Muotathaler Dialekt	Schriftsprache	Erläuterung	Foto	Audio
än	ein	än Esel, än Änge,l än aarigä, aber auch: ä Esel, ä Ängel ..
änä	jenseits	änädraa, änädurä, änäfürä, änä innä, änä undä
änä	jener	äni, änäs (Illgau: äni Wuchä = letzte Woche) > drsälb, disälb, dässälb
änäfüür	jenseits
änänachä	jenseits	änänachä isch äs scho aaber
änäuusä	dorthinaus	värlogä bis änänuusä (bis dorthinaus)
änand	einander	änand d Hand gää, änand nachägaa
änandäränaa	schnell, eilig, sofort	(= einer dem anderen nach)
änär	jenseits	i dr änärä Schtubäänärisch(t) äusserst z änärischt änä
änät		Duden: “schweizerisch für jenseits” änät äm Pragel, änät äm Bach vgl. Ennetbirg (Gebirgsland jenseits des Gotthards), Ennetmarch (alter Name für Urnerboden), Ennetbaden, Ennetbühl, Ennetbürgen, Ennetmoos, Ennetsee
Änd	Ende	im Änd liggä, da hed diä Liäb äs Änd > Ändi, äntli
ändärä	ändern	äs chönnt si ändärä ds Gwand ändärä (umschneidern)
Ändär	Ender	Familienname
Ändi	Ende	am Ändi vo dr Wält Ändi Jaar Ändi Wuchä Ändi Monät
Ändibäärg	Endiberg	Flurname
Ändifinkä	Hausschuhe aus Stoffenden	Ändiföötschä
Ändilüütä	Endläuten	Ändlüütä
Ängäl	Engel	Ängäli (Engelein)Gasthausname Zum Engel Ängälhaar: Christbaumschmuck > änglisch, Schutzängäl
ängg	eng	viil z ängg änggär machä ängg haa = Atembeschwerden haben (vgl. Lunge Lunggä, FN Enggist)
Ängg Toor	Enges Tor (Wasserbergfirst)	Wiit Toor
Änggi	Atembeschwerden
Änggi	Enge	Enge ZH, Enggistein BE, Aenggenlauenen LU (ob Finsterwald)
Ängländer	Engländer	Mann aus England, Werkzeug aus England
änglisch	englisch	(änglisch Schlüssel, änglisch chönnä)
änglisch	von	(Änglisch Gruoss: Englischer Gruss
änthalbä	enthalben, halbieren	(Heu, Äpfel usw)
äntläff	elf	eintleff
äntli	endlich	äntlächä > Änd
änzä	verhunzen	si hend ä ggänzt > äfärä, antärä
Änzä	Enzian	mhd enzian lat gentiana BE Jänzene
Änzänä	Enzenen	Änzänä Balz, Änzänä Melk
Änzäwüürzä	Enzianwurzeln (zum Schnapsbrennen)	(zum Schnapsbrennen)
Änzioonä	Enzian (Pflanze, Schnaps) 1809 Tschalun	1809 Tschalun (> aachoo)
änznä	Enzian	(grosser gelber Enzian)
änädurä	dort durch
änäfüür	dort
a	an	a dr Sunnä a dr Muotaa a d Heiteri gaa a d Händ früürä a dr Naasä nää a Wiänachtä a dä Fiirtigä a dr Fasnacht a dr Gmeind (an der Versammlung) a dä Bluämä schmöckä, Wemfall (Dativ) a wem bisch du? a wem isch das Auto? gib s a dä Goofä! gib s a miär! seisch äs a niämerem! a dem gseet mäs nüd aa a allem aa Hau a dr Chatz dr Schwanz ab > a dr, am, an
ä	ein	ä Maa ä Frau ä paar ä chli ä jedä ä Ding ä söläs ä diänigä ä kä Bitz ä lengersi mee ganz ä schöönä > äkä, äwägg, du ä lüügsch! ä bisch än Esel! ä hesch ghaa! ä bisch äs!
ä	und	einäzwänzg (einundzwanzig), zweeäzwänzg
aa	gemäss, nach	a allem aa, miär aa,mä kännt ä am Model aa, am Redä aa, am Gaa aa, am Juuzä aa
Aahänkär	Anhänger	(am Lastwagen)
Aalauf	Anlauf	än Aalauf nää ohne Anlauf: siehe aahäbligä
Aasatz	Ansatz	än Aasatz vom änä Baaart Ansatz zur Lösung einer mathematischen Aufgabe: dr Aasatz wäär rächt Lippenbildung zum Trompetenspielen: Aasatz haa, nümmä haa
aabiissä	anbeissen	än aabbissnä Öpfel
aabrännä	anbrennen	d Gümel tüänd etz dä aabrännä sind aabrännt
aachoo	angehen, betreffen	wänns uf üüs aachoo wäär
aagaa	anfangs	aagänds Winter
aagwännä	angewöhnen	mä muäss dä Goofä das aagwännä
aahänkä	anhängen	ä Wagä aahänkä dr Schnee hänkt aa (hat Gewicht) d Obschtbäum hänkid aa (tragen reiche Früchte) äs faad mr afä aahänkä (beschwerlich werden)
aalänä	anlehnen	nüd aalänä! > Länä
aaluägä	anschauen	Männdäli aaluägä > gschauä
aaschnerzä	anschnauzen	Stöösler-Gedicht: wiit hindärä hends müässä z Chilä is Taal, und aagschnerzt heds dr Pfarr nu medän äs maal! > schnerzä
aatischä	antischen	tüänd afig aatischä!
aabär	aper	im Aabärä gaa, Im Summär wänns schön aabär isch und uf dä Alpä grüän .. Duden: aper, apern (obdt) Kluge: aber (äber, äfer, aper)
Äänd	Nachmahd, Emd, Öhmd, Grummet	(2. Heu)
äändä	Emd einsammeln	det hends scho gäändät
äändlä	ähneln	auch äänälä
äändli	ähnlich	Gotthelf auf und ähnlich
Äänetli	Kindeskinder
Ääni	Ahne, Grossvater, Grossmutter	dr Äni ds Ääni
Äänivater, Äänimueter	Urgrosseltern
Aanig	Ahnung	ä hesch ä kän Aanig
Äänis	Anis	Anis-Schnaps lat. anîsum Äänis-Chräpfli
Aarmä	Arm	än Aarmä uusgränkt uf d Aarmä nää Äärmäli > Eermel
Aart	Art	das isch etz au än Aart! uf än Aart und Wiis (irgendwie)
äbä	eben	mhd eben äbävoll > äbnä, Äbnät, bodänäbä, plattäbä,
äbäinä	ebenerdig	äbäninä Erdgeschoss
äbäuusä	ebenaus	äs gaad äbänuusä: es geht über eine Ebene
äbäwändig	ebenwandig	Heudiele voll bis oben an den Wänden > äbnä, Äbnämatt, Äbnät
Abärellä	April	Abärellänarr! i Abärellä schpränggä
äbbeeränä	Erdbeeren sammeln	mer gand gu äbbeeränä
Abgänds	Innereien	(was manche Bauern nicht essen) > abgänds
Absändä	Schlussveranstaltung mit Rangverkündung	(Schützen, Sport)
Absatz		Schuhabsatz, Geländeabsatz, Absatz in einer Schrift
abärchännä	aberkennen, ungültig erklären	(Wegrechte)
abärtwännä	abgewöhnen	(Kälber von der Muttermilch) > gwännä
abgänds	abgehendes, abgestorben	dürr abgänds Holz > Abgänds
abgschlagä	abgeschlagen, abgefeimt	än abgschlagnä Cheib
abgwännä	abgewöhnen, schlechte Gewohnheit austreiben	> abärtwännä
ablang	oval	(länger als breit, lat. oblongus)
abläntsch	ab der Welt, abgelegen
abmachä	vereinbaren	än Abmachig abgmacht!
abnää	2. Stimme spielen oder singen	Musik, tüänd abnää!
abrützä	abreissen	Abrützkaländär (Abreisskalender)
absagä	absägen	än Ascht absagä mid abgsagätä Hosä
absägä	absagen	si müänd ds Fäscht absägä abgseid
abschränzä	abreissen	593 hat es am Glärnisch ein gross Stück Felsen abgeschrenzt > Schranz
abschwänzlä	Bohnen-Schwänzlein abschneiden
abvärdiänä	abverdienen	är isch dr Korpis gu abvärdiänä > värdiänä
abwäschä	abwaschen	(Geschirr) UR, UW dännäwäschä
abwättärä	abwettern	abgwättäräti Huuswänd
Acht	gib	gib Acht! gänd Acht! > Obacht, ushuät
acht	Zahl	achtädachzgi der acht Jänär däs acht Goof ach(t)zöölig > Zool (Zoll) achtäzwänzg: 28 achtundzwanzig (so auch 38, 48 ff)
achtzääni	18 achtzehn	mid ach(t)zääni muäsch di gu schtelläach(t)zächä ach(t)zächä Jaar alt
äfärä und änzä	obrigkeitliche	Erlasse verhunzen auch äfnä und antärä > antärä, änzä! BE verantere
aläwiil	alleweile ständig, immer
älei	allein	muättärseelänälei engl. alone
äleinig	Alleinkind	äs äleinigsauch äs leinigs diä hend ä nu medigs än äleinägi Religioon!
all	alle	all Taag all und ei Taag all und eis maal (jedesmal) all Jaar all Sünntig all Mannä, alli Frauä, alli Goofä dur all Bödä durä (um jeden Preis > übäraal) alls Cheibs, allä Cheibs, allä Chabis, allä Tüüggärs (alles mögliche) alli Längi, alli Wiiti (sehr lang, sehr weit) a allnä öppis gää alls isch värbottä alls adär nüüd allämaa (a alläm aa, allum aa) allem Anschein nach allumaa chunds gu rägnä
allpott	ständig, die ganze Zeit	allpott rägnäts nüd allpott, allbott = zu jedem Aufgebot > Bott
Alpsänn	Alpsenn	Älpler > Sänn
altfräntsch	altfränkisch, altmodisch
Alt Hundänä	alte Hundenen	Flurname
Altärdiänär	Alterdiener
am	am	am Sunntig, am Schattä, am Bächli, am Haag, am Änd, am Ässä, am Schaffä, am Zämäghijä, am Drüü, am Redä aa, am beschtä, am fürnämmschtä, am meischtä, am dümmschtä, amänä Oort = am änä = an einem Ort ammär: an mir (a miär), ammär ghangät, vgl. Familienname Ambauen, Ambord, Ambühl, Amgwerd, Amstutz, Amstad, Amsteg, Wemfall (Dativ) gib s am Vatter am Vatter sis Huus
ämal	einmal	äs isch ämal einä i d Schiissä appäghiid, dä hed är drnaa gseid: amänä Oort muäss mä dänk sii! > einisch
Ambeissidünns	schlecht	schlechte Suppe, schlechtes Getränk
anä	heran	Ambeissibringä, Ambeissigaa, Ambeissifaarä anänanä: an ihn heran gang anänanä! chumm da anä! (Schuldeutsch: Komm zu mir anen!) anänand: a) aneinander si hangid anänand,b) in einem fort anänand bällä
anänää	herannehmen	muäsch äs ä chli a di anä nää > aanää
anäschtaa	heranstehen	tüänd det anäschtaa!
andär	andere	dr andär Schuä, di andär Siitä, äs anders Hämli (frisch), andäri Jaar, ganz än andärä > disä, disi
antärä	nachäffen	mhd antern Muo: verfrantern (heute sagen wir > uuspflantärä) BE verantere > äfärä und änzä
appädrückä	zu	wänns dr Rauch appädrückt
appäriitä	schlitteln, rodeln	mr gand gu appäriitä! > Appäriiti, mänärlä ds Predigärs Thummäs hed wellä am Heuseil appäriitä > Seiltänzär
appäschniijä	zu Boden schneiden	frühzeitig einschneien > schniijä äs hed scho appägschniid! - jä, uufäschniijä tuäts niä! we lang predigät der nu? - wänns nüd appäschniid, isch är nu lang dobä!
Appizäll	Appenzell	Mi Vatter isch än Appizäller: Kinderlieder
ärchännä	erkennen	mä mag si nümmä ärchännä i denä Riätärä!
ärhändlä	erhandeln	mit den Händen schlagen, prügeln
ärhärä	an den Haaren ziehen	si hend änand scho nu ärhärät!
ärschlaa	verprügeln	(nicht zu Tode) mhd erslân > värschlaa dr Pfandweibel hed gsee, we da ä Fecker si Frau eeländ ärschlaad,won är hed wellä mit dem chiippä, isch sii uufgschossä und seid: das isch mii Maa!
ärtwännä	eingewöhnen	värtwännä
ärzundlä	hart hernehmen	Härdmänndliwort mhd erzünden (=entzünden)
as	als	1) as Puur as Chnächt as Goofä 2) so as schöön as geschter as lang as ich weiss wedes as d wottisch as viil as är hed mögä hiä isch nüd as mängä as det as wenig as ander as wiit as gseesch as gwüss as waar as i läbä as lang as ich da z Chilä gaa, singid da nüd all! Vergleich: drüümaal as hööch as hööch as äs Huus 3) je .. desto .. as mee as gisch, as mee as wend 4) dass, damit äs gaad nüüd, as mä da cha machä was mä wiil Schutzengegebet: .. hilf mir leben recht und fromm, as ich zu dir in den Himmel komm! .. as si cha a d Chilbi gaa chochä, as mä s cha ässä sid as das Schtäärbä ärfundä hend öbs etz waar siig, as nümmä alls waar siig? worum sind d Fischli gäärä undär dem Brüggli? - as nüd nass wäärdig, wänns chund gu rägnä 5) an das as Fäscht gaa äs gaad as Läbig 6) weil worum nüüd? - as i nüd wiil! > äs
äs	irgend	äs weer isch nämä äs wiä i d Schiissä appäghiid, und wo all glachät hend, seid är: äs woo muäss einä dänk sii!
äsiä	manchmal	ä siä gad äsiä äsiä einisch äsiä isch äs guät und äsiä gaar nüüd ehemals äs isch nämä nümmä wen äsiä Einschränkung von je (immer) = jeweilen, zuweilen, etwa > siä
Äss	Ess	äs Äss, mit zwei Äss schriibä äs Süüschwänzli Äss
Augäwasser	Tränen	mhd ouge wazzer
Augschtä	Monat August	im Augschtä Mitti Augscht�� ��ndi Augschtä mitte ougsten Augstenauch Abk. Augustus: vgl Augst BL, Kaiseraugst AG, Augstenthal (Aosta)
äwägg	weg	enweg engl away äwägg! wiit äwägg vom Määndig äwägg vo Schwiiz awägg durinä vom Riäd awägg duruusä
Äxischtänz	Existenz, Lebensgrundlage	är hed mit dem ä kän Äxischtänz
Baan	Bann	(Holzbann, Jagdbann) uraltes Wort ahd bân, Bannspruch oder gebanntes Gebiet > Baawald, Bawalter, Brüggäbaan, Mattäbaan, värbandisiärä, värbannä Mz Bään (Eisenbahn, Seilbahn, Rollbahn, Kegelbahn) ursprünglich Spur eines Vorbeizuges vgl. Weg bahnen mhd bane Bäändli Bähnlein
Bäärgli	kleines Bergheimwesen	Ändibäärg, Heubäärg, Mittibäärg, Obärbäärg ff
Baläntä	Mais	(Poläntä) brii - chuächä - brösem
bald		früher bei uns völlig ungebräuchlich >änandäränaa, gleitig, glii
Bällänz	Bellinzona	TI auch: Belänz
Band	Band	Mz Bändär Verkl. Bändli Stoffband äs Band umä Huät, äs Bändäli umä Hals durs Band = überall, ohne Unterschied neu Tonband