Muotathaler Dialekt	Schriftsprache	Erläuterung	Foto	Audio
uufä	hinauf	mhd ûf-her 1421 enkein Weg uffher 1604 bis ufen uufä und appä ufs Dach uufä uf d Alp uufä anderswo: üfä, ufiue, ui
uufä	hinauf	-aabärä, choo, chräslä, faarä, gaa, gää, gumpä, leggä, litzä, lüpfä, luägä, nää, riitä, rüäffä, rüärä, schtoossä, schtützä, träägä, ziä
uufändand	aufeinander
Uufägaa	Hinaufgehen	im Uufägaa
Uufäwääg	Hinaufweg	im Uuufäwääg > Appäwääg
aalääg	sanft ansteigend	äs gaad aalääg uufä
aabärä	aper werden	äs aabärät scho schöön äs hed scho schöön ggaabärät uufä-aabärä, uusä-aabärä
abziä	abziehen	d Tschööpä abziä und d Ermäl uufälitzä! am Loo abziä
adär	oder	adär? zwee adär drii? appä adär uufä? adär meintsch nüd au?
Appäwääg	Hinunterweg	im Appäwääg: im Hinuntergehen > Uufä
appäluägä	hinunterschauen	uufä gaa gu appäluägä
appäschniijä	zu Boden schneiden	frühzeitig einschneien > schniijä äs hed scho appägschniid! - jä, uufäschniijä tuäts niä! we lang predigät der nu? - wänns nüd appäschniid, isch är nu lang dobä!
baas	besser, mehr	ahd bâz” vgl. fürbaswe gaats? - baas weder voranä! baasfeilär (billiger) dr baasischt (am besten) bas behuset ein wenig mehr: baasappä, baasfürä, baasuufä, baasuusä mhd uf baz auch basappä ff: einige bas hinten, andere bas vornen
bis	bis	bis da anä bis is Taal bis hütt bis anä Tubak bis äs tätscht bis moorä bis a Hals uufä bis uf Züri uusä bis i drüü zellt ha bis änä uusä (endlos)
Cheib		Allerweltswort (auch Chaib geschrieben) Kluge: Keib (mhd keibe = Aas, Luder) gemeiner Mensch (ä Cheib, äs Cheibäli), harte Mühe (äs isch ä Cheib bis dett uufä) > Chog Kraftwort: chogä, dummä, huärä, schtäärnä, värrecktä Cheib!
chlädärä	klettern	(Wort aus Klette entstanden) uufä und appä chlädärä
Chriishuuffä	Haufen Tannenäste	wen ä Muni in ä Chriishuufä: blindwütig
Damm	Damm	(T) mhd tamm, Für uns Bödlemer war es der Muotaa-Damm, der nach dem Hochwasser von 1910 erbaut wurde: da simmer durä Damm fürä z Chilä und i d Schuäl, und mängisch simmär dr Damm appä und uufä gchräslät, wämm mer durhindärä hei sind > Tänsch
dett	dort	luäg dett! wo isch är? - dett! mhd dert dett änä (Det änä am Bärgli) - appä - durä - hindä - innä - uufä - uusä
Dili	Diele, Fussboden, offener Raum, Zimmerdecke	(T) mhd dile (dickes Brett) Bim Bödälä hends früänär mängisch d Tili appägschprungä und a Tili uufä pünnggät!
driuufä	hinauf	gang driuufä!
drufuufä	hinauf, darauf	muäsch ä nüd nu drufuufä lüpfä! >druuf
Flungg		nasser Saum am langen Weiberrock auch: Pfungg, Pflungg Flüngg überchoo bis a d Chnüü uufä Wänn Maria am 2. Juli ä Flungg hed, sä sött är bis zum 3. Taag tröchnä, susch isch dä lang wüäscht!
Gaa	Gehen	im Appä-Gaa, Fürä-Gaa, Inä-Gaa, Uufä-Gaa, Uusä-Gaa > Gang, Gäng, gäng
gääch	steil, gähe	mhd gâch, gaech gääch uufä gääch appä ä gäächä Rank vgl. gähnender Abgrund (vgl Familienname Gächter: Bahlow)
gältä	gelten/gegolten	ggultä mhd gelten Dr Pfarr hätt bim Alpävärsägnä zletscht nu söllä hööch uufä und hed nümmä mögä,dä hed är uufägrüäft: ghööräd iär mi? - Jaa! - Dä sölls gältä vo da undänuufä! - Drnaa hends dobä ä Chääs zeigt und grüäft: öb är ä gsääch? - Jaa! - Ja dä sölls ä gältä!
graaduufä	gerade hinauf
hälffä	helfen	mhd helfen Hälf dir Gott is Himäli uufä! > hilf, Hilf, hulf, ghulffä, Hülf
Himäl	Himmel	(Himul) mhd himel im Himel obä am Himel obä ums Himels willä! Hälf dr Gott i Himäl uufä! (bei Niessen) > Geisshimäl, Rosshimäl, hölzigä Himäl
Himäli		Kinderwort für Himmel Hälf diär Gott is Himäli uufä!
hindä(n)uufä	hintenherauf	> vooruufä
iischniijä	einschneien	mit dem ersten Schneefall in den Alpen: eingesperrt sein durch unzeitigen Schneefall Äs hed einä iigschniid bim Wildiheuä im Heubäärg,är hed det im Hüttli müässä waartä, bis äs dr Schnee appäglauänät hed,wos duä einisch ä chli uuftaa hed, hends um vo undänuufä grüäft, öb är nu z ässä heig,dä hed är vo obänappä gruäft: Baläntä hani nu, aber Tubak äkeinä mee!
Lanzig	Lenz, Frühling	mhd lenze Illgau hed viil Sunnä, äs isch waar, abär dr Lanzig chund gliich eistär undänuufä!
nüüssä	niesen, niessen	mhd niesen ärnüüssä Wünsche zum Niessen: Hälf dr Gott! Zusatz für Kinder: is Himäli uufä! heute: Gsundheit! - danke! - bitte!
obäappä	von oben herab	obänappächoo! Jass von oben herab >?undänuufä
pünggä	mit Fusstritten behandeln	i Dili uufä pünggä einä zum Huus uusä pünggä d Türä inäpünggät Pünggärjaarziit, Pünggärhoochsig: früher gab es bei diesen Gelegenheiten Schlägereien! > är-, vär-, chuglä-
Roorschpiägel	Rohrspiegel	är hed öppä groorschpiäglät driuufä
schnuufä	schnaufen, atmen, schnauben	mhd snufen schnüüfälä uufäschnuuffä (hinaufrufen) > ii- vär-
Schnuufär	Naseweis	ä jungä Schnuufer = unerfahreren Jungspund
schtägärä	herumsteigen	neu: d Schtägä uufäghiijä (Beförderung)
schtiigä	steigen	mdh stîgen neu: bäärgschtiigä, i dr Schuäl schtiigä, sonst uufägaa: ufs Dach, ufä Baum, ufä Bäärg neu: begreifen,wütend werden vgl. Familienname Steiger, Styger > Schteigär, Schtägä
schtoossä	stossen, schieben	mhd stôzen dr Schnee schtoosst, Biili stoossid, Müüs schtoossid 1457 so zween mit Güteren aneinanderen stossen > aa- appä- anä- fürä- inä- uufä- uusä- zämä-
schtraassnä	Strassen bauen	Si schtraassnid etz i alli Alpä uufä > vär-
übärappä	hinunter	übärappä gu holä > übäruufä
übäruufä	hinauf	> übärappä
uf	auf	mhd ûf > ufä, ufärä, ufs, uuf, uufä 1) hin, nach: uf Schwiiz uf Züri uf Eirollä uf Poscht uf d Chilbi uf d Alp uf d Siitä (vgl. Ufhusen LU, Aufiberg SZ) 2) oben: uf dr Alp uf d Achslä nää uf d Schoos nää uf em (um) Dach uf em Trochnä uf em Chopf uf eim obä uf dr Muur (vgl FN Aufdermaur - Ufdärmuur) 3) Zweck: uf Dings uf än Aart uf all Fääl uf ei Tätsch ufs Woort 4) Zeit: uf di Füüfi uf Wiänächtä uf Nüüjaar uf d Lengi uf einisch uf eismaal uf drüü zellä 5) Versch. uf ä Magä schlaa ufs Gmüät gää uf eim haa
ufänand	aufeinander	ufänand uufä ufänand uufpassä ufänand leggäufänand obä = eng gedrängt, dicht beieinander
ufs	auf’s, auf das	ufs Dach uufä ufs Brood schtriichä ufs Muul schlaaufs Bett liggä ufs Ässä uufä ä Schnaps ufs Fäscht uufä ä Süüoornig
undäuufä	unten herauf	Im Jass: undänuufä - obänappä Ich ha einisch am Fraumatt Seebi füürghaa, we schöön ass si s z Filllggau obä hei­gid im Winter mid derä viilä Sunnä - dä hed är gseid: abär dr Lanzig chund eistär undänuufä!
uuf	auf	mhd ûf, engl up uuf und äbä (ganz eben) uuf und äändli (genau so) uuf und drvoo (auf und davon) Türä uuf! (aufmachen!) bisch uuf? (aufgewacht, aufgestanden) UR üf NW uif > Uuf-, uufä
värkoo	verkommen	1) alt: ein Abkommen machen vgl Stanser Verkommnis 1481 (Abkommen, Übereinkunft) 2) entgegenkommen, begegnen: ä chönntisch dä nu am Lanteger värkoo! äs isch mär niämär värkoo 1393 um disen Gebresten zu verkommen 1429 da bekam im einer (da begegnete ihm einer) Dr Pfarr hätti hööch uufä söllä einä gu värsee und hed halb obä nümmä mögä,dä hed är gseid: jä daa, wänn är schtiirbt und obsi chund, dä isch äs ja guät,und wän är nidsi muäss, dä värkund är mr ja! 3) gedeihen: äs isch alls schöön värkoo! äs isch gaar nüüd värkoo! 4) schriftdt: verkommen = verderben (ein verkommener Mensch)!
Wand	Wand	mhd want Haus-, Fels- Mz Wänd, Verkl. Wändli ä schtaasch vorärä Wand! chönntisch dur d Wänd duruufä! > Wiissä-
Wäslig	Rasen, Rasenziegel	mhd wase dr Wasä uf d Trischtä tuä (Rasenziegel zur Abdeckung) si hend gad dr Wasä uufätaa: Arbeit beendet alls ufä Wasä! alles an die Arbeit! Mz Wäsä Verkl. Wäsmäli: kleines Stücklein Land (vgl. Wesemlin LU) waslig, gwäsmät: Gebiet nur mit einzelnen Rasenstücken belegt
Wasä	Rasen, Rasenziegel	mhd wase dr Wasä uf d Trischtä tuä (Rasenziegel zur Abdeckung) si hend gad dr Wasä uufätaa: Arbeit beendet alls ufä Wasä! alles an die Arbeit! Mz Wäsä Verkl. Wäsmäli: kleines Stücklein Land (vgl. Wesemlin LU) waslig, gwäsmät: Gebiet nur mit einzelnen Rasenstücken belegt
Widwassär	Widwasser	wänns Wassär uufädrückt > Wiiswasser
zobärisch(t)	zuoberst	zobärisch uufä zobärisch obä Familienname Zobrist
zündä	zünden, Licht spenden	zünd mr ä chli! zündroot Gotthelf bezün­den (beleuchten) Lienert zündt, durezünde (durchscheinend) > aa-, appä-, hei-, inä-, uufä-
zwüschät	zwischen	zwüschät dä Hüüsär zwüschät d Bei Zwüschätmiitä zwüschät appä, - durä, - inä, - innä, - uufä, - uusä auch zuschät (w als unbeqem auszusprechen ausgelassen, u tief aber betont) 1604 zwüschent disen Zilen und Marchen.