | entgegen |
gang im ärgägä! geh ihm entgegen! | |
Dialekt: | ärgägähaa |
Deutsch: | entgegenhalten, Widerstand leisten |
Dialekt: | ärgaltä |
Deutsch: | galt werden, keine Milch geben |
eine Milch geben | |
Dialekt: | ärgantä |
Deutsch: | in der Gant stehen |
Dialekt: | ärgattärä |
Deutsch: | ergattern |
(durch ein Gatter hindurch) mit List erhaschen | |
Dialekt: | ärgräslä |
Deutsch: | erwischen |
diä Grippä hed mi schöön ärgräslät mhd graezen (wüten) vgl grässlich | |
Dialekt: | ärguslä |
Deutsch: | arg hernehmen |
ärhudlä | |
Dialekt: | ärhaltä |
Deutsch: | erhalten |
(Unterhalt geben): i möchts niä ärhaltä > übärchoo | |
Dialekt: | ärhändlä |
Deutsch: | erhandeln |
mit den Händen schlagen, prügeln | |
Dialekt: | ärhärä |
Deutsch: | an den Haaren ziehen |
si hend änand scho nu ärhärät! | |
Dialekt: | ärheckä |
Deutsch: | erstechen |
är hed ä ärheckt | |
Dialekt: | ärhudlä |
Deutsch: | erhudeln, arg hernehmen |
äs hed ä ärhudlät (Krankheit) | |
Dialekt: | ärhuusä |
Deutsch: | erhausen, ersparen |
Dialekt: | äringlä |
Deutsch: | erinnern |
(alt) da hand wier uns erynglet | |
Dialekt: | ärläsä |
Deutsch: | erlesen |
(unpassendes herauslesen) Beeri ärläsä vgl. erlesene Speisen | |
Dialekt: | ärleebä |
Deutsch: | zornig werden |
är isch schonu ärleebät | |
Dialekt: | ärlickä |
Deutsch: | herausfinden, dahinterkommen |
(erblicken) är hed s ärlickt | |
Dialekt: | ärliidä |
Deutsch: | aushalten |
nüd zum ärliidä, nüd ärlittä Meister zum Knecht: äs ärliid da nur nu einä är und iich gaa nüüd! > värliidä | |
Dialekt: | ärlinggsä |
Deutsch: | auf listige, trügerische Art erwerben |
Dialekt: | ärlodälä |
Deutsch: | erschüttern, zum Wackeln bringen |
lodälä | |
Dialekt: | ärlogä |
Deutsch: | erlogen |
ärschtunkä und ärlogä | |
Dialekt: | ärlöösä |
Deutsch: | erlösen |
Aarmi Seelä ärlöösä | |
Dialekt: | ärmeerä |
Deutsch: | |
in der Abstimmung das Mehr erhalten | |
Dialekt: | ärnamsä |
Deutsch: | ernennen |
Dialekt: | ärneuslä |
Deutsch: | durchsuchen |
mhd ernoisen > neusä | |
Dialekt: | ärnüälä |
Deutsch: | durchwühlen |
Dialekt: | ärnüüärä |
Deutsch: | erneuern |
mhd erniuwern ds Landrächt ärnüüärä auf Besuch kommen | |
Dialekt: | ärnüüssä |
Deutsch: | niessen |
är hed si müässä weiswiä ärnüssä | |
Dialekt: | ärpünggä |
Deutsch: | mit Fusstritten behandeln |
Dialekt: | ärreischtä |
Deutsch: | |
Dialekt: | ärringglä |
Deutsch: | strafen, quälen |
Dialekt: | ärrüäffä |
Deutsch: | mit Rufen erreichen |
är hed ä nu mögä ärrüäffä | |
Dialekt: | ärschaffä |
Deutsch: | |
Lehrer: wer hed dWält ärschaffä? - Schüler: ii nüüd! | |
Dialekt: | ärschiässä |
Deutsch: | erschiessen |
dr Blitz hed ä Maa und äs Rind ärschossä | |
Dialekt: | ärschiinä |
Deutsch: | erscheinen |
Günteren Balz sollte vor Gericht erscheinen, da meinte er: är chönn nüd ärschiinä, är läbi nu! | |
Dialekt: | ärschlaa |
Deutsch: | verprügeln |
(nicht zu Tode) mhd erslân > värschlaa dr Pfandweibel hed gsee, we da ä Fecker si Frau eeländ ärschlaad,won är hed wellä mit dem chiippä, isch sii uufgschossä und seid: das isch mii Maa! | |
Dialekt: | ärschtunkä |
Deutsch: | erstunken |
ärschtunkä und ärlogä = völlig erlogen | |
Dialekt: | ärschtützä |
Deutsch: | abstützen |
uf ä Winter ds Dach ärschtützä i dr Hüttä muäsch di ächli ärschtützä, susch ghiisch um! | |
Dialekt: | ärsoorgä |
Deutsch: | mit Sorgen erwarten |
muäsch äs nüd so ärsoorgä! | |
Dialekt: | ärteubä |
Deutsch: | zornig machen |
mhd ertouben auch: Wunden aufwühlen | |
Dialekt: | ärthaa |
Deutsch: | aufrechthalten |
d Bei ärthend mi nümmä! entgegenstemmen magsch nu ärthaa? > värthaa - | |
Dialekt: | ärtleenä |
Deutsch: | entlehnen |
öppis vo öppärum > värleenä | |
Dialekt: | ärtlimmä |
Deutsch: | auftauen |
lugg, locker OW ertlimme | |
Dialekt: | ärtroolä |
Deutsch: | zu Tode erfallen |
mhd ervallen >värtroolä | |
Dialekt: | ärtrumpä |
Deutsch: | mit den Fäusten verprügeln |
(auf einem herumtrommeln) | |
Dialekt: | ärtschlaaffä |
Deutsch: | entschlafen |
mhd erslâfen > värtschlaaffä | |
Dialekt: | ärtüüflä |
Deutsch: | erteufeln, verprügeln |
värtüüflä | |
Dialekt: | ärtwännä |
Deutsch: | eingewöhnen |
värtwännä | |
Dialekt: | ärwaarmä |
Deutsch: | warm werden |
bim Wärchä ärwaarmät mä > ärweermä | |
Dialekt: | ärwadlä |
Deutsch: | Äpfel schütteln |
Baum zum Wackeln bringen | |
Dialekt: | ärweermä |
Deutsch: | erwärmen, warm machen |
> ärwaarmä | |
Dialekt: | ärweiggä |
Deutsch: | wippend |
(schwere Dinge) | |
Dialekt: | ärwellä |
Deutsch: | Milch auwallen lassen |
mhd erwallen > Wellgruäbi | |
Dialekt: | ärwutschä |
Deutsch: | erwischen |
neu värw(t)wütschä | |
Dialekt: | ärzellä |
Deutsch: | erzählen |
mhd erzellen meist aber värzellä | |
Dialekt: | ärzundlä |
Deutsch: | hart hernehmen |
Härdmänndliwort mhd erzünden (=entzünden) | |
Dialekt: | äs |
Deutsch: | es |
äs rägnät äs schniid äs dunndärät äs chund gu rägnä äs isch Sunntig äs isch si derwärt > ääs, is | |
Dialekt: | äs |
Deutsch: | ein |
äs Fäscht äs Mässer äs bitzäli > eis, ei | |
Dialekt: | äs |
Deutsch: | so |
äs we abghauä dr Vatter äs we vom Bodä värschlückt> as | |
Dialekt: | äs |
Deutsch: | irgend |
äs weer isch nämä äs wiä i d Schiissä appäghiid, und wo all glachät hend, seid är: äs woo muäss einä dänk sii! | |
Dialekt: | Äschä |
Deutsch: | Asche |
(Aschsche, Äschschä) mhd esche äschlichä (äschäli) Midwuchä: Aschermittwoch mhd ascher, escher engl ash, ashy | |
Dialekt: | äschpliziärä |
Deutsch: | explizieren, erklären, erläutern |
MK väräschpliziärä: ein grosses Maul führen | |
Dialekt: | äsiä |
Deutsch: | manchmal |
ä siä gad äsiä äsiä einisch äsiä isch äs guät und äsiä gaar nüüd ehemals äs isch nämä nümmä wen äsiä Einschränkung von je (immer) = jeweilen, zuweilen, etwa > siä | |
Dialekt: | äso |
Deutsch: | irgendwie |
ä so gaads? - äs gaad äso! Hauts? - Nüd äso! Füllwort: äso chliini Aügli dr Näfel hangät äso inä äso afig ä paar | |
Dialekt: | äsoo |
Deutsch: | auf diese Weise, dermassen |
äsoo muäsch äs machä, nüd anderisch! jä äsoo? äsoo lang äsoo schöön äsoo schwäär | |
Dialekt: | Äss |
Deutsch: | Ess |
äs Äss, mit zwei Äss schriibä äs Süüschwänzli Äss | |
Dialekt: | ässä |
Deutsch: | essen |
ich isä, du isisch, är isst, mr ässid, is! ässid! ässädmär! ich ääs, ich ässi, ich ha ggässä ds Ässä bringä aaggässnigs uusässä | |
Dialekt: | äsweer |
Deutsch: | jemand |
Dialekt: | äswiä |
Deutsch: | irgendwie |
Dialekt: | äswoo |
Deutsch: | irgendwo |
äs | |
Dialekt: | äuffnä |
Deutsch: | äuffnen |
mhd ufenen Kluge: aufen (mehren) >?hüüffälä | |
Dialekt: | äugäli |
Deutsch: | Äuglein |
(sprich: Eugli) ganz verbääggäti Äugäli | |
Dialekt: | äugäli |
Deutsch: | äugäli luägä sehr genau |
luägä sehr genau hinschauen | |
Dialekt: | äwägg |
Deutsch: | weg |
enweg engl away äwägg! wiit äwägg vom Määndig äwägg vo Schwiiz awägg durinä vom Riäd awägg duruusä | |
Dialekt: | äwäggbuuä |
Deutsch: | an einen anderen Ort hinbauen |
Dialekt: | äwägggaa |
Deutsch: | weggehen |
gang äwägg! | |
Dialekt: | äwäggghiijä |
Deutsch: | wegwerfen |
wegfallen d Fluä isch det äwägghiid! | |
Dialekt: | äwäggschtoossä |
Deutsch: | wegstossen |
d Laui chönnt ds Huus äwäggschtoossä | |
Dialekt: | äwäggtuä |
Deutsch: | wegtun, entfernen, abtun |
(Notschlachtung von Tieren) | |
Dialekt: | äwäggzeerä |
Deutsch: | wegreissen |
abzeerä | |
Dialekt: | äwägziä |
Deutsch: | einen Gegenstand an einen anderen Ort hinziehen |
Dialekt: | Äxaamä |
Deutsch: | Examen |
Dialekt: | äxakt |
Deutsch: | exakt, genau |
Dialekt: | Äxämpel |
Deutsch: | Exempel |
Beispiel | |
Dialekt: | äxgüsi |
Deutsch: | Entschuldigung! |
Dialekt: | Äxischtänz |
Deutsch: | Existenz, Lebensgrundlage |
är hed mit dem ä kän Äxischtänz | |
Dialekt: | äxtärä |
Deutsch: | extra |
eigens das hed är äxtärä gmacht äxtärä für diich gmacht neu äxtraanig > ztratz | |
Dialekt: | äxpräss |
Deutsch: | |
ägschpräss express zum Trotz äxpräss hed ärs gmacht Gotthelf express | |
Dialekt: | Äxpräss |
Deutsch: | Expressbrief |
Dialekt: | ääbälä |
Deutsch: | kindisch umgehen mit etwas |
> biibääbälä, värbääbälä | |
Dialekt: | badärä |
Deutsch: | ärgern |
muäsch di nüd äso badärä! (Ärger mit teuren Preisen bei Badekuren und Tagsatzungen zu Baden AG) | |
Dialekt: | chiibägi Sitzig |
Deutsch: | Ämterverteilung |
Dialekt: | änädurä |
Deutsch: | dort durch |
Dialekt: | Eermäl |
Deutsch: | Ärmel |
(-mul)mhd ermel d Tschööppä appziä und d Eermäl ufälitzä! > Aarmä, Äärmäli | |
Dialekt: | eermär |
Deutsch: | ärmer |
> aarm lengersi eermär | |
Dialekt: | eermscht |
Deutsch: | ärmste |
där Eermscht cha mid wenigäm zfridä sii das sind scho di eermschtä, wo ... | |
Dialekt: | eltär |
Deutsch: | älter |
är isch eltär isch eltär woordä | |
Dialekt: | Elti |
Deutsch: | Älte |
(Alter) i siinär Elti, vor Elti nümmä mögä, dr Elti naa iischriibä | |
Dialekt: | eltisch |
Deutsch: | ältest |
där elltisch di allärelltisch Früänär hend is Nuschis die beschtä Magäronä ghaa, und is Heiriwiisis däs eltisch Brood > alt | |
Dialekt: | ergär |
Deutsch: | ärger |
äs isch nu ergär woordä | |
Dialekt: | Ergär |
Deutsch: | Ärger |
da hed mä nüüd weder Ergär mhd erger | |
Dialekt: | ergärä |
Deutsch: | ärgern |
da chasch di nur ergärä | |
Dialekt: | Escht |
Deutsch: | Äste |
Eschtli Ästlein > Ascht (Ast) | |
Dialekt: | etzä |
Deutsch: | äsen, abweiden lassen |
mhd atzen, etzen das tüämmär dä nu etzä äs isch ggetzt (LB Glossar: etzen = durch unerlaubtes Weiden abnützen, Atzung = Tierschaden) > Atzig | |
Dialekt: | änäfüür |
Deutsch: | dort |
Dialekt: | ärgaugglä |
Deutsch: | |
Trämel schütteln beim Reisten | |
Dialekt: | Ghiium |
Deutsch: | Älplerspeise, Rührum |
Dialekt: | nachäschlaa |
Deutsch: | ähnlich werden |
är schlaad am Altä nachä vgl. aus der Art schlagen | |
Dialekt: | äs Gnuusch |
Deutsch: | zerknüllte Sachen |
Dialekt: | öpfälä |
Deutsch: | Äpfel pflücken |
(erlaubt oder unerlaubt) ggöpfälät | |
Dialekt: | Öpfäli |
Deutsch: | Äpfelein |
mhd epfelîn | |
Dialekt: | Schtunggäwerni |
Deutsch: | Älplergericht |
(Brood und Niidlä värchnoosät,andere: Fänz mid Niidlä anschtatt mid Ankä) anderswo -weermi | |
Dialekt: | tröölä |
Deutsch: | Ämter-Erschleichung |
mhd troelen | |
Dialekt: | Ussär |
Deutsch: | Äussere, Ausländer |
(ausserhalb Muotathal, Land Schwyz) än Ussärä Ussäri, kä Hiäsägi! 1315 mit den Uzzeren so di Ussern frävel begant Flurname: Ussär Gibel vgl Ausser Schwyz, Ausser Dorf, Ausser Rhoden, Ausser Ferrera, Ausser Berg > Innär- | |
Dialekt: | a |
Deutsch: | an |
a dr Sunnä a dr Muotaa a d Heiteri gaa a d Händ früürä a dr Naasä nää a Wiänachtä a dä Fiirtigä a dr Fasnacht a dr Gmeind (an der Versammlung) a dä Bluämä schmöckä, Wemfall (Dativ) a wem bisch du? a wem isch das Auto? gib s a dä Goofä! gib s a miär! seisch äs a niämerem! a dem gseet mäs nüd aa a allem aa Hau a dr Chatz dr Schwanz ab > a dr, am, an | |
Dialekt: | aa |
Deutsch: | gemäss, nach |
a allem aa, miär aa,mä kännt ä am Model aa, am Redä aa, am Gaa aa, am Juuzä aa | |
Dialekt: | Aabuu |
Deutsch: | Anbau |
äs Aabüüli kleiner Anbau | |
Dialekt: | Aahänkär |
Deutsch: | Anhänger |
(am Lastwagen) | |
Dialekt: | Aahebi |
Deutsch: | Fester Standort |
i gfindä käs Aahebi | |
Dialekt: | Aalauf |
Deutsch: | Anlauf |
än Aalauf nää ohne Anlauf: siehe aahäbligä | |
Dialekt: | Aaleggätä |
Deutsch: | Anlegung, Kleidung, Gewand |
was hesch au für ä Aaleggätä! | |
Dialekt: | Aamääli |
Deutsch: | Anmal |
Spuren von alten Wegen oder Gebäuden anderswo: Muttermal | |
Dialekt: | Aareisig |
Deutsch: | Einrichtung |
Arbeitsvorgang ä schööni Aareisig! | |
Dialekt: | Aasatz |
Deutsch: | Ansatz |
än Aasatz vom änä Baaart Ansatz zur Lösung einer mathematischen Aufgabe: dr Aasatz wäär rächt Lippenbildung zum Trompetenspielen: Aasatz haa, nümmä haa | |
Dialekt: | Aaschiin |
Deutsch: | Anschein |
äs macht dr Aaschiin äs chömm gu rägnä | |
Dialekt: | Aazündär |
Deutsch: | Anzünder |
mä müässt nur nu dr Aazündär haa! > Zündär | |
Dialekt: | Aazuug |
Deutsch: | Bettüberzug |
Ziächä neu: Anzug > Kleidig | |
Dialekt: | aabiissä |
Deutsch: | anbeissen |
än aabbissnä Öpfel | |
Dialekt: | aabrännä |
Deutsch: | anbrennen |
d Gümel tüänd etz dä aabrännä sind aabrännt | |
Dialekt: | aabruuchä |
Deutsch: | anbrauchen |
Hesch guäti Voorsätz gmacht fürs nüü Jaar? - Nei, i ha nu die altä, nu nüd aabruucht! | |
Dialekt: | aabüätzä |
Deutsch: | annähen |
büätzä | |
Dialekt: | aabuuä |
Deutsch: | anbauen |
Dialekt: | aacheerä |
Deutsch: | ankehren, anpacken |
är weiss wiä aacheerä | |
Dialekt: | aacheerig |
Deutsch: | ankehrig |
gelehrig, geschickt äs aacheerigs Meitli | |
Dialekt: | aachoo |
Deutsch: | berühren |
nüd aachoo am frisch Gmaalätä! bisch aachoo! | |
Dialekt: | aachoo |
Deutsch: | Feuer fangen |
ds Huus isch aachoo! (Schülerdeutsch: das Haus ist angekommen!) “1809 sind 3 Häuser verbrunnen in der Tschalun, weil ein Glarner Enzionen Wurzlen brannte und davon angekommen sind!” | |
Dialekt: | aachoo |
Deutsch: | angehen, betreffen |
wänns uf üüs aachoo wäär | |
Dialekt: | aadingä |
Deutsch: | andingen, ans Herz legen |
(spr. aatingä) si heb mers weis wiä aadinget aatungä: angedungen | |
Dialekt: | aafaa |
Deutsch: | anfangen |
mä sött einisch aafaa wer hed aagfangä? | |
Dialekt: | aafrüürä |
Deutsch: | anfrieren |
da früürid d Schue am Bode aa! auch: aagfrüürä | |
Dialekt: | aafüürä |
Deutsch: | Feur anmachen |
gang gu aafüürä! ich ha aagfüürät | |
Dialekt: | aagaa |
Deutsch: | beginnen |
d Chilä, d Schuel, ds Theater gaad aa | |
Dialekt: | aagaa |
Deutsch: | anfangs |
aagänds Winter | |
Dialekt: | aagää |
Deutsch: | angeben |
am Schlittä aagää aagää bim Jassä der Takt aagää dr Hund tuäd aagää (gibt Alarm) hööch aagää (schwindeln) | |
Dialekt: | aagattigä |
Deutsch: | ins Werk setzen |
we chönnt mä jetzt das aagattigä? > Gattig | |
Dialekt: | aaggässä |
Deutsch: | angefressen |
aaggässnä Chääs, Öpfel, Mockä | |
Dialekt: | aaghiijä |
Deutsch: | Anriss nehmen |
(Laui, Schlipf) > aariitä | |
Dialekt: | aagleid |
Deutsch: | angekleidet |
bisch afig aagleid? > aaleggä | |
Dialekt: | aagnuu |
Deutsch: | angenommen |
äs Aagnuus: ein angenommenes Kind > aanää | |
Dialekt: | aagrüärt |
Deutsch: | angeworfen |
dr Chnüsel übärchoo we aagrüärt > rüärä | |
Dialekt: | aagschauä |
Deutsch: | anschauen |
gschau s aa: äs isch diis! | |
Dialekt: | aagschiirä |
Deutsch: | das Geschirr |
ds Ross aagschiirä Sigrist: i muess der Pfarr gu aagschiirä (Messgewand anlegen) | |
Dialekt: | aagsee |
Deutsch: | ansehen |
mä chan ums aagsee, mä hed ums aagsee | |
Dialekt: | aagwännä |
Deutsch: | angewöhnen |
mä muäss dä Goofä das aagwännä | |
Dialekt: | aagwisä |
Deutsch: | angewiesen |
ufs Aarmägäld aagwisä | |
Dialekt: | aahaa |
Deutsch: | anleiten |
mä muess d Goofä zum Folgä aahaa, susch folgits niä! | |
Dialekt: | aaghaa |
Deutsch: | angehabt |
är hed ä kä Schuä aaghaa | |
Dialekt: | aahäbligä |
Deutsch: | vom Stand aus |
(springen) | |
Dialekt: | aahäbägslä |
Deutsch: | vom Stand aus |
(springen) | |
Dialekt: | aahänkä |
Deutsch: | anhängen |
ä Wagä aahänkä dr Schnee hänkt aa (hat Gewicht) d Obschtbäum hänkid aa (tragen reiche Früchte) äs faad mr afä aahänkä (beschwerlich werden) | |
Dialekt: | aaheimälä |
Deutsch: | anheimeln |
(Duden: südwestdt) äs tuäd eim ghörig aaheimälä | |
Dialekt: | aahauä |
Deutsch: | anschneiden |
neu: ansprechen, anrempeln | |
Dialekt: | aahockä |
Deutsch: | ankleben |
in der Pfanne | |
Dialekt: | aalaa |
Deutsch: | anbehalten |
dr Lismär aalaa | |
Dialekt: | aalääg |
Deutsch: | sanft ansteigend |
äs gaad aalääg uufä | |
Dialekt: | aalänä |
Deutsch: | anlehnen |
nüd aalänä! > Länä | |
Dialekt: | aalauffä |
Deutsch: | beschlagen werden |
(Fenster) | |
Dialekt: | aalauffä |
Deutsch: | einlaufen |
(Sport, Motor) | |
Dialekt: | aaleerä |
Deutsch: | anlernen |
aaggleert angelernt | |
Dialekt: | aaleggä |
Deutsch: | anlegen |
legg öppis aa! Mist: Mischt aaleggä neu: Kapital anlegen > aagleid | |
Dialekt: | aalintä |
Deutsch: | linde machen, aufweichen |
dr Rägä hed dr Bodä aaglintät > lint | |
Dialekt: | aaluägä |
Deutsch: | anschauen |
Männdäli aaluägä > gschauä | |
Dialekt: | aamachä |
Deutsch: | Speisen |
Salaad aamachä aamächälig | |
Dialekt: | aamachä |
Deutsch: | Anreiz |
das macht mi gaar nüüd aa (keine Lust danach) | |
Dialekt: | aamerkä |
Deutsch: | anmerken |
merksch um gaar nüüd aa! | |
Dialekt: | aanää |
Deutsch: | annehmen |
we niids di aa? (wie gefällt es dir?) > aagnuu, wool aanää | |
Dialekt: | aapütschä |
Deutsch: | anstossen |
pütschä | |
Dialekt: | aareisä |
Deutsch: | herrichten |
Aarbed aareisä der Tisch aareisä aagreisät | |
Dialekt: | aareisä |
Deutsch: | anhetzen |
muäss dr der Hund aareisä? schriftdeutsch anreisen (ankommen) > Aareisig | |
Dialekt: | aariitä |
Deutsch: | den Anriss nehmen |
det obä aagrittä > aaghiijä | |
Dialekt: | aarüärä |
Deutsch: | anwerfen |
Schtei aarüärä | |
Dialekt: | aarüärä |
Deutsch: | berühren |
nüd aarüärä! | |
Dialekt: | aarüärä |
Deutsch: | anrühren |
dr Brii aarüärä | |
Dialekt: | aaschiässä |
Deutsch: | mit Scheissen beginnen |
mit Schiessen den Anfang machen | |
Dialekt: | aaschiässä |
Deutsch: | nicht tödlich treffen |
(bloss aagschossä) | |
Dialekt: | aaschiässä |
Deutsch: | anstossen |
dr Grind aaschiässä, aagschossä | |
Dialekt: | aaschiissä |
Deutsch: | anscheissen |
(wörtlich und bildlich) | |
Dialekt: | aaschlaa |
Deutsch: | anschlagen |
ä Zädel aaschlaa dr Grind aaschlaa | |
Dialekt: | aaschnerzä |
Deutsch: | anschnauzen |
Stöösler-Gedicht: wiit hindärä hends müässä z Chilä is Taal, und aagschnerzt heds dr Pfarr nu medän äs maal! > schnerzä | |
Dialekt: | aaschriibä |
Deutsch: | anschreiben |
äs aagschribäs (aagschribnigs) Huus | |
Dialekt: | aaschtaa |
Deutsch: | anstehen |
in die Reihe zum Biichtä aaschtaa | |
Dialekt: | aaschtaa |
Deutsch: | passen |
äs schtaad im wool aa (passt gut zu ihm) | |
Dialekt: | aaschtellä |
Deutsch: | anstellen |
käs Bei chönnä aaschtellä (keinen Stand gewinnen) | |
Dialekt: | aaschtiflä |
Deutsch: | anstiefeln |
(wörtlich, bildlich: anstiften), aagschtiflät | |
Dialekt: | aaschtiilä |
Deutsch: | einen Stil anbringen |
(an Schaufel, Pickel, Sense) | |
Dialekt: | aasetzä |
Deutsch: | ansetzen |
der Schnee mag scho aasetzä (am Boden haften) am Gwand aasetzä | |
Dialekt: | aattaa |
Deutsch: | angetan |
aatuä | |
Dialekt: | aatääplä |
Deutsch: | berühren |
nüd alls aatääplä! > Taapä | |
Dialekt: | aatätschä |
Deutsch: | den Kopf anschlagen |
dr Grind aatätschä aatätscht > tätschä | |
Dialekt: | aateiggä |
Deutsch: | Teig bereiten |
Aateiggätä | |
Dialekt: | aatischä |
Deutsch: | antischen |
tüänd afig aatischä! | |
Dialekt: | aaträägä |
Deutsch: | zum Kauf anbieten |
Fleisch aaträägä sich zur Hilfe anbieten: si hend si aatreid üüs gu hälffä | |
Dialekt: | aaträffä |
Deutsch: | antreffen |
äs trifft aa! äs hed aatroffä! | |
Dialekt: | aatriibä |
Deutsch: | antreiben |
das Wättär hed d Bäch schöön aatribä | |
Dialekt: | aatröölä |
Deutsch: | anrollen |
in Bewegung setzen > tröölä | |
Dialekt: | aatuä |
Deutsch: | antun |
das söttisch eim nüd aatuä! | |
Dialekt: | aawäägä |
Deutsch: | Weg anbahnen |
Lienert agwäged | |
Dialekt: | aazeerä |
Deutsch: | Anriss nehemn |
(Laui, Schlipf) det obä aazeert > aariitä, aaghiijä | |
Dialekt: | aazeichnä |
Deutsch: | anzeichen |
(Bäume zum Fällen, Vieh zum Unterscheiden) | |
Dialekt: | aazellä |
Deutsch: | anzählen |
aazellä, Böllä schellä, d Chatz gaad uf Wallisellä .. (Kinderlied) | |
Dialekt: | aazündä |
Deutsch: | anzünden |
(Licht, Feuer, Pfeife, Stumpen), neu: erzürnen | |
Dialekt: | Aabäd |
Deutsch: | Abend |
guete-n-Aabäd drii Ääbig lang > Fiirabäd | |
Dialekt: | Aabädässä |
Deutsch: | Abendesen |
z Abig essen > Zaabäd | |
Dialekt: | Aabädroot |
Deutsch: | Abendrot |