Muotathaler Dialekt	Schriftsprache	Erläuterung	Foto	Audio
sid	seit	mhd sit sid zwee Wuchä sid geschter sid duä sid dem sid haarsid anä füfzgi (seit 1950) sid as das Schtäärbä ärfundä hend sid um Sunntig sid um ä Jaar
sidär	seither	mhd sider äs isch zwee Wuchä sidär äs isch scho lang sidär Hebel sider
Sidiaan		Schimpfwort auf ein lästiges Hindernis (stamme vom frz citoyen, das 1798 uns aufgezwungen wurde)
sidiaanä	wüten
Ambeissidünns	schlecht	schlechte Suppe, schlechtes Getränk
as	als	1) as Puur as Chnächt as Goofä 2) so as schöön as geschter as lang as ich weiss wedes as d wottisch as viil as är hed mögä hiä isch nüd as mängä as det as wenig as ander as wiit as gseesch as gwüss as waar as i läbä as lang as ich da z Chilä gaa, singid da nüd all! Vergleich: drüümaal as hööch as hööch as äs Huus 3) je .. desto .. as mee as gisch, as mee as wend 4) dass, damit äs gaad nüüd, as mä da cha machä was mä wiil Schutzengegebet: .. hilf mir leben recht und fromm, as ich zu dir in den Himmel komm! .. as si cha a d Chilbi gaa chochä, as mä s cha ässä sid as das Schtäärbä ärfundä hend öbs etz waar siig, as nümmä alls waar siig? worum sind d Fischli gäärä undär dem Brüggli? - as nüd nass wäärdig, wänns chund gu rägnä 5) an das as Fäscht gaa äs gaad as Läbig 6) weil worum nüüd? - as i nüd wiil! > äs
ässä	essen	ich isä, du isisch, är isst, mr ässid, is! ässid! ässädmär! ich ääs, ich ässi, ich ha ggässä ds Ässä bringä aaggässnigs uusässä
Bibärnällä	Pest	ässid Schtränzä und Bibernällä! Pimpernelle, Pimpinella > Pumpär
Büäbsälärs		(we heissid iär? Buäbä, äsoo seid üüs dr Vatter)
Dünns	Getränk	ds Dünns aareisä Dünns und Dicks = Trinken und Essen > Ambeissidünns, Ankädünns, Schnitzdünns Glockengeläute Kloster: Dünns und Gümul! Kapelle hintere Brücke: Schnitzdünns!
iifüärä	einführen	sid as das Schtäärbä iigfüärt hend
läsä	lesen	mhd lesen ich läsä, du lisisch, är list, mr läsid, ich ha gläsä, lis! läsid! i lääs, i läsi im Läsibuäch leerä läsä > ab-, appä-, är-, uuf-, uus-, vär-, voor-, zämä-
losä	lauschen, zuhören, horchen	mhd losen, heute nur alem. und österr. los! losid einisch! chasch nüd losä? ä hesch glost! as Chussi gu losä (Schlafen gehen)
Mützgär	Spitzmaus	(mhd müzer = Mauser) Chatzä fräs­sid Mützgär nüüd! anderswo Mützer Illgau: mützgärä (Nachtbubenruf)
Nossä	Fels(en)	häufiger Flurname und Gebrauchsname bei uns Wiä heis­sid di Bäärg da all? - Dänk Flüä und Nössä! Hansmartis Nossä
nüggär	nicht gar	(nüd gar) nüggär ä schöönä nüggär luschtig nüggär gäärä nüügär lang sidär Tuäds wee? nüggär hüntsch!
öb	ob	fraag, öb är gschtoorbä siig öb s d Söön wüssid? öb s etz waar siig, as nümmä alls waar siig?
öb	bevor	är hed das nu gseid, öb är gschtoorbä isch öb gaasch, tuäsch bschlüüssä! miär tüänd bättä, öb mär ässid! gschwind, öb är daa isch!
paar	einige, mehrere	äs sind ä paar choo gad ä paar Lüüt Wägä denä paar Mettler heig ä Pfarr nümmä wellä Chilä haa, drum heissid s etzt Barmettler!
passä	passend sein	diä Schuä passid miär gaar nüd der Tschooppä passt mr vgl. anpassen
Presidänt	Präsident
Presidäntä		Familienzuname Hediger LG III 169, 480
rämsälä		nach Ramsen riechen (wänn Chüä Ramsä frässid, schmöckid drvoo Milch, Ankä, Chääs)
Röörä	Röhre	(grosses Rohr),Mz von Röhre mhd rore dr 14 röörig Brunnä z Einsidlä neu: ä groossi Röörä haa
schiässä	schiessen	mhd schiezen: schnelle Bewegung d Schwalbä schiässid umänand d Schtäärnä schiässid im Lanzig schiässt alls usem Bodä uusä mr lands la schiässä (mit dem Schlitten) mid Pfiil und Bogä (hütt mit Gweer) gu Tiärli schiässä adär uf Schiibä schiässä einä z Bodä schiässä sälbär z Bodä schiässä Arbeiter nach einer Pause: sä lam­märs widär la schiässä! anderswo: schüüsse > aa- ab- drii- fürä- inä- umä- zämä- Schutz, Schützä, Häxäschutz
schtäärbä	sterben	mhd sterben Sid ass das chogä Schtäärbä ärfundä hend, isch mä kä Taag me sichär!
Schtäärndli	Sternlein, Schnuppen	wänn Schtäärndli schiässid -suppä
schtoossä	stossen, schieben	mhd stôzen dr Schnee schtoosst, Biili stoossid, Müüs schtoossid 1457 so zween mit Güteren aneinanderen stossen > aa- appä- anä- fürä- inä- uufä- uusä- zämä-
Schtränzä	Astrantia Meisterwurz	anderswo: Aschtränzä Pest 1611: Ässid Schtränzä und Bibärnällä! (Wurzeln sind Heilmittel)
schus	würde schiessen	i schus nu drii si schusid scho bes­sär, wänn ..
Siidä	Seide	lat seta mhd sîde siidigs Tüächli Siidis wäbä
singä	singen	Im Bisistaal hed dr Kapälaan predigät, äs muässid etz all singä mid dem nüüwä Büächli - ds Schmidigs Aläwiisi hed drnaa värussä gseid: as lang as iich daa i z Chilä gaa, singid daa nüd all! Vo Hand singä = ohne Orgelbegleitung ds Heimä värsungä: mit Lustigleben verloren
uschiniärt	ungeniert, ohne Scheu	ässid unschiniärt!
uufchoo	aufkommen, üblich werden	sid as das Schtäärbä uufchoo isch, chönnt mä allpott draa choo! gedeihen: diä Bäum sind schöön uufchoo gesund werden: är isch widär uufchoo
wuchs	wüchse (wachsen)	wänns mee z ässä hättid, wuchsids mee wänn etz det nu Goldroosä wuchsid, wäär das schonu schöön!
wüssä	wissen	1424 zuo wüssen i weis, du weisch, är weis, mr wüssid, ich wüsst, ich wüssi, ich ha s gwüsst mä sött dr Wääg wüssä wüssäd är nüüd Gschiidärs? i wüssti nu öppis i wüsst nüd wiä! Wüssär! Wüssi! (wer mit dem Wissen auftrumpft) > Gwüssä, gwüssig