Muotathaler Dialekt | Schriftsprache | Erläuterung | Foto | Audio |
---|---|---|---|---|
flätt | völlig | mhd vlât (sauber, ganz: so heute noch im Oberwallis) flätt voll, flätschnass (pflätsch-, flatter-), flätt tood, flätt aagleid, flätt und gräch = fertig, flättsuuber (völlig): da hörsch flättsuuber! flätt mit Fliis, flätt tätsch humor. flätt, flättär, am flättäschtä (flach, flau, platt) (flink, reinlich) > ufläätig | ||
bluttnackät | völlig nackt | flätt blutt, am blüttäschtä: Wort einst über ganz Deutschland verbreitet | ||
faarä | fahren | mhd varen alte Bedeutung: mit Vieh fahren (= führen), zum Markt, vor allem aber auf die Alpen: vgl. Fahrhabe, Fahrendes Volk, Wallfahrt. Heutige Bedeutung: mit Auto oder Bahn oder Schiff fahren, mit Fahrplan Där Frentschälär isch einisch im Militäär gsii i dr Pünt und isch det inä reformiärti Chilä inä choo,diä isch oni d’Schtüäl flätt läär gsii, käs Bild und nüüd,da hed är gseid: da sind’s meini gfaarä! | ||
grääch | ganz fertig | mhd gerech flätt und grääch > gräch, grächä | ||
gräch | zurechtkommend | mhd gerech: gerichtet, bereit magsch älei gräch, ader muäss dr gu hälfä? i mag älei flätt gräch > grääch | ||
leerä | lernen | mhd lernen wo hesch das gleert? är mags nüd gleerä ä leersch äs dä scho nu! = du wirst es noch lernen! äs gleerigs Meitli ä gleertä Chogä alls flätt värleert | ||
plätschfeiss | ganz dick und fett | > flätt, Blatt | ||
schliissä | Haus abbrechen | mhd slîzen (schleissen, zerreissen) vgl.Verschleiss, verschlissen Tuäs nüd gad flätt schliissä! Dass man Todschlägern di Hüüser schlyssen soll Pfr. von Euw einigemale im Stammbuch: welches Haus ist geschlissen worden | ||
suubär | sauber, rein | mhd sûber 1) suubär und glatt ä Süübäri (Sauberkeit) > flättsuubär 2) nur Verst. völlig: suubär nüüd, niänä Lienert suber alls | ||
tätsch | flugs, sofort | tätsch zalt, - gholt -ghiid - gseid - uusä, flätt tätsch | ||
uushöölä | aushöhlen | neu: Abbruchhaus ausräumen flätt uusghöölt | ||
uusliirä | ausleiern | Radachse ausgedient flätt uusgliirät - | ||
värdummä | dumm werden | flätt värdummät durch Dummheit verlieren: är hed sis Gäld värdummät | ||
värfoslä | zerfasern | flätt värfoslät | ||
värgässä | vergessen | mhd vergezzen engl forget flätt värgässä! nüd värgässä! värgässäs dä .. = geschweige denn .. värgiss das! as is nüd värgisä | ||
väriisä | vereisen, zu Eis werden | flätt väriisät | ||
värruckt | verrückt | mhd verrucken (von der Stelle rücken) är isch flätt värruckt (aufgebracht) äs isch schonu värruckt! (traurig, unverständlich) ä värruckti Aarbät (unermesslich) Verstärkung: värruckt gschiid, schöön, wüäscht am Aabäd värruckt fuul, am Morgäd fuul värruckt! di värruckti Mäss (Karfreitagsgottes- dienst nur mit Kommunion) die värrucktä Tääg (Fastnachtstage, wo alles drunter und drüber geht) | ||
värschtroblä | Haare zerstrubeln | flätt värschtroblät nachum ä Rägä im Lanzig sind d Sunnäwirbel wen äso värschtroblät gsii | ||
zämäschiässä | zusammenstossen | (früher mit Schlitten, jetzt mit Auto), durch Zusammenstoss zerstören ds Auto flätt zämägschossä! |
Dialekt: | flätt |
Deutsch: | völlig |
mhd vlât (sauber, ganz: so heute noch im Oberwallis) flätt voll, flätschnass (pflätsch-, flatter-), flätt tood, flätt aagleid, flätt und gräch = fertig, flättsuuber (völlig): da hörsch flättsuuber! flätt mit Fliis, flätt tätsch humor. flätt, flättär, am flättäschtä (flach, flau, platt) (flink, reinlich) > ufläätig | |
Dialekt: | bluttnackät |
Deutsch: | völlig nackt |
flätt blutt, am blüttäschtä: Wort einst über ganz Deutschland verbreitet | |
Dialekt: | faarä |
Deutsch: | fahren |
mhd varen alte Bedeutung: mit Vieh fahren (= führen), zum Markt, vor allem aber auf die Alpen: vgl. Fahrhabe, Fahrendes Volk, Wallfahrt. Heutige Bedeutung: mit Auto oder Bahn oder Schiff fahren, mit Fahrplan Där Frentschälär isch einisch im Militäär gsii i dr Pünt und isch det inä reformiärti Chilä inä choo,diä isch oni d’Schtüäl flätt läär gsii, käs Bild und nüüd,da hed är gseid: da sind’s meini gfaarä! | |
Dialekt: | grääch |
Deutsch: | ganz fertig |
mhd gerech flätt und grääch > gräch, grächä | |
Dialekt: | gräch |
Deutsch: | zurechtkommend |
mhd gerech: gerichtet, bereit magsch älei gräch, ader muäss dr gu hälfä? i mag älei flätt gräch > grääch | |
Dialekt: | leerä |
Deutsch: | lernen |
mhd lernen wo hesch das gleert? är mags nüd gleerä ä leersch äs dä scho nu! = du wirst es noch lernen! äs gleerigs Meitli ä gleertä Chogä alls flätt värleert | |
Dialekt: | plätschfeiss |
Deutsch: | ganz dick und fett |
> flätt, Blatt | |
Dialekt: | schliissä |
Deutsch: | Haus abbrechen |
mhd slîzen (schleissen, zerreissen) vgl.Verschleiss, verschlissen Tuäs nüd gad flätt schliissä! Dass man Todschlägern di Hüüser schlyssen soll Pfr. von Euw einigemale im Stammbuch: welches Haus ist geschlissen worden | |
Dialekt: | suubär |
Deutsch: | sauber, rein |
mhd sûber 1) suubär und glatt ä Süübäri (Sauberkeit) > flättsuubär 2) nur Verst. völlig: suubär nüüd, niänä Lienert suber alls | |
Dialekt: | tätsch |
Deutsch: | flugs, sofort |
tätsch zalt, - gholt -ghiid - gseid - uusä, flätt tätsch | |
Dialekt: | uushöölä |
Deutsch: | aushöhlen |
neu: Abbruchhaus ausräumen flätt uusghöölt | |
Dialekt: | uusliirä |
Deutsch: | ausleiern |
Radachse ausgedient flätt uusgliirät - | |
Dialekt: | värdummä |
Deutsch: | dumm werden |
flätt värdummät durch Dummheit verlieren: är hed sis Gäld värdummät | |
Dialekt: | värfoslä |
Deutsch: | zerfasern |
flätt värfoslät | |
Dialekt: | värgässä |
Deutsch: | vergessen |
mhd vergezzen engl forget flätt värgässä! nüd värgässä! värgässäs dä .. = geschweige denn .. värgiss das! as is nüd värgisä | |
Dialekt: | väriisä |
Deutsch: | vereisen, zu Eis werden |
flätt väriisät | |
Dialekt: | värruckt |
Deutsch: | verrückt |
mhd verrucken (von der Stelle rücken) är isch flätt värruckt (aufgebracht) äs isch schonu värruckt! (traurig, unverständlich) ä värruckti Aarbät (unermesslich) Verstärkung: värruckt gschiid, schöön, wüäscht am Aabäd värruckt fuul, am Morgäd fuul värruckt! di värruckti Mäss (Karfreitagsgottes- dienst nur mit Kommunion) die värrucktä Tääg (Fastnachtstage, wo alles drunter und drüber geht) | |
Dialekt: | värschtroblä |
Deutsch: | Haare zerstrubeln |
flätt värschtroblät nachum ä Rägä im Lanzig sind d Sunnäwirbel wen äso värschtroblät gsii | |
Dialekt: | zämäschiässä |
Deutsch: | zusammenstossen |
(früher mit Schlitten, jetzt mit Auto), durch Zusammenstoss zerstören ds Auto flätt zämägschossä! | |