Muotathaler Dialekt	Schriftsprache	Erläuterung	Foto	Audio
gsee	sehen	i gsee, du gseesch, är gseed, miär gsend, i gsääch, i has gsee > Gsicht, see!
gsee	gesehen
Gsee	Sehen	am Gsee aa isch äs äs böösärät am Gsee Illgau: Du värbrännts Gsee!
Gsee	Sehkraft
a	an	a dr Sunnä a dr Muotaa a d Heiteri gaa a d Händ früürä a dr Naasä nää a Wiänachtä a dä Fiirtigä a dr Fasnacht a dr Gmeind (an der Versammlung) a dä Bluämä schmöckä, Wemfall (Dativ) a wem bisch du? a wem isch das Auto? gib s a dä Goofä! gib s a miär! seisch äs a niämerem! a dem gseet mäs nüd aa a allem aa Hau a dr Chatz dr Schwanz ab > a dr, am, an
ä	ihn	hesch ä gsee? äs hed ä ghaa! mä hed ä ghöört si hend ä!
aagsee	ansehen	mä chan ums aagsee, mä hed ums aagsee
ärschlaa	verprügeln	(nicht zu Tode) mhd erslân > värschlaa dr Pfandweibel hed gsee, we da ä Fecker si Frau eeländ ärschlaad,won är hed wellä mit dem chiippä, isch sii uufgschossä und seid: das isch mii Maa!
as	als	1) as Puur as Chnächt as Goofä 2) so as schöön as geschter as lang as ich weiss wedes as d wottisch as viil as är hed mögä hiä isch nüd as mängä as det as wenig as ander as wiit as gseesch as gwüss as waar as i läbä as lang as ich da z Chilä gaa, singid da nüd all! Vergleich: drüümaal as hööch as hööch as äs Huus 3) je .. desto .. as mee as gisch, as mee as wend 4) dass, damit äs gaad nüüd, as mä da cha machä was mä wiil Schutzengegebet: .. hilf mir leben recht und fromm, as ich zu dir in den Himmel komm! .. as si cha a d Chilbi gaa chochä, as mä s cha ässä sid as das Schtäärbä ärfundä hend öbs etz waar siig, as nümmä alls waar siig? worum sind d Fischli gäärä undär dem Brüggli? - as nüd nass wäärdig, wänns chund gu rägnä 5) an das as Fäscht gaa äs gaad as Läbig 6) weil worum nüüd? - as i nüd wiil! > äs
Aug	Auge	Aug vo Aug gsee
Band	häufiger Flurname in unseren Bergen	(auch >Zingel, BE Fluesatz) Chüeband, Gross Band, Stränzenbänder, Urner Band Bändär: Mehrzahl i dä Bändärä gseed mä öppä Gämschi
brünnä	in Brand stehen	äs wott nüd brünnä äs brünnt äs Liächt ds Huus brünnt! ä Gletschgermockä brünnä han i etz au nu niä gsee! (Glace flambée) LU brönne Lienert: brünne
dä	Zukunft	dann chasch äs dä gsee i chumä dä moorä schniids dä
därsälb	derselbe, dieser bestimmte	därsälb wott ich nüd gsee! >dässälb
das	das	das Huus da das chamä machä das chasch gsee
di	dich	i ha di gäärä i ha di gsee heb di widär! heds di?
dich	dich	si hend dich gsee si hend dich gsuächt > di, diich
driigsee	dreinsehen, Aussehen	wiä gsesch du drii?
duruusgaa	zum Tal hinaus gehen	mä gseed ä all Taag duruusgaa im Duruus(ä)gaa: im Hinausgehen (nach Schwyz)
ee	eher	mhd ê(h) är hed ee nu mee druuf gschlagä ee medä nüüd ee wedär nüüd äsoo gseesch äs ee scho ee > endär
fürägsee	Sicht nach vorne haben
gad	soeben	är isch gad ggangä i hanä gad vorig nu gsee
gfindä	finden	i gfind s nüd i ha s gfundä vgl. ghöörä, gsee, gschauä
Gletschgär	Gletscher, Eis	lat glacies mhd gletsch där klaar Gletschger Gletschgerzapfä Ausruf eines Alten bei Glacé flambeé: ä Gletschgermockä brünnä han i etz au nu niä gsee! (vgl Gletsch VS)
Gluussä	Funken	mhd glunse (ä) kä Gluussä = kein bisschen kä Gluussä gsee = nichts sehen das machsch ä kä Gluussä = gar nichts! Verkl. Glüüssäli
gsääch	würde sehen	oni Schpiägel gsääch ich nüüd > gsee
gschauä	anschauen, betrachten	mhd geschouwen vgl. gsee, ghöörä Männdäli gschauä: Bilderbuch betrachten (Kindersprache)
Hindärtaal	Hinterthal	(Postkreis 1891-1995) Äs isch hiä im Taal hiä und daa öppär choo gu fraage, wo etz das Vordärtaal siig: mä heigs niänä aagschribä gsee, nur Hinterthal!
in	ihn	(unbetont, betont iin, inn) i gsee in nüüd das gaad in nüüd aa
inäschleukä		dr Chlaus tuät inäschleukä, är chund nüd as män ä gseed
Meer	Meer	lat mare, mhd mer, frz mer, ital mare Wo ds Schuänis Thummes mid em Schiff uf Amerika isch, da heigs Wällä gää, as mä z Bodä gsee heig im Meer! > Grooss Wasser, Grooss Guntä
nä	ihn, ihnen	fürnä bättä (für in) hesch nä gsee? biinä sii (bi inä)
niämär(t)	niemand	mhd nieman mit niämärtem gfründt hesch niämärt gsee? äs hed nu niä niämärt nüüd gseid
Nössäli	kleiner Felsen	Ä Bräändlär hed Heiwee ghaa z Amerika i dem wiit äbänä Land: ä so äs schöns Nössäli wett är dä widär einisch gsee!
Nussbaum	Nussbaum	nussbaumis Holz Am ä Nussbaum tüägs wee, wän är nur äs Sagli gseei!
nüümee	nichts mehr	(nüüd mee) nüümee gsee und ghöörä
öppär	jemand	mhd etwer 1530 wo ethwer meint (LB 171) isch öppär daa? hesch öppär gsee? hesch öppä öppär gsee? neu: är isch öppär
öppis	etwas	öppis bessärs chasch öppis machä öppis wenigs hed öppä öppär öppis gsee? wott öppä öppär öppis fraagä? hesch öppis?
s	es	‘s gib s a miär! si hend s gsee lachs la sii! gib mrs!
s	sie	s’ lismä tüänd s lachä tüänd s da hend s äs gsee vors gand sägids adiä vors chömid tüänds rüäffä
Schiff	Schiff	mhd schif, skif Chiläschiff: Mä gseeds ja nüd vom Schiff uus Gülten, Gotthelf: mit Schiff und Gschiirr = die ganze Fahrhabe (Schiff = Gefässe > Wassärschiff)
Schtäärnä	Stern(e)	mhd stern(e) Wir gebrauchen die Mehrzahlform auch für die Einzahl: gseesch därsälb Schtäärnä? diä Huuffä Schtäärnä! Gast-haus Zum Sternen ,Flurname Sternen
Schtiich	Stich	mhd stich 1) Mässär-, Wäschpi- vgl Kunstgewerbe: Kupferstich, Holzstich > schtächä 2) Krankheit: Lunggä-, Häärz-, Sunnä- am Stiich gestorben (+ Illgau 1702): heimli Schtiich = Lungenentzündung 3) Missgeschmack: der Moscht, der Wii hed ä Schtiich 4) bildlich: kä Schtiich ghöörä, gsee, schlaaffä kein Stichlein, kein bisschen 5) Schiessen, Jassen: Schtiich = Treffer > Uus-schtiich
Schwick	Schwung, im Nu	im Schwick nää im Schwick gsee mhd swicken
umägsee	Aussicht haben	det obä gseet mä umä!
üs	uns	(unbetont) oft auch is hesch üs (is) gsee? > üüs
uusgsee	aussehen	we gseesch au uus! anderswo: driigsee
värbrännti		Du värbrännti Häx - Du värbrännti Sagä! - Du värbrännti Zeinä! Ausrufe (Überraschung) Illgau: Du värbrännts Gsee!
värregis		Illgau: Du värregis Gsee!
vo	von	mhd von GL vu 1) örtlich vo änä, vo daa, vo dännä, vo dett, vo hiä, vo hindä, vo innä, vo nooch, vo obä, vo undä, vo ussä, vo voorä, vo wiitem vo Schwiiz, vo Rickäbach, vo Züri, vo Bäärä, vo Luzäärä uf Wäggis zuä 2) zeitlich vo geschter, vo fäärä, vo Chiläs heichoo 3) Beschaffenheit vo Silbär, vo Gold, vo Ankä, vo Chääs, vo Holz, vo Iisä, vo Schnee 4) Herkunft vo dr Muättär, vo dr Gottä, vo dr Chilbi, vo miär, vo diär, vo üüs, vo inä, vo öppis, vo nüüd, vo waas, vo sälbär, vo älei, vo nüüd chund nüüd 5) vo Aug von Auge das mag i vo Aug gsee,vo Hand machä (ohne Maschine) vo Hand nää und ässä (ohne Besteck) vo Hand singä (ohne Orgelbegleitung) > vom, vonem, vor, voor, drvoo
waas	was	(betont) waas hesch gsee? weisch nüd waas? waasäli waas?vo waas nachä chund äch daas?
weer	wen	weer hend är gsee? weer wend är?
wiird	er/sie/es wird	är wiirds dä gsee
wiirsch	du wirst	ä wiirsch äs dä gsee > wäärdä
Wiiti	Weite	i dr Wiiti i d Wiiti gsee äs isch wiit ä kä Wiiti alli eebägi Wiiti öfters in Marchungen: Weite = Waldlichtung